Çatışma Kuramları ve Kimlik Temelli Çatışmalar: Teorik Bir Giriş

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, - , 18.02.2013

Yakup Şahin

Öz

7000 yıllık bilinen insanlık tarihi boyunca her yüzyılın ortalama 87 yılı savaşla geçmiş. İnsanlık tarihine bakıldığında tarihsel olarak insanların gerek bireysel gerekse de grupsal olarak farklı amaçlar üzerinden karşılıklı olarak şiddet içeren mücadelelere girmiştir.Özellikle Soğuk Savaş sonrası dönemde savaşların çoğunluğunun artık “devletler arsı çatışmalar” yerine “devletlerin içindeki etnik ve dinsel temelli çatışmalar, yani grupların yaşadığı etnik çatışmalar ya da kimlik temelli ayrılma hareketi içindeki grupların terörizme başvurması ile “kimlik temelli çatışmalar” yeniden tartışılmaya başlanmış, sebepleri sorgulanmıştır. Bunların sebepleri “ psikolojik, biyolojik ve yapısal” olmak üzere üç ana teori ve bu teorilerin alt başlıkları ile açıklanmaya çalışılmıştır. Her ne kadar litaratür üç ana teori üzerinden açıklanmaya çalışılsa da, bu teorilerin çok ayrıksı olmadığı hatta birbirleirni tamamlayıcı nitelikte olduğu, durumlara ve şartlara göre kuramın birinin ön plana çıkabileceği d eiddia edilecektir. Çatışmalar üç ana teori ile açıklansa da çatışma türleri “somut (rational) ve soyut (irrational)” olarak ifade edilen çatışma türleri daha çok çıkar, iktidarın ve ekonomik kaynakların dağılımı, kültürel ya da politik haklar, kimliksel anlaşmazlıkların( daha başka bir ifade ile dinsel, ideolojik, etnik ya da cinsiyet gibi kimliksel taleplerin çakışması) vb. konuları kapsamaktadır. Gerçek dışı çatışmalar ise daha çok psikolojik kökenli olup , önyargılar, etnosentrik ve algısal tutumlar, geçmişte yaşanan travmalar, ideolojik ,dinsel veya kültürel değerlerin çakışması, tezatlıkları ya da bunlar üzerinden kurulan ilişkilerin etkisi ile gelinen duruma göre şekillenmiş çatışmalar olup, mutlak somut sebeplerden dolayı oluşmuş çatışmalar değildir. Dolayısı ile Kimlik temelli çatışmalarla ilgili olarak kimi bazı teorisyenler yalnızca etnik temelli çatışmaları saymakta, bazı teorisyenler de daha çok psikolojik çatışmaları ifade etmektedir., kimlik, insanın kendi benlik duygusuna kendisi hakkındaki duyguları ve fikirlerine ( toplumsal, etnik, dinsel, ideojik,cinsiyet ya da sınıfsal) atıf yapılarak kullanılmaktadır. Kimlik, en basit ifadesi ile olarak bir şeyin “ne ve kim olduğu, kendisini nasıl tanımladığı; başkalarından nasıl ayırt edip, benzerleri ile nasıl benzeşim kurduğu, ya da başkaları tarafından nasıl tanımladığı” ile ilgilidir. Dolayısıyla da kimliğin tanımı itibari ile birincisi aidiyet hissedilen grup, ikincisi de bu grubun değerleri ve amaçları üzerinden yapıldığı için “sınıfsal, dinsel, ideolojik,” çatışmalar için de geçerlidir. Kimliğe bağlı çatışmalar daha ayrıntılı incelendiğinde yukarıda bahsedilen teorilerin içinde eritilmiş, bazen ayrı ayrı bazen de eklektik biçimde açıklanmaya çalışılmıştır. Kimlik temelli çatışmalar çoğu zaman bu iki etkenin birbirinin tamamlayıcısı oldukları, birlikte ilerleyebildikleri de görülmüştür. Bu kuramlar içindeki kimlik temelli çatışmalarda da iki etken de şartlara bağlı olmak üzere farklı önemde etkiye sahip olmaktadırlar. Bu çalışmada da kimlik temelli çatışmalar, kuramla ilgili farklı argümanlar ışığında tartışılarak kimlik temelli çatışmaların sebepleri özgün bir yorumla anlatılarak kimlik temelli çatışmaların tek bir sebep üzerinden açıklamak yerine kompleks ve çok etkenli olduğu, bu etkenlerin farklı şartlara göre önem kazandığı iddia edilecektir. kimlik temelli çatışmalarda değişen faktörlerin ayrı oranda etkileri olduğu yani bazı durumlarda ekonomik çıkar ve kaynaklar, bazı durumlarda iktidarın paylaşımı, bazı durumlarda grup kimliğinin tanınması ve kültürel talepleri kapsadığı anlatılacaktır. Kimlik temelli çatışmalarda psikolojik öğelerin de etkisi olduğu gösterilecek, ama bunların genellikle yalnızca psikolojik öğe olmadığı, geçmişte yaşananların etkisi ile algılamalardaki değişimin gelecekteki ilişkileri etkilediği ve çatışmalara sebepsiz yere zemin hazırlayabileceği iddia edilecektir. Psikolojik öğelerin, bazı durumlarda ise önyargılar yüzünden de etkili olabileceği de vurgulanacaktır. Sonuç olarak da kimlik temelli çatışmaların çok bileşenli, kompleks bir yapısı olduğu, çatışmalarda her öğenin etkinsin olabilmesine rağmen, mevcut şartlara göre en önemli çatışma sebepleri değişebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çatışma, Savaş ve Barış, Kimlik , Kimlik Temelli Çatışmalar

Kaynakça

• AKFIRAT S.A. ve ÖZKAN B.Ö., Ulusal/Etnik Kimliklerin Stratejik İnşası; Kuzey Kıbrıs Örneği, Bilig, Sayı 52, Kış 2010
• ALLAN, Conflict and Critical Theories, D.Sarah (ed.), The Social Lands; in Imitation of Social and Sociological Theory, New York, SAGE, 2009.
• ANDERSON, Benedict, Hayali Cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, çev. İskender Savaşır, 2. Baskı, İstanbul, Metis, 1995
• BALIBAR E. ve WALLERSTEIN I. , Irk, Ulus, Sınıf; Belirsiz Kimlikler, çev. Nazlı Ökten, İstanbul : Metis Yayınları, 2000
• BAYART, J.François, Kimlik Yanılsaması, çev. Mehmet Boralı, İstanbul, Metis Yayınları, 1999
• BERİKER, Nimet, “Giriş”, Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar, Süreçler ve Uygulamalar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009, s. X-XII.
• BİLGİN, Nuri, “Kimlik İnşası”, İzmir, Aşina Yayınları., 2007
• BİLGİN, Nuri, Kolektif Kimlik: Evrenselcilik ve Farkçılık Geriliminde, Ankara, Sistem Yayıncılık, 1999.
• BİLGİN, Nuri, Sosyal Bilimlerin Kavşağında Kimlik Sorunu, İstanbul, Sistem Yayıncılık, 2. Baskı, 1999.
• BURTON, John W., Violence Explained: The Sources of Conflict, Violence, and Crime and Their Prevention , Manchester: Manchester University Press, 1997
• CASTELS, Manuel, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür, Kimliğin Gücü, çev. Ebru Kılıç, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006
• ÇAĞATAY, Murat, Kimlik ve Toplumsal Barış, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1996
• ÇELİK, Ayşe Betül, “ Etnik Çatışmaların Çözümünde Siyaset Bilimi ve Uyuşmazlık Çözümü Yaklaşımları”, Nimet Beriker (ed.), Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar, Süreçler ve Uygulamalar, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• DEUTSCH, Morton, “ Introduction”, Morton Deutsch, Peter T. Coleman, Eric C. Marcus (ed.), The Hand Book of Conflict Resolution: Theory and Practice, San Francisco, Josses- Bass Press, 2006
• ERALP, Doğa Ulaş, “ Uluslararası Çatışma Müdahalelerinde Meşruiyet Kavramı”, Nimet Beriker (ed.) Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar, Süreçler ve Uygulamalar, İstanbul, , İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009
• EREKER, Fulya, DURSUN, Çiler, “Hegel‟de Kendilik Bilinci ve Öteki İçindeki Yolculuk”, Doğu-Batı: İdeolojiler – I, Cilt 7 Sayı 28, 2004.
• EVANS, Graham ve NEWNHAM Jeffrey, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, çev. H.Ahsen Utku, İstanbul, 2007, Gökkubbe Yayınları
• FISHER, Ronal J., “ Intergroup Conflict”, Morton Deutsch, Peter T. Coleman, Eric C. Marcus (ed..), The Hand Book of Conflict Resolution: Theory and Practice, San Francisco: Josses- Bass Press, 2006.
• GALTUNG, J., “ Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict, Development and Civilization”, London: 1996, SAGE Pub.
• GAY, Paul du, EVANS Jessica ve REDMAN Peter (ed.) Identity: A Reader, ed., Londra, SAGE Publication, 2000
• GIDDENS Anthony, Modernliğin Sonuçları, çev. Ersin Kuşdil,İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 1998
• HALL, S., “Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler”, Kültür, Küreselleşme ve Dünya Sistemi, der. Anthony D. King, çev: Gülcan Seçkin, Ümit Hüsrev Yolsal, Ankara, Bilim ve Sanat Yay.,1998
• HOBSBAWM, Eric, Terence Ranger, Geleneğin İcadı, çev. Mehmet Murat ġahin, İstanbul, Agora Kitaplığı, 2006
• HUNTINGTON, Samuel, “Medeniyetler Çatışması mı?” , çev. Mustafa Çalık, Doğu- Batı Dergisi 2007, Sayı 41 İLTER, Tuğrul ve ALANKUġ Sevda, The changing configurations of self-(m)other dialogue in North Cyprus, Social Identities, Cilt 16, Sayı 2 , 2010
• İNAT, K., DURAN B. ve ATAMAN M. (ed.), Dünya Çatışma Bölgeleri, Ankara, Nobel, 2007
• JEONG Ho- Won, Understanding Conflict and Conflict Analysis , Los Angles, SAGE Publications, 2008.
• JUSSIM Lee, ASHMORE Richard D. ve WILDER David, “ Social Identity and Intergroup Conflict: Introduction” , Lee Jussim, Richard D. Ashmore ve David Wilder (ed.) ,Social Identity and Intergroup Conflict , New York: Oxford University Press, 2001
• KARADUMAN, Sibel, “ Modernizmden Postmodernizme Kimliğin Yapısal Dönüşümü”, Journal of Yasar University, Cilt 5, Sayı 17, 2010
• KEYMAN, E.Fuat, “Kültürel Kimlik Oluşumunu Yeniden Düşünmek”, Doğu- Batı : Medeniyetler Çatışması, Sayı 41, 2007
• MARKS, K. ve ENGELS, F., Komünist Parti Manifestosu, çev. Dünya Armağan, İstanbul, Gelenek Yayınları, 2000.
• MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, çev. Derya Kömürcü, Osman Akınhay, Ankara, Bilim ve Sanat Yayınları, 1999
• MIAL, Hugh, Oliver Ramsbotham, Tom Woodhouse, “Contemporary Conflict Resolution: The Prevention, Management and Transformation of Deadly Conflicts” , Cambridge, Polity Press, 2007
• ÖZKIRIMLI, Umut, “Milliyetçilik Kuramları”,İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• PAREKH, Bhikhu, A New Politics of Identity, New York, 2008, Palgrave Macmilan.
• PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Ankara, Turhan Kitapevi, 2004
• RAMBOTHAM, Oliver, “The Analysis of Protracted Social Conflict: A Tribute to Edward Azar”, Review of International Studies, Sayı 31, 2005
• SCHANAPPER, Dominique, Sosyoloji Düşüncesinin Özünde Öteki İle İlişki, çev. Ayşegül Sönmezay, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• SMITH, Anthony D., Milli Kimlik, çev. Bahadır S. ġener, İstanbul, İletişim Yayınları, 1999
• STEIN, Arthur A., “ Conflict and Cohesin: A Review of the Literature”, Journal of Conflict Resolution, Cilt 20, Sayı 1, 1976
• UZGEL İlhan, “Sosyalizmden Ulusçuluğa: Yugoslavya‟da Ulusçuluğun Yeniden Canlanışı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi, Cilt 47, Sayı1,1992
• VAN DEN BERG, Axel, JANOSKİ, Thomas “ Siyaset Sosyolojisinde Sosyal Çatışma Kuramları”, çev. Öykü Terzioğlu, Fatih Kocaman, Burak Otluoğlu, Thomas Janoski, Robert Alford,Alexander Hicks, Mildred A. Schwarz (ed.), Siyaset Sosyolojisi, Ankara, 2010, Phoenix
• VOLKAN, Vamık D., Kimlik Adına Öldürmek, ,çev. Medine Banu Büyükkal, İstanbul, Everest, 2009.
• VOLKAN, Vamık D., Körü Körüne İnanç: Kriz ve Terör Dönemlerinde Geniş Gruplar ve Liderleri, çev.Özgür Karaçam, İstanbul, Okyanus Yayın, 2005, VOLKAN, Vamık D., The Need to Have Enemies and Allies, Northvale, N.Arınson Inc., 1998.
• WALLENSTEEN, Peter, Understanding Conflict Resolution,; War, Peace and the Globalş System, Londra, Sage Pub., 2002.
• WALLERSTEIN, I., “Dünya Sistemleri Analizi Bir Giriş” , çev .Ender Abadoğlu ve Nuri Ersoy , İstanbul, Aram Yayıncılık, 2004.
• WEBEL, Charles, “ Toward a Philosophy and Metaphilosophy of Peace”, Charles Webel, Johan Galtung( der.), Handbook of Conflict and Peace Studies, New York, Routledge, 2007
• WHITE, Robert W., “ Social and Role Identities and Political Violence”, Richard D Ashmore, Lee Jussim, David Wilder (ed.), Social Identity, Intergroup Conflict and Conflict Reduction, New York, Oxford University Press, , Cilt 3., 2001
• YILMAZ, Muzaffer E., Savaş ve Uluslararası Sistem, Ankara, 2010, Nobel Yayın Dağıtım
• YILMAZ, Muzaffer E., Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Sınır İçi Etnik Çatışmalar, Etnik Çatışmaların Nedenleri ve Etnik Barışın Tesisi, Ankara, Nobel Yayın Dağıtm, 2007.
• YILMAZ, Muzaffer E., Uyuşmazlık Analizi ve Çözümü: İnsan Uyuşmazlıklarının Kaynakları ve Çözüm Paradigmaları , Ankara, Nobel Yayın ve Dağıtım, 2005.
• YILMAZ, Muzaffer Ercan, “The Cyprus Conflict And The Question of Identity”, Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt, l No: 4, 2005.
• YOUNG, Crawford, ”Nationalism and Etnic Conflict in Africa,” Montserrat Guibernau ve John Hutchinson (ed.), Understanding Nationalism, , Cambridge, Polity Press, 2001