FROM AHD-I ŞEHRIYARI TO DEVR-I HAMID-I SANI, ADVENTURE OF A CIVIL OFFICIAL ON THE WAY TO THE GOVERNORSHİP IN THE ERA OF ABDULHAMİD II

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 175 - 212, 30.12.2018

İsmet Sarıbal

https://doi.org/10.31679/adamakademi.454527

Öz

Mehmed Nâzım Pasha was one of the governors of the era of Abdulhamid II. Pasha whose grandfather of the famous poet Nâzim Hikmet, was a mystic poet and writer who devoted himself to Mevleviyye. In the first years of his career Pasha was in close relationship with important figures of the Young Ottomans such as Ziya Pasha and Namik Kemal. But, in the following years, the influence of the Young Ottomans decreased on the state administration. Mehmed Nâzım Pasha wasn’t assigned to a better position than a secretary of governor, despite the experience and age. Pasha realised that should be gained the confidence of the Sultan to get a better position in the bureaucracy. Pasha succeeded to gain the sultan's confidence in a different way. He used the power of writing ability. At first he wrote "Ahd-i Şehriyârî" full of praises to the Sultan. His book was appreciated by the Sultan. Than he came to Istanbul from Aleppo and became to secretary of Commission of General Refugees. After a short time, This Comission was abolished. When Pasha realised that he would be unemployed, immediately began to wrote "Devr-i Hamid-i Sânî". He informed the Sultan about his book. He couldn’t complete the book but firstly assigned to the position of “mutasarrif” and secondly the position of governorship. In this study, Mehmed Nâzım Pasha’s process of to be assigned to the governorship from the civil official will be evaulated.

Anahtar Kelimeler

Provincial Administration, Governors of Abdulhamid II, Mehmed Nâzım Pasha

AHD-İ ŞEHRİYÂRÎ’DEN DEVR-İ HAMİD-İ SÂNÎ’YE VALİLİĞE GİDEN YOLDA BİR II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ MEMURUNUN SERENCAMI

Öz

Mehmed Nâzım Paşa, II. Abdülhamid dönemi valilerindendi. Ünlü şair Nazım Hikmet’in büyükbabası olan Paşa, mevleviyete gönül vermiş mutasavvıf bir şair ve nâsirdi. Paşa, memuriyetinin ilk yıllarında Ziya Paşa ve Namık Kemal gibi Genç Osmanlıların önemli isimleriyle yakın ilişki içerisindeydi. Kariyerinin ilk yıllarındaki başarısını da bu yakınlığa borçluydu. Lakin ilerleyen yıllarda Genç Osmanlıların devlet yönetimindeki etkileri azaldı. Tecrübesine ve yaşına rağmen taşrada mektupçuluk vazifesinden öteye gidemeyen Mehmed Nâzım Paşa, bürokraside iyi bir makam elde etmenin Sultan II. Abdülhamid’in güvenini kazanmaktan geçtiğinin farkına vardı. Paşa, Sultan’ın güvenini oldukça farklı bir şekilde kazanmayı başardı. Kaleminin gücüne müracaat etti. İlk önce Sultan’a övgülerle dolu “Ahd-i Şehriyârî” adlı eserini kaleme aldı. Bu eseri Sultan tarafından takdir edildi, Paşa vilayet mektupçuluğu yaptığı Halep’ten İstanbul’a gelerek Umum Muhacirîn Komisyonu Mektupçusu oldu. Kısa bir süre sonra Muhacirîn Komisyonu lağvedildi. Paşa, işsiz kalacağını anlayınca hemen “Devr-i Hamid-i Sânî” adlı eserini yazmaya başladı. Kitabından Sultan’ın haberdar olmasını sağladı. Eserini tamamlayamadı ama ilk önce mutasarrıflığa daha sonra da valiliğe tayin edildi. Bu çalışmada; Mehmed Nâzım Paşa’nın kalemiye memurluğundan valiliğe atanma süreci değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Nâzım Paşa, Taşra Yönetimi, II. Abdülhamid’in Valileri

Kaynakça

• Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval Defterleri Fihristi Defter No: 42, 180.
• Babıali Evrak Odası: 268 / 20063, 3611 / 270796.
• Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi : 2772 / 24, 1658 / 67, 1696 / 25, 1338 / 44, 1396 / 2.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi: 122 / 99.
• Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu : 41 / 88.
• Hariciye Nezareti Siyasi : 2820 / 6.
• Hariciye Nezareti Tahrirat : 203 / 13, 212 / 56.
• İrade Dâhiliye: 799 / 64789.
• İrade Şura-yı Devlet : 45 / 2413.
• Meclis-i Vükela Zabıtları : 124 / 3.
• Şura-yı Devlet Evrakı : 1713 / 14.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı : 81/81, 82/53, 107 / 11.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi : 23 / 82, 24 / 21.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı : 300 / 29.
• Akün, Ö. F. (2006), “Nâmık Kemal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 32, ss. 361 - 378), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Çağlar, Burhan, İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2010.
• Findley, Carter V. , Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform: Babıali, 1789-1922, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, yay. haz. Derya Önder, İstanbul 2014.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şairleri, Cüz: 5, Devlet Basımevi, İstanbul 1938.
• İzbudak, Veled Çelebi, Hatıralarım, Canlı Tarihler XIV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1946.
• Kırmızı, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, 4. bs. , Klasik Yayınları, İstanbul 2016.
• Kocacık, Faruk, “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890)”, Osmanlı Araştırmaları, (I), 1980, s. 137-190.
• Kurşun, Zekeriya, “Mehmed Memduh Paşa”, TDVİA, C 28, İstanbul 2013, s. 495-497.Mehmed Nâzım, Ahd-i Şehriyari, Matbaa-i Ebüzziya, İstanbul H 1304 [M 1886-1887].
• Mehmed Nâzım, Bir Devrin Tarihi, Ziya ve Mithat Paşalarla Kemal Bey’in Hatıralarına Ait Hatıralar: Selanik Vali-i Sabıkı Nazım Paşa’nın Hatıraları, Arba Yayınları, İstanbul 1992.
• Mehmed Nâzım (1992), Bir Devrin Tarihi, Ziya ve Mithat Paşalarla Kemal Bey’in Hatıralarına Ait Hatıralar: Selanik Vali-i Sabıkı Nazım Paşa’nın Hatıraları, İstanbul : Arba Yayınları.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C I-II, yay. haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996. Ömer Faruk Akün, “Nâmık Kemal”, TDVİA, C 32, s. 361-378.
• Uçman, Abdullah, “Ziya Paşa”, TDVİA, C 44, İstanbul 2013, s. 475-479.
• Tansel, Fevziye Abdullah, “Bir Mevlevî Nâsir ve Şâiri Mehmed Nâzım Paşa Basılı Eserleri ve Yazma Şiir Mecmuası”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (1), s. 155-174.