Divan Şiirinde Para Birimlerinin Gerçek Anlamı Dışında Kullanımı

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 75 - 95, 30.04.2019

Yahya Yüksel

https://doi.org/10.34083/akaded.543128

Öz

İnsanoğlunun tüketebileceğinden
veya ihtiyacından fazlasını üretmeye başlaması ticaretin ortaya çıkmasındaki önemli
etkenlerden biri olmuştur. Üretim fazlasını kendinde olmayanla değiştirme isteği
başlangıçta trampa denilen takas yöntemini doğurmuş, bu yöntem zamanla ürün mübadelesinde
değerli kumaş, deri ve madenlerin kullanılmasına önayak olmuştur. Ticari
faaliyetlerinin ülke sınırları dışına taşıp uluslararası boyuta taşınması ile
alışverişin hızlı ve kolay yapılması isteği veya arayışının sonucunda para
bulunmuştur. Parayla birlikte ticari faaliyetler daha kolay ve geniş coğrafyalarda
yapılmaya başlanmış ve ekonomik hayat, maddi refah, zenginlik gibi unsurlar bir
devlet için en az siyasi veya askeri güç kadar önem arz etmiştir. Yaşadığı coğrafyada
söz sahibi olmak ve dünya siyasetine yön vermek isteyen her devlet gibi Osmanlı
Devleti de ticarete önem vermiş, bunun için sıkı para politikaları izlemiştir.
Yüzyıllar boyunca hem örnek alıp başka devletlere ait para birimlerini kullanmış
hem de kendi para birimlerini üretmiştir. Maddi kültür unsurlarından olan para
birimleri, içinde bulunduğu toplumun parçası olan ve bu topluma ait her türlü
malzemeyi şiirlerine yansıtan divan şairleri tarafından şiirde bir malzeme
olarak kullanılmıştır. Kuşkusuz bu kullanım para birimlerinin gerçek manaları
veya alışverişteki maddi kullanımlarıyla sınırlı kalmamıştır. Sanatçı
hassasiyetinin devreye girmesiyle para birimleri çeşitli teşbihler ve mecazlı
kullanımlarla, atasözü ve deyimler eşliğinde, gelenek ve kültüre ait
kavramlarla karşımıza çıkmıştır.

Bu çalışmada incelediğimiz divan ve mesnevilerde,
Osmanlı devletinin kuruluşundan 19. yüzyıla kadar tedavülde olan madeni para
birimlerinin gerçek anlamı dışında nasıl kullanıldığı, âdet-gelenek içerisinde
nasıl konu olduğu ve hangi benzetmelere konu edildiği üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, para birimleri, mecaz

Kaynakça

• Âgâh Dîvânı (2012). Haz. Şerife Akpınar. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Ahmed-i Rıdvân, Rıdvâniyye (2006). Haz. Nebi Yılmaz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Akdağ, Mustafa (2014). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: YKY.
• Akyıldız, Ali (2007). Para. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:34. S. 163-166.
• Âşık Çelebi Dîvânı (ty.). Haz. Filiz Kılıç. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Âşık Paşa, Garib-Nâme (2000). Haz. Kemal Yavuz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Ayşe Teymûrî Dîvânı (2013). Haz. Abuzer Kalyon. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım (1994). Haz. Sabahattin Küçük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Behiştî Dîvânı, Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Bursalı Rahmî Dîvânı (2011). Haz. Mustafa ERDOĞAN. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitebevi.
• Emrî Dîvânı (ty.). Haz. Mehmet A. Yekta Saraç. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Firâkî (2017). Husrev ü Şîrîn. Haz. Asuman Bayram. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Fuzûlî Dîvânı (1990). Haz. Kenan Akyüz-Süheyl Beken-Sedit Yüksel-Müjgan Cunbur, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Mihr ü Mâh (2010). Haz. Ahmet İçli. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Gülşehri, Mantıku’t-Tayr. Haz. Kemal Yavuz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Hamdullah Hamdî Dîvânı (Ty.). Haz: Ali Emre Özyıldırım. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Hayâlî Divanı (1992). Haz. Ali Nihat Tarlan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı, İnceleme-Tenkidli Metin. Haz. Kadriye Yılmaz Orak. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2014).
• İnalcık, Halil (1996). Filori. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:13. S. 106-107.
• Keçecizâde İzzet Molla, Mihnetkeşan. Haz. Ali Emre Özyıldırım. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Kolerkılıç, Ekrem (1958). Osmanlı İmparatorluğunda Para. Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.
• Kuşoğlu, Mehmet Zeki (2006). Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken.
• Lâmiî Çelebi (2017). Ferhâd İle Şîrîn. Haz. Hasan Ali Esir. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (2017). Haz. Hiclâl Demir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Lebîb Dîvânı (2004). Haz. Orhan Kurtoğlu. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Mânî Dîvânı ve Şehr-engîz-i Bursa (İnceleme-Metin) (2011). Haz. Şener Demirel. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Mısrî Niyâzî Dîvânı (2011). Haz. Adnan Mahmud Selman-Ali Sümbül. İstanbul: Şemseddin Yeşil Kitabevi.
• Mihai Maxim (2007). Şâhî. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 34. S. 143-144.
• Mortarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı (ty.). Haz. Müberra Gürgendereli. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Nâilî Dîvânı (1990). Haz. Haluk İpekten. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nâbî Dîvânı I-II (1997). Haz. Ali Fuat Bilkan. İstanbul: MEB Yayınları.
• Necâtî Bey Dîvânı (1992). Haz. Ali Nihat Tarlan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nedîm Dîvânı (1997). Haz. Muhsin Macit. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nef’î Dîvânı (1993). Haz. Metin Akkuş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nev’izade Atayi, Sohbetü’l-Ebkar. Haz. Muhammet Yelten. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Nev’î-Zâde Atâyî Dîvânı (1994). Haz. Saadet Karaköse. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 2.07.2014).
• Ölçer, Cüneyt (1984). Paralarla Tarih I. Tarih ve Toplum Dergisi. Sayı: 3, s. 44-45.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pala, İskender (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2013). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2014). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ravzî Dîvânı (2009). Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Revânî Dîvânı (ty.). Haz: Ziya Avşar. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Sahillioğlu, Halil (1989). Altın. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:2. S. 532-536.
• Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvânı (ty.). Haz. M. Esat Harmancı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Sümbül-Zâde Vehbî Dîvânı (2012). Haz. Ahmet Yenikale. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı (ty.). Haz. Hasan Kavruk. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Tabakoğlu, Ahmet (2014). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tekin, Oğuz (2009). Sikke. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:37. S. 179-184.
• Usûlî Dîvânı (1990). Haz. Mustafa İsen, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Üsküblü İshâk Çelebi, Dîvânı-Tenkidli Basım (1989). Haz. Mehmed Çavuşoğlu. M. Ali Tanyeri. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Vecdî ve Dîvân’ı (2009). Haz. Hasan Kavruk-Bahir Selçuk. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Vusûlî Dîvânı (2010). Haz. Hakan TAŞ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Vücûdî, Hayâl u Yâr (2017). Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Yûnus Emre Dîvânı (ty.). Haz. Mustafa Tatçı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Zatî Divanı (1967). Haz. Ali Nihat Tarlan. I. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zatî Divanı (1970). Haz. Ali Nihat Tarlan. II. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zatî Divanı (1987). Haz. Mehmed Çavuşoğlu-Ali Tanyeri. III. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.