Bilyar Arkeolojik Keşiflerinin 50. Yıl Dönümü: Büyük Şehrin Araştırma Sonuçları ve Sorunları

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 123 - 153, 22.06.2018

Selim Karagöz

Öz

Bu makale, Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nin
Alekseyevsky İli’nde bulunan Ortaçağ Doğu Avrupa arkeolojisinin emsalsiz anıtı,
müstahkem bir yerleşim olan Bilyar’da yapılan araştırmaların ana neticelerini
özetlemektedir. Bilyar hakkında Eski Rus kroniklerinden (kent, bu kroniklerde ‘Büyük Şehir’ olarak zikredilir) ve 10.
- 14. yüzyıl Arapça ve Farsça kaynaklarından az miktarda bilgi günümüze gelmiştir.
Kent kalıntıları, 18. yüzyıldan beri tarihçiler tarafından bilinmekle birlikte arkeolojik
kazılar ancak 1967'de başlayabildi. Araştırmacılar, 20 yıl boyunca sur
duvarlarını ve beş kentsel mezar alanını (kentin merkezindeki soylular
mezarlığı da dâhil) araştırdılar; yüzlerce müşterek yerleşim yeri, kamu binaları
ve su kuyularının yanında üç adet tuğla yapının kalıntılarını, caminin ana
yapısından bağımsız minareye sahip bir ak taş Merkez Camiiyi ve birçok zanaat
atölyesini (çömlekçilik, cam yapımı, demircilik ve metalurjik) ortaya
çıkardılar. Bilyar kazıları sırasında yapılan keşifler, ülkenin arkeoloji
camiasından olumlu tepkiler aldı. 1980'lerin sonlarından itibaren yeterli
finansmanın olmaması nedeniyle keşifler giderek seyrekleşti. Genellikle civar
köylerde koruma amaçlı ufak çaplı kazılar gerçekleştirildi. Yerleşimin
kendisinin araştırılmasına ise 2015’te devam edildi. Bilyar ve çevresindeki
kalıntılarda sistematik kazıların devamının gerekliliği, hem bilimsel hem de
pratik bakış açılarından - araştırma sonuçlarının turizm amaçlı kullanılması -
açıkça görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Arkeoloji, İtil (Volga) Bulgarları, Bilyar Müstahkem Yerleşimi ve Etrafı, Ana Bulgular, Araştırma Meseleleri ve Öngörüleri

Kaynakça

• ANNİNSKİİ, S. A. 1940. İstoriçeskii arhiv (Tarih Arşivi) III. Moskova; Leningrad: SSCB Bilimler Akademisi, 71–112 (Rusça).
• ARTEMYEV, A. [I.] 1851. Jurnal Ministerstva vnutrennih del (İçişleri Bakanlığı Dergisi) XXXIII (1). Saint Petersburg, 56–74 (Rusça).
• ASILGARAEVA, G. Ş. 1997. Huzin, F. Ş. (ed.). Bilyar i Voljskaya Bulgariya: izuçenie i ohrana arheologiçeskih pamyatnikov ( Bilyar ve Volga Bulgarları: Arkeolojik Alanların Araştırılması ve Korunması). Kazan: Yay. “Fest”, 61–63 (Rusça).
• ASPELİN, J.R. 1877. Antiquites du Nord Finno-Ougrien. II. L’ Age du fer Antiquites Permiennes. Helsinki, 100–172.
• AYDAROV, S. S., 1976. Sedov, V. V. (ed.). İssledovaniia Velikovo goroda (Büyük Şehrin Araştırmaları). Moskova: Yay. “Nauka”, 101–112 (Rusça).
• AYDAROV, S. S., Zabirova, F. M. 1979. Halikov, A. H. (ed.). Novoe v arheologii Povoljiya (Arheologiçeskoe izuçenie tsentra Bilyarskovo gorodişa) (Volga Bölgesi Araştırmalarında yeni Gelişmeler (Bilyar Müstahkem Yerleşimi Arkeolojik Araştırmaları)). Kazan: G. İbragimov Dil, Edebiyat ve Tarih, SSCB Kazan Bilimler, 46–62 (Rusça).
• BAŞKİROV, A. S. 1929. Materialı po ohrane, remontu i restavratsii pamyatnikov TSSR (Tataristan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti anıtlarını korumaya, tamir ve onarıma yönelik materyaller). C. III. Kazan: “Poligrafşkola im. A. V. Lunaçarskovo” Yay., 27–36 (Rusça).
• BEGOVATOV, E. A. 2000. Belotserkovskaya, I. V. (ed.). Arheologiçeskii zbornik. Pogrebal’ni obriad (Arkeolojik Yayınlar Koleksiyonu. Cenaze Töreni). Seri: Moskova Devlet Tarih Müzesi Konferansları 122: Devlet Tarih Müzesi, 237–239 (Rusça).
• DAVLETŞİN, G. M. 2004. Oçerki po istorii duhovnoi kul'turı predkov tatarskovo naroda. (İstoki, stanovlenie i razvitie) Tatar halkının atalarının manevi kültürleri üzerine makaleler (kökenleri, kuruluşu ve gelişimi). Kazan: “Tatarskoe knijnoe izdatel'stvo” Yay. (Rusça).
• EFİMOVA, S. G. 1976. Sedov, V. V. (ed.). İssledovaniya Velikovo goroda (Büyük kent üzerine çalışmalar). Moskova: “Nauka” Yay., 169–185 (Rusça).
• FLEROV, V. S. 1996. Rannesrednevekovye iurtoobraznye jilişa Vostoçnoi Evropı (Doğu Avrupa’daki Erken Ortaçağ çadır tarzı yerleşimler). Moskova: Rusya İlimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü (Rusça).
• FROLOVA, V. İ. 1979. 1979. Halikov, A. H. (ed.). Novoe v arheologii Povolzjia (Arheo- logiçeskoe izuçenie tsentra Bilyarskovo gorodişa) (Volga Bölgesi Arkeolojisindeki Yeni Gelişmeler (Bilyar Mustahkem Yerleşiminin Merkezindeki