Eti Helâl Olan Hayvanları Hayvansal Proteinlerle Beslemenin Fıkhî Boyutu

Yıl 2018, Sayı: 30, 161 - 192, 01.12.2018

Hüseyin Baysa

Öz

Hayvanlar
doğal şartlarda anatomik ve metabolik yapılarına uygun yiyecekleri tercih eder
ve besin ihtiyaçlarını o maddelerden karşılarlar. Hayvancılığın endüstriyel
yöntemlerle gerçekleştirildiği günümüzde et, yağ, kemik, tüy ve kan gibi
mezbaha atıklarından elde edilen hayvansal proteinler, yemin diğer unsurları
ile birlikte otçul hayvanlara da verilmektedir. Bu şekilde beslenen hayvanların
bir kısmının, geviş getirenler, kümes hayvanları ve balık gibi eti insanlar
tarafından tüketilen türden olması, konunun fıkhî açıdan değerlendirilmesini
zorunlu kılmaktadır. Söz konusu uygulamanın hayvanın fıtratıyla uyumluluk
derecesi, şer‘î hükmün belirlenmesinde merkezi rol oynamaktadır. Besin-fıtrat
uyumluluğu testi için öncelikle mezkûr hayvan gruplarının anatomik yapıları ile
metabolizmalarının mezbaha atıklarını tüketmeye elverişli olup olmadığının tespit
edilmesi gerekmektedir. Ayrıca uygulamanın hayvan ve insan sağlığı açısından
araştırılması ve hayvanı temiz şeylerle beslemenin gerekliliği bağlamında
irdelenmesi önem arz etmektedir. Bu amaç ve çerçeve dâhilinde yapılan bu
araştırmada, sözü edilen hususlarla ilgili bilimsel veriler göz önünde
bulundurularak İslam’ın helâl kabul ettiği kara ve deniz hayvanlarına, mezbaha
atıklarından sağlanan protein takviyesinin şer‘î hükmü tespit edilmeye
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hayvan Besleme, Helâl Yem, Hayvansal Protein

Kaynakça

• Ak, İbrahim, “Koyun ve Keçilerin Beslenmesi, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Ak, İbrahim, “Süt Sığırlarının Beslenmesi”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Alçiçek, Ahmet, “Et Sığırlarının Beslenmesi”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Alçiçek, Ahmet, Figen Kırkpınar, “Rasyon Hazırlama ve Yemleme Yöntemleri”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Aslantaş, Yusuf, Yem Kaynağı Olarak Rendering Ürünlerinin Hayvan Beslemede Kullanımı, (Seminer), Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Adana, 2004, http://www.zootekni.org.tr/upload/File/YEM%20KAYNAI%20OLARAK%20RENDERNG%20RNLERNN%20HAYVAN%20BESLEMEDE %20KULLANIMI.pdf (28.01.2017).
• Baysa, Hüseyin, “Hayvansal Yan Ürünlerin Ticaretinde Helâllik Sorunu”, Konya: İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2017.
• Baysa, Hüseyin, “İslâm Borçlar Hukukunda Akdin Konusunu Seçme Özgürlüğünün Kısıtlanmasının Temel Dinamikleri”, Konya: İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2014.
• Benî Sâlih, Muhammed Fâlih Mutlak, “Fabrika Yemlerinin Hayvanların Temizliği ve Helâlliğine Etkisi”, Çev. Hüseyin Baysa, Ankara: Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük İslâm İlmihali, İstanbul: Bilmen Yayınları, 1986.
• Bölükbaşı, Burcu, Kanatlı Beslemesinde Et-kemik Ununun Kullanımı ve Önemi, (Seminer), Çukurova Ünv. Ziraat Fak. Seminer, Adana 2004, http://www.zootekni.org.tr/upload/File/KANATLI%20BESLEMESNDE%20ET- KEMK%20UNUNUN%20KULLANIMI%20VE%20NEM.pdf (28.01.2017).
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillâh, el-Câmi’u’s-Sahîh, [y.y.]: Dâru’t-Tavki’n-Necâh, 1422.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salahiddîn, Keşşâfü’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ’, [y.y.]: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, [t.y.].
• Çakır, Ahmet, “Sindirim Sistemi”, Temel Veteriner Anatomi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011.
• Deniz, Suphi, Orhan Çokgüler, Selçuk Altaçlı, “Besi Sığırlarında Geleneksel Besi Rasyonları ile Yaş Şeker Pancarı Posası Silajı Ağırlıklı Rasyonun Karşılaştırılması”, Van: YYÜ Veteriner Fakültesi Dergisi, 2013.
• Dernekbaşı, Seval, Ayşe Parlak Akyüz, Gökhan Hamzaoğlu, “Balık Yemlerinde Bitkisel Protein Kaynaklarının Kullanımı: Yağlı Tohum Proteinleri”, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 2013.
• Doğan, Gaye, Muammer Erdem, “Balıklarda Protein Metabolizması”, Journal of FisheriesSciences.com, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, [y.y.]: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ekim, Okan, “Evcil Kanatlıların Anatomisi”, Temel Veteriner Anatomi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011.
• Filya, İsmail, “Hayvan Beslemenin Genel İlkeleri”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Filya, İsmail, Önder Canbolat, “Besin Maddeleri Sindirimi ve Metabolizması”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Filya, İsmail, Önder Canbolat, “Yemler ve Katkı Maddeleri”, Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Görgülü, Murat, Büyük ve Küçükbaş Hayvan Besleme, Adana: Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 2002.
• Görgülü, Murat, Sindirim Sistemi ve Besleme, Adana, 2004, http://www.muratgorgulu.com.tr/ckfinder/userfiles/files/SINDIRIM- SISTEMI-ESLEME.pdf. (29.01.2016).
• Hammâd, Nezih, el-Mevâddü’l-Muharrametü ve’n-Necisetü fi’l-Gıdâi ve’d-Devâi Beyne’n-Nezariyyeti ve’t-Tatbîk, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2004.
• Hisar, Olcay, Telat Yanık, Şükriye Hisar, “Tüy Unu ve Hayvancılıkta Kullanım İmkânları”, Doğu Anadolu Böl. IV. Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum, 2000.
• Hökelekli, Hayati, “Fıtrat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• http://www.biyolojisitesi.net/tum%20uniteler/sindirim/otcul_memelilerde_sindirim.html (21.04.2014).
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebü’l-Fadl el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, [t.y.].
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, el-Muğnî, [y.y.]: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, [y.y.]: Daru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn el-İfrikî, Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâder, 1414.
• Kaplan, Gülzade, İbrahim Özcan, “Kanatlılarda Atık Ürünlerin Değerlendirilmesi”, Lalahan Hay. Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2004.
• Kaplan, Murat, Gültekin Yıldız, “Kanatlılarda Protein ve Amino Asitlerin İmmun Sistem Üzerine Etkisi”, Veteriner Tavukçuluk Derneği Mektup Ankara, Ankara, 2012.
• Karabulut, Ali, Mustafa Ergül, İbrahim Ak, H. Rüştü Kutlu, Ahmet Alçiçek, “Karma Yem Endüstrisi”, Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi II, Ankara, 2000.
• Karakuş, M. Ülkü, “Türkiye’de Karma Yem ve Sorunları”, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi I, Ankara, 2010.
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd, Bedâi’u’s-Sanâi’ f’î Tertîbi’ş-Şerâi’, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
• Kırkpınar, Figen, “Kanatlı kümes Hayvanlarının Beslenmesi,” Hayvan Besleme, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2013.
• Koşum, Adnan, “Hayvansal Ürünlerin Üretiminde Besleme ve Helâllik”, Konya: İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2013.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutlu, Hasan Rüştü, Kanatlı Hayvan Besleme, Adana, 2015, http://zootekni.cu.edu.tr/tr/yuklenenler/Kanatli_Besleme_Tum.pdf (04.01.2015).
• Küçükersan, Kemal, Sakine Yalçın, Adnan Şehu, Pınar Saçaklı, “Konsantre Yemler”, Temel Yem Bilgisi ve Hayvan Besleme, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011.
• Mert, Selim, Tüm Dane Arpa İçeren Etlik Piliç Yemlerine Enzim İlavesinin Performans, Besin Maddelerinden Yararlanma ve Sindirim
• Sistemi Üzerine Etkileri, İzmir: Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2007, (YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi),
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, [t.y.].
• Nefrâvî, Ahmed b. Guneym b. Sâlim Şihâbiddîn el-Ezherî, el-Fevâkihü’d-Devânî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayravânî, [y.y.]: Dârü’l- Fikr, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin b. Yahya b. Şeref, el-Minhâc Şerhu Sahîh-i Müslim, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Özaslan, Taylan, Hayvan Beslemede Tavuk Unu Kullanımı ve Önemi, (Seminer), Adana 2004, http://www.zootekni.org.tr/upload/File/HAYVAN%20BESLEMEDE%20TAVUK%20UNU%20KULLANIMI%20VE%20NEM.pdf (28.01.2017).
• Özdoğan, Mürsel, Mustafa Sarı, “Kanatlı Rasyonlarına Yağ Katkısı”, Hayvansal Üretim Dergisi, İzmir: Zootekni Derneği Yayınları, 42/1, 2001.
• Özel, Osman Tolga, Betül Zehra Sarıçiçek, “Ruminantlarda Rumen Mikroorganizmalarının Varlığı ve Önemi”, TÜBAV (Türk Bilim Dergisi), Ankara: Türk Bilim Vakfı Yay., 2009.
• Özen, Şükrü, “İstıslâh”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Öztürk, Ergin, “Hayvan Beslemede Humik Asitlerden Beklenen Etki Gözlenebiliyor mu?”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 1, 2012.
• Pala, Şükrü, Ege Bölgesi Karga Türleri, Bunların Özellikleri, Yayılışları ve Yem Çeşitleri Üzerinde İncelemeler, file:///C:/Users/Asus/Downloads/710-1764-1-PB%20(2).pdf (28.01.2017).
• Pulatsü, Şafak, Süt İneklerinin Beslenmesi, http://www.amasyadsyb.org/docs/040_sut_inek_beslenmesi.pdf (29.01.2016).
• Râgıb el-Esfehânî, Ebü’l-Kasım el-Huseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1412.
• Râzî, Zeynüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdülkadir, Tefsîru Garîbi’l-Kur’âni’l-Azîm, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Sağlam, Kamil, “Atlarda Diş Hastalıkları”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Van, 2012.
• San’ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl, Sübülü’s-Selâm, [y.y.]: Dârü’l-Hadîs, [t.y.].
• Sebâ’ineh, Nasrî Râşid Kâsım, el-Müstahlas mine’n-Neces ve Hukmühû fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Ürdün: Âlü’l-Beyt Üniversitesi Fıkhî ve Kanunî Araştırmalar Fakültesi, 1999, (YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi).
• Seçkin, Seven, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Yırtıcı Kuş Peletlerindeki Küçük Memeli Hayvan Kalıntılarının Analizi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Şebîr, Muhammed Osman, “en-Necâsâtü’l-Muhtelitatü bi’l-A’lâf ve Eseruhâ fi’l-Mentûcâti’l-Hayvâniyyeti fi’l-Fıkhi’l-İslâmî”, Mecelletü’ş- Şerîa ve’d-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, Kuveyt Üniversitesi, 2000.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-Evtâr Şerhu Münteka’l-Ahbâr, Lübnan: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 2004.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEB (Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin
• Güçlendirilmesi Projesi), Denizcilik Balıklar, Ankara, 2006.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiu’l-Kebîr, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî,1998.
• Tüzün, Cevdet Gökhan, Sedat Aktan, “Kanatlı Hayvanlarda Verime Dönüşmeyen Yem”, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 7 (1), 2012.
• Yalçın, Sakine, “Kanatlı Karma Yemleri ile Yem Hammaddelerinde Metabolik Enerji Tayini,” Ankara Ünv. Veteriner Dergisi, Ankara, 1985.
• Yıldırım, Arda, Hasan Eleroğlu, “Organik Kanatlı Besleme”, Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 11/1, Ankara, 2014.
• Yılmaz, Hüseyin, “Prion Hastalıkları-Bulaşabilen Süngerimsi Ensefalopatiler”, Ankem Dergisi, İstanbul, 2002.
• Yüce, Rikâp, Türkiye Denizlerinde Yaşayan Balıklar, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1998.
• Zeynülâbidîn, Muhammed Vecîh, “Mevkifu İlmi’l-Mu’âsır ve’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi min Televvüsi’l-Müntecâti’l-Hayvâniyye bi’t-Teğziyeti Ğayri’l-Me’lûfe”, Mü’temeru Kâdâya el-Beyiyye min Menzûrin İslâmiyyin, Ceraş: Câmiatü Ceraş el-Ehliyye, 2000.
• Zincirlioğlu, Murat, Filiz Karadaş, “Karma Yem Hammaddesi Üretimi ve Yem Sanayi”, Hayvansal Üretimi Artırmada Yeni Yaklaşımlar, Ankara: T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınları, 1998.
• Resmi Gazete, 18.08.2010 tarih ve 27676 sayılı “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik”.
• Resmi Gazete, 24 Aralık 2011 tarih ve 28152 sayılı “İnsan Tüketimi Amacıyla Kullanılmayan Hayvansal Yan Ürünler Yönetmeliği”.
• Resmi Gazete, 27.12.2011 tarih ve 28155 sayılı “Yemlerin Piyasaya Arzı ve Kullanımı Hakkında Yönetmelik”, Ek-2.
• Resmi Gazete, 6 Ocak 2015 tarih ve 29585 sayılı “İnsan Tüketimi Amacıyla Kullanılmayan Hayvansal Yan Ürünler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”.