Celâleddin es-Süyûtî’nin İctihad Anlayışı

Yıl 2018, Sayı: 30, 85 - 108, 01.12.2018

İsmail Narin

Öz

Bu makalede Celâledddin es-Süyûtî (ö. 911/1505)’nin,
ictihadın hükmü, lüzumu, mertebeleri ve ictihad ehliyetinin şartlarına dair
görüşleri ele alınmaktadır. İctihadın dinî bir yükümlülük olduğunu belirten
Süyûtî’ye göre, farz-ı kifâye olan bu ilmî faaliyetin, her asırda bir kısım
müslümanlar tarafından yerine getirilmesi ve şer’î ahkâmı açıklamaya ehliyetli
bir müctehidin bulunması zaruridir. İctihad kapısının kapanmış olduğu
düşüncesini isabetli bulmayan Süyûtî, böyle bir iddianın sorunlu olduğunu
belirtirken, bunun en başta şer’î açıdan geçersiz olduğuna dikkat çeker. Ona
göre, ictihad kapısının kapandığı iddiasında ısrar etmek, şeriatın ömrünü
tamamladığını zımnen kabullenmektir. Süyûtî, kendi dönemine kadar her asırda
pek çok âlimin ictihad faaliyetinde bulunduğu olgusu da dikkate alındığında bu
iddianın geçerliliğini yitirmiş olduğunu belirtir. Buna ek olarak Süyûtî, “hulüvvü’l-asr”
yani herhangi bir asrın müctehidsiz kalma ihtimalini de geçerli kabul etmez.

Her
asırda en az bir müctehidin bulunmasının zorunluluğu konusunda Süyûtî’nin
dikkat çeken tezlerinden biri de, kendisinin ictihad etmek için gerekli bütün
şartları taşıdığını ve “mutlak müctehid” olduğunu vurgulamış olmasıdır. Fakat
mutlak müctehid kavramı Süyûtî’nin kullanımında farklı anlama sahip olduğu için
yanlış anlaşılmış ve çağdaşları tarafından şiddetli bir eleştiriye maruz
kalmıştır. Bu çalışmada Süyûtî’nin fıkıh ilmindeki yerine değinildikten sonra,
başta er-Red ‘alâ Men Ahlede ile’l-Ard olmak üzere ictihad konulu
risâleleri temel alınarak, ictihad konusuna nasıl yaklaştığı tesbit edilmeye
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Süyûtî, İctihad, Taklit

Kaynakça

• Akay, İhsan, Şâfiî Usûl Geleneğinde İmâm Şâfiî’ye Muhalif Usûlî Görüşler, İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, İstanbul: Matbaa-i Tevsi-i Tibaat, 1330, I-IV.
• Âmidî, Seyfüddin Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Apaydın, H. Yunus, Fıkhın Kaynakları (Nass ve İctihad), Ankara: Ay Yayıncılık, 2017.
• Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, DİA, İstanbul, 2000, XXI, 432-445.
• Cündî Muhammed Fehîm, “Celâlüddîn es-Süyûtî ve Fikretü Hulüvvi’l-Asr ‘ani’l-Müctehid min Hilâl-i Kitâbihi (er-Red ‘alâ Men Ahlede ile’l-Ard ve Cehile enne’l-İctihâde fî Kulli Asrin Fard)”, Mecelletü Külliyeti Dâri’l-‘Ulûm, Kahire, 2008, sayı: 46, s. 331-391.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdillâh, Nihâyetü’l-Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb, thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb, Riyad: Dâru’l-Minhâc, 2007, I-XX.
• Çetkin, Muhammed, Celâleddin es-Suyûtî ve Arap Gramerindeki Yeri, Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları, 2016.
• Dessûkî, Muhammed, “Devru’l-İmami’s-Süyûtî fî İhyâ-i Hareketi’l-İctihâdi’l-Fıkhî”, Mecelletü Külliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye, Dubai, yıl: 1415/1995, sayı: 9, s. 25-64.
• Döner, Naim, Celâleddin es-Süyûtî'nin “Mu'tereku'l-Akrân fî İ'câzil-Kur'ân” Adlı Eserinin Kur'ân'ın İ'câz Yönleri Açısından Değerlendirilmesi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali, Kûtu’l-Kulûb fî Mu’âmeletî’l-Mahbûb, thk. Âsım İbrahim el-Kiyâlî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/2005, I-II.
• Ekinci, Ekrem Buğra, İslâm Hukuku Tarihi, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2015.
• Elfî, Muhammed Cebr, “el-Asâle ve’t-Tecdîd fi’l-Fıkhi’s-Süyûtî”, Mecelletü’l-Hukûk, Câmiatü’l-Kuveyt, 1414/1994, yıl: 18, sayı: 2, s. 81- 118.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Menhûl min Ta’lîkâti’l-Usûl, thk. M. Hasan Heyto, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1419/1998.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfa min ‘İlmi’l-Usûl, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2009, I-II.
• Hafnâvî, Muhammed İbrahim, “el-İmâm el-Hâfız Celâlüddîn Abdurrahmân es-Süyûtî ve Eseruhû fî Usûli’l-Fıkh”, Mecelletü Dâri’l-İftâi’l- Mısriyye, Kahire, yıl: 2011, sayı: 9, s. 10-23.
• Hammûde, Tâhir Süleyman, Celâlüddîn es-Süyûtî: ‘Asruhû ve Hayâtuhû ve Âsâruhû ve Cuhûduhû fi’d-Dersi’l-Lugavî, Beyrut: el- Mektebetü’l-İslâmî, 1410/1989.
• Hudarî, Muhammed Beg, Târîhu’t-Teşrî’i’l-İslâmî, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, Dimaşk: Dâru’l-Kutayba, 2012.
• İbnü’l-Gazzî, Şemseddin Muhammed b. Abdirrahman, Dîvânü’l-İslâm, thk. Seyyid Kesrevi Hasan, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990, I-IV.
• İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Osman b. Abdirrahîm, Edebü’l-Müftî ve’l-Müsteftî, thk. Muvaffak Abdullâh Abdulkâdir, Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 2002.
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, 4. Baskı, İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Hâvi’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1999, I-XIX.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, [t.y.], I-XX.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref, Âdâbü’l-Fetvâ ve’l-Müftî ve’l-Müsteftî, thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1408.
• Öğüt, Salim, “İmam (Fıkıh)”, DİA, İstanbul, 2000, XXII, 188-190.
• Özdemir, Muhittin, Şâfiî Fürû’ Fıkıh Literatüründe Mezhep Görüşleriyle İlgili Kavramların Gelişimi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Özen, Şükrü, “Takrîru’l-İstinâd Risalesi”, Mezheplerin Doğuşu ve İctihad Tartışması, İstanbul: Pınar Yayınları, 2003, s. 191-236.
• Özkan, Halit, “Süyûtî”, DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII, 188-191.
• Râzî, Fahreddin, el-Mahsûl fî İlm-i Usûli’l-Fıkh, thk. Şuayb el-Arnaûd, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008, I-II.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmâil, Bahru’l-Mezheb fî Fürû’i Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi’î, thk. Ahmed İzzu İnâye, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002, I-XIV.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdirrahman, ed-Dav’ü’l-Lâmi’ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi’, thk. Husâmeddin el-Kudsî, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, [t.y.], I-VI.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Cühdü’l-Karîha fî Tecrîdi’n-Nasîha, thk. Ali Sâmî en-Neşşâr-Suâd Ali Abdurrâzık, Kahire: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1970.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Hâvî li’l-Fetâvî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2004, I-II.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Hüsnü’l-Muhâdara fî Târîhi Mısır ve’l-Kâhire, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1387/1967, I-II.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, İhtilâfü’l-Mezâhib, Medine: Dâru’l-İtisâm, 1404.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Kavlu’l-Muşrık fî Tahrîmi’l-Mantık, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, er-Red ‘alâ Men Ahlede ile’l-Ard ve Cehile enne’l-İctihâde fî Kulli Asrin Fard, thk. Halîl el- Meys, 1. Bsk., Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm an Fenneyi’l-Mantık ve’l-Kelâm, thk. Ali Sâmî en-Neşşâr-Suâd Ali Abdurrâzık, Kahire: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1970.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, et-Tehaddüs bi-Ni’metillâh, nşr. E. M. Sartain, Cambridge: Cambridge University, 1975.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, “Tahkîku Risâlet-i «İrşâdü’l-Muhtedîn ilâ Nusrati’l-Müctehidîn» li’ş-Şeyh Celâleddin es- Süyûtî”, thk. İsmail Narin, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2017, sayı: 36, s. 103-131.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Takrîru’l-İstinâd fî Tefsîri’l-İctihâd, thk. Fuâd Abdülmün’im Ahmed, 1. Bsk., İskenderiye: Dâru’d-Da‘va, 1403/1983.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1999.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Bedru’t-Tâli’, Beyrut: Dâru’l-Marife, [t.y.], I-II.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, İrşâdü’l-Fühûl, thk. Ahmed İzzû İnâye, Dimaşk: Dâru’l-Kutubu’l-Arabî, 1999, I-II.
• Tabbâ’, İyâd Hâlid, el-İmâmü’l-Hâfız Celâlüddîn es-Süyûtî, 1. Bsk., Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1417/1996.
• Taceddin es-Sübkî, Abdülvehhâb b. Ali, Cem’u’l-Cevâmi’ fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh, thk. Ukayla Hüseyn, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2011.
• Yıldırım, Enbiya, “Suyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar (Sehâvî-Suyûtî Çekişmesi Bağlamında)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, cilt: X, sayı: 2, s. 149-174.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed, el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, Kahire: Dâru’l-Ketbî, 1414/1994, I-VIII.
• Zuhaylî, Muhammed, “İshâmu’s-Süyûtî bi’l-İftâ”, et-Turâsü’l-Arabî, Suriye, 1993, cilt: 13, sayı: 51, s. 112-136.
• Zuhaylî, Vehbe, “es-Süyûtî ve’d-Da’vâ ile’l-İctihâd”, Mecelletü Mecma’i’l-Lugati’l-Arabiyye, Dimaşk, 1992, cilt: 67, sayı: 4, s. 612-633.