PERCEPTION OF DEATH AND THE OTHERWORLD IN NASREDDİN HODJA ANECDOTES

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 17, 21 - 45, 01.01.2019

Ebru Şenocak

https://doi.org/10.31126/akrajournal.506521

Öz

Mankind have felt the need to tell / share their beliefs, fears, anxieties, and curiosity about death, the final transitional phase of life, and transposed them to different types of literary works. Jokes are among types based on relating and clearly demonstrate the conflicts of life by blending intensive feelings in our inner world by humor. Nasreddin Hodja anecdotes depict events that every person has experienced / will experience in a realistic and sincere way in the person of Nasreddin Hodja. Our study, therefore, focused on mankind's concerns, curiosity, and the perception of death and the otherworld through Nasreddin Hodja's philosophy and his observa-tions.  

“What is death in Nasreddin Hodja stories?”, “What kind of places are heaven, hell, and the otherworld”, “When will the doomsday occur?”, “How many ells is the world?”, “What does suffering in grave mean?”, “How could one cope with the fear of death?” We all seek answers to those questions. In that sense, Nasreddin Hodja endeavors to give a dimension of reality to those questions that we are trying to find answers to and to transform the unknown from ab-stract to concrete so that we can overcome our fears. The fact that pre-Islam Turkish culture and beliefs have been transferred to our generation through anecdotes also captures attention. Anec-dotes about pre-Islam Turkish beliefs include occasional references to mythic origins, including burial ceremonies involving burying a person upside down, wearing black clothing etc. and grieving. Such conscious preferences indicate that Nasreddin Hodja has been the carrier of our cultural values throughout history. 

Based on rules of logic, the anecdotes of Nasreddin Hodja depicts people who mock / over-come death by using strength derived from humor. The anecdotes also focuses on ideas about life after death. The belief that life in this world will continue without any change in the other-world is one of the most common topics. Conversations with Münkir-Nekir, angels who ques-tion people, and the hopes that they can be bribed into foregoing questioning, and humorous events such as the one where he says that "Someone else should give the cyme, because he is in a beef with me and he would not listen to me." may be cited as examples about the matter. These examples carry events witnessed / may be witnessed in terms of time, space, and corporeal aspects specific to this world to the "otherworld", drawing attention to contradictions between life in this world and in the otherworld. 

Nasreddin Hodja anecdotes draw attention to following subheadings centering around death and the otherworld:  

1.Perception of world - otherworld 

2.Anxiety and fear of death

3. Ways of escaping fear of death 

This paper will analyze issues related to death and the otherworld in popular perceptions from the psychological and philosophical angle within the framework of humoristic narrative of anecdotes and based on Nasreddin Hodja anecdotes. 

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Hodja anecdotes, death, otherworld, humor

NASREDDİN HOCA FIKRALARINDA ÖLÜM VE ÖTEKİ DÜNYA ALGISI

Öz

İnsanoğlu, hayatın son geçiş aşaması olan ölüme dair inanışlarını, korkularını, kaygılarını, merakını anlatma/paylaşma ihtiyacını hissetmiş ve bunları edebî türlere aktarmıştır. Fıkralar, iç dünyamızdaki duygu yoğunluğunu mizahla harmanlayarak hayatın çatışmalarını bütün gerçekliğiyle gözler önüne seren anlatmaya dayalı türlerdendir. Nasreddin Hoca fıkraları, her insanın yaşamış/yaşayacağı olayların, bilge Nasreddin Hoca’nın şahsında gerçekçi ve samimi bir şekilde canlandırıldığı anlatılardır. Bu yüzden çalışmamızda, fıkralarından hareketle Nasreddin Hoca’nın hayat felsefesi ve onun gözlemleriyle insanoğlunun kaygıları, merakı, ölüm ve öteki dünya algısı ele alınmıştır.

Nasreddin Hoca fıkralarında; “Ölüm nedir?”, “Cennet-cehennem, öteki dünya nasıl bir yerdir?”, “Kıyamet ne zaman kopacak?”, “Dünya kaç arşındır?”, “Kabir azabı nasıl olur?”, “Ölüm korkusuyla nasıl baş edilir?” vb. gibi sorulara cevaplar aranır. Bu anlamda Nasreddin Hoca, yer yer cevabını hep merak ettiğimiz sorulara gerçeklik boyutu kazandırmak ve bilinmezliği soyuttan somuta indirgeyerek korkularımızı yenebilmemiz için çabalar. İslamiyet öncesi Türk kültür ve inanışlarının da fıkraların bünyesinde günümüze taşınması ayrıca dikkati çekmektedir. İslamiyet öncesi Türk inanışlarının yer aldığı fıkralarda baş aşağı gömme, ters âdeti, siyah giyme vb. gibi defin törenlerinden, yas tutma geleneklerine kadar yer yer mitik kökene göndermeler yapılmak-tadır. Bu tür bilinçli tercihler, Nasreddin Hoca’nın geçmişten günümüze kültürel değerlerimizin taşıyıcılığını yaptığını göstermektedir.

Mantık kuralları çerçevesinde üretilen fıkralarda Nasreddin Hoca, mizahtan güç alarak ölüm ile alay eden/ölüme galebe çalan insanları ele alır. Fıkralarda, ölümden sonraki yaşantının nasıl olduğuna dair düşünceler de ele alınmıştır. Bu dünya hayatındaki yaşamın orada aynen devam edeceği algısı en çok ele alınan konulardandır. Sorgu melekleri/Münkir-Nekir ile yapılan konuşmalar, rüşvet vererek onların sorgusundan kurtulma hayalleri, imamın kendisiyle küs olduğu için “Talkını başkası versin, benimle kavgalıdır, sözümü dinlemez.” demesi vb. gibi mizahî olaylar konuya örnek olarak verilebilir. Söz konusu örneklerde bu dünyaya özgü zaman, mekân ve cismanilik bağlamında yaşanan/yaşanması muhtemel olaylar “öteki dünya”ya taşınarak dünya ve öteki dünya yaşantısındaki zıtlık dikkatlere sunulur. 

Nasreddin Hoca fıkralarında ölüm ve öteki dünya merkezinde şu alt başlıklara dikkat çekilmektedir:

1. Dünya - öteki dünya algısı

2. Ölüm kaygısı ve korkusu

3. Ölüm kaygısından kurtuluş yolları 

Bu makalede, Nasreddin Hoca fıkralarından hareketle halk tasavvurunda yer alan ölüm ve öteki dünyaya dair konular, fıkraların mizahî anlatımı çerçevesinde ele alınarak psikolojik ve felsefî açıdan değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Hoca fıkraları, ölüm, öteki dünya, mizah

Kaynakça

• Arslan, Mehmet-Burhan Paçacıoğlu (1996); Letâ’if-i Hoca Nasreddin, (hzl.), Dilek Ofset Matbaacılık, Sivas.
• Ateş, Mehmet (2001), Mitolojiler ve Semboller Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, Ak-siseda Matbaası, İstanbul.
• Charrier, J. P. (2000); Bilinçdışı ve İnsan, (çev. Hüseyin Portakal), Cem Yayınevi, İstanbul.
• Dökmen, Üstün (2003); Sanatta ve Günlük Yaşamda İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık, İstanbul.
• Duman, Mustafa (2008); Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası, Heyamola Yayınları, İstanbul.
• Ergin, Muharrem (1989); Dede Korkut Kitabı- I/Giriş-Metin-Faksimile, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara.
• Fuat, Memet (2004); Nasreddin Hoca Fıkraları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Fromm, Erich (2005); Kendini Savunan İnsan, (çev. Devrim Doğan Yüzer), İlya Yayınları, İzmir.
• Goleman, Daniel (1995); Duygusal Zekâ/Neden IQ’den Daha Önemlidir?, (çev. Banu Seç-kin Yüksel), Varlık/Bilim Yayınları, İstanbul.
• Kierkegaard, Soren (2004); Kaygı Kavramı/Dogmatik Kalıtsal Günah Sorunu Üzerine Psikolojik Açıdan Basit Bir Tartışma, (çev. Vefa Taşdelen), Hece Yayınları, Ankara.
• Lawrence, David Herbert (2004); Ruhsal Çözümleme ve Bilinçdışının Doğaçlaması, (çev. Erol Esençay), İlya Yayınevi, İzmir.
• Levinas, Emmanuel (2006); Ölüm ve Zaman, (çev. Nami Başer), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Önal, Mehmet Naci-Aslı Erten (2013); “Türk Halk Kültüründe Öte Dünya Tasavvuru”, Aİ-BÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, c.13, Yıl:13, s. 261-292
• Örnek, Sedat Veyis (2014); Türk Halkbilimi, Bilge Su Yayınları, Ankara.
• Özçelik, Mustafa-Funda Koçer Yeşilyurt (2012); Minyatürlerle Menâkıb-ı Hoca Nasreddin, Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya.
• Özkan, İsa (1999); Huca Nasreddin Mezeklere (Nasreddin Hoca Fıkraları), Tika Yayınları, Ankara.
• Roux, Jean-Paul (1999); Altay Türklerinde Ölüm, (çev. Aykut Kazancıgil), Kabalcı Yayınevi, İstanbul. Sakaoğlu, Saim (2005); Nasreddin Hoca Fıkralarından Seçmeler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Sertdemir, Nahit (2017); Bir Mutasavvıf Gözüyle Nasreddin Hoca/Fıkraların Zahiri ve Ta-savvufi İzahları, Ensar Yayınları, İstanbul.
• Steiner, Reinhard, (2006); “Ölüme Karşı Eliaz Canetti Örneği”, Ölüm ve Felsefe, İthaki Yayınları, 41-51.
• Tokmakçıoğlu, Erdoğan (2004); Bütün Yönleriyle Nasrettin Hoca, Geçit Kitabevi, İstanbul.
• Tura, Saffet Murat (2002); Şeyh ve Arzu, Metis Yayınları, İstanbul.
• Yakıcı, Ali (1997); “Türk Dünyasından Derlenen Nasreddin Hoca Fıkralarında Rüya Motifi”, Uluslararası Nasreddin Hoca Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri 24-26 Aralık 1996, İzmir, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 139-148. (bk. Vilayet Guliyev, Yirmi Üç Molla Nasreddin, Azerbaycan Gençlik Neşriyatı, Bakü 1992.)
• Yıldırım, Ali (2017); “Türkü Sözlerindeki Metaforik Anlatım”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S. 13, Eylül-Aralık, s. 71-82.
• http://www.egitimhane.com/efendimiz-sav-uyariyor-ahir-zaman-belki-bu-zaman-erişim tarihi 21.12.2017