HAGIA TRIADA CHURCH ARCHITECTURE ANALYSIS IN AYVALIK

Yıl 2014, Cilt: 15 Sayı: 1, 7 - 18, 16.03.2015

Hatice Uçar

Öz

The ancient name of Ayvalık is Kydonies. In 1653, Ayvalık is a coast in which rich dwellers live there. In 17th and 18th century, Ayvalık is one of the most important trade center like İzmir. Since olive dominates in trade, the number of the olive plantatians and soaperies continued to rise to produce olives, olive oil and olive products. 

Ayvalık gradually became the most important trade center of the Edremit in 19th century.It also became the most important education center because of the presence of Gymnasium Kydonion which was made in 1903. 

In the Ottoman area, Muslims and Greeks used to live together in Ayvalık which was an autonomous accomodation site.Greeks who constituted the majority of the population built churches, olive oil plantations, soaperies and storage units that reflect their own cultural, social and economic status in the historical texture. 

In this paper, the architectural and artistic specifications of the Hagia Triada Church is studied which is embedded in Ayvalık's historical texture. In accordance with the Treaty of Lausanne which was signed in 1923, negative effects takes place in Church is studied after the process of the religious population between Turkey and Greece.

Anahtar Kelimeler

Ayvalık, Greek Orthodox, Church, Exchange, Wooden

AYVALIK’TA HAGİA TRİADA KİLİSESİ MİMARİ ANALİZİ

Öz

M.Ö 6. Yüzyıla tarihlenen Ayvalık’ın eski adı Kydoniestir. Ayvalık’ın Hekatonnessos adalarına serpilmiş Yunan kolonileri üzerine kurulduğu ve şehrin daha sonra bugünkü yerine taşındığı araştırmacılar tarafından belirtilmektedir.

1653 Yılı’nda Ayvalık zengin sakinlerin yaşadığı bir kıyı yerleşmesidir. 17. ve 18. yüzyıllarda Ayvalık da İzmir gibi bölgenin en önemli ticaret merkezlerinden biridir. Ticari hayata zeytin tarımının hakim olması nedeniyle zeytin, zeytinyağı, zeytinin yan ürünlerinin elde edildiği zeytinyağı fabrikaları ve sabunhanelerin sayısı giderek artmaktadır. Ayvalık, 1903 Yılı’nda yaptırılan Gymnasium Kydonion’un varlığı ile Ege Bölgesi’nin en önemli eğitim merkezi haline gelmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde özerk bir yerleşme olan Ayvalık’ta Müslüman ve Rum sakinler bir arada yaşamıştır. Kent farklı etnik kökenli sakinlere ait farklı kültürel ekonomik, sosyal koşulların etkisi ile şekillenmiştir. Bu dönemde kent nüfusunun çoğunluğunu oluşturan Rum’lar kendi kültürel sosyal ve ekonomik konumlarını yansıtan bir tarihi doku ve bu dokunun siluetine ait kiliseler, zeytinyağı fabrikaları, sabunhaneler ve ticari depolar inşa etmişlerdir. 1923’te uygulanan dine dayalı nüfus değişimi sonrasında ya farklı işlevlere uyarlanarak, özgün konumları zedelenmiş ya da bazılarının boş bırakılarak, kaderlerine terkedildikleri görülmüştür. Bu kiliselerden toplamda on üç tanesinin günümüze kadar geldiği görülmektedir. Altı tanesi kent merkezinde, üç tanesi, Cunda Adası’nda, iki tanesi Ayvalık yerleşmesi dışında ve bir tane de Küçük Köy’dedir.

Bu çalışmada Ayvalık Kent Merkezi’nde yer alan kiliselerden Hagia Triada Kilisesi’nin başta mimari ve sanatsal özellikleri incelenmiştir. Bu kapsamda kilise, plan şeması, yapım tekniği ve kullanılan malzemeler bakımından incelenerek Ayvalık Kent Merkezi’nde bulunan kiliseler arasındaki yeri belirlenmiştir. Ayrıca 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması gereğince Türkiye ve Yunanistan arasında uygulanan dine dayalı nüfus değişimi sonrasındaki süreçte bu kilisede meydana gelen olumsuz etkiler irdelenmiştir. Bu çalışma için öncelikle ön bilgilerin ve gerekli dokümanların elde edilmesi amacıyla literatür araştırılmıştır. Ait oldukları cemaatin (Rum Ortodoks) kiliseleri hakkında kaynaklar incelenmiştir. Belediye arşivi, il Müze Müdürlüğü arşivi ve yerel sakinlerin arşivlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca Ayvalık Tarihi Dokusu ile ilgili olarak yerleşme sakinlerinden Ali Onay Bey ile görüşülmüştür. Kilisenin rölöveleri çıkarılmış ve fotoğrafları çekilerek belgelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayvalık, Ortodoks, Kilise, Mübadele, Ahşap

Kaynakça

• AKA, D., Ayvalık İktisadi Coğrafyası. İstanbul, Ülkü Matbaası,1944.
• AKTEPE,H.M, Ayvalık’ta Dini Yapıların Fiziksel Çevre Etkilerine Bağlı Oluşumu, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. s.52. İstanbul,1994.
• ARIKAN, Z., 1821 Ayvalık İsyanı. Ankara Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1988.
• AYVALIK’TA ŞEHİRCİLİK ARAŞTIRMALARI. İTÜ Şehircilik Kürsüsü Yayınları, Fakülteler Matbaası. s.116, İstanbul 1962-63.
• BAYRAKTAR, B., Osmanlı’dan Cumhuriyete Ayvalık Tarihi. AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, s.108. Ankara 1998.
• BALIKESİR İL YILLIĞI, s.264 Balıkesir 1973.
• DRAKOS, E., ΜΙΚΡΑΣΙΑΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΙ Treatises on Asia Minor, ,s.15-16, Atina 1888.
• ERİM, H., Ayvalık Tarihi. Güney Matbaacılık Ve Gazetecilik T.A.O. s.12. Ankara 1948.
• EYİCE, S., Son Devir Bizans Mimarisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyet Fakültesi Yayınları. s.89. İstanbul 1963
• GÜNDOĞMAZ, G.İ, Ayvalık Kent Merkezi’ndeki Kiliselerin İncelenmesi. DEÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. s.8,32. İzmir 2003.
• KARACA, M. Z., İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, (2.Baskı) s.283-287, 303, 323-326 İstanbul 1996.
• KARACA, M. Z. İstanbul’da Tanzimat Öncesi Osmanlı Dönemi Rum Ortodoks Kiliseleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s.390-408-409,412-415. Ankara 2000.
• KIYAK, A.E., Kentin biçimsel Ve Mekânsal Kurgusunun Çözümlenmesine Dair Bir Yöntem Önerisi Ve Ayvalık Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. s.99, İstanbul 1997.
• KONTİS, I. D., ΛΕΣΒΟΣ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ (Lesbos and his Asia Minor Area), s.60-61, Athens Center of Ekistics Pub., No 24, Athens 1978.
• PSARROS, D. E. ‘’Ayvalık’ın (Kydonies) Kent Tarihi’ Ege’nin İki Yakası-I Ayvalık Kent Tarihi Çalışmaları Sempozyumu. Ayvalık Basılmamış Bildiri Kitabı,s.1-9. 2004.
• SAKKARİS, G., ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΥΔΩΝΙΩΝ (History of Kydoniae), Syllogos pros Diadosin Ofelimon Biblion, s.245, Nr. 10, Atina 1920.
• UÇAR,H.,GÜNEY,Y., Ayvalık’ta 19.Yüzyıl Ahşap Konstrüksiyonlu Rum Ortodoks Kiliseleri. Balıkesir Üniversitesi. BAÜP Destekli Bilimsel Araştırma Projesi. S.13, Balıkesir 2007.Kaynaklar