URARTU DEVLETİNİN GÜNEY KAFKASYA POLİTİKASINDA NAHÇIVAN’NIN YERİ (NAHÇIVAN, AZERBAYCAN)

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 6, 15 - 34, 28.06.2019

Elmar Bahşeliyev Veli Bahşeliyev

Öz

Öz

Arkeolojik veriler ve yazılı
kaynaklar Urartu krallarının İÖ IX yüzyılın sonlarından itibaren Güney
Kafkasya’ya seferler yaptığını göstermektedir. Bu seferler sırasında bölgenin
ekonomik açıdan önemini ve siyasi dengesini belirlemeye çalışan Urartu
krallarının politikasında Aras vadisinin verimli toprakları önemli yer
almıştır. İÖ VIII yüzyılda Güney Kafkasya politikasını gerçekleştiren Urartular
Aras Ovası’nda, şimdiki Ermenistan’da Erebuni, Argistihinili, Teişebaini gibi
üç büyük krali şehir yapmış, Güney Kafkasya ve Gökçe Havzası’nın bir kısmını
ele geçirmişlerdir. Urartu devletinin dili ve sınırları hakkında bir sürü
yanlış fikirler ileri süren Sovyet bilim adamları bu devletin sınırlarını daha
da genişletmeye çalışmış, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı olan Nahçıvan
bölgesinin de Urartu devletinin sınırları içerisinde yer aldığını
söylemişlerdir. Ama bu fikirler yeterli deliller olmadan ortaya çıkarılmıştır.
Nahçıvan’ın Orta Demir Çağı yerleşmelerinin araştırılması Urartu krallarının İÖ
IX yüzyılın sonlarında bu bölgeye seferler düzenlediğini göstermektedir.
Nahçıvan’da bulunan Urartu izleri de bununla ilişkilidir. Urartu krallarına ait
Yılandağ yazıtı ve Agsal kaya işaretleri onların yalnızca bu bölgeye yaptığı
seferin başarısız olduğunu göstermektedir. Yılandağ yazıtında söylendiği gibi
Nahçıvan’dan geçerek Aras’dan güneyde Pluadi ülkesinde Urartular’ın baş tanrısı
Haldi’nin şerefine kale ve tapınak yaptırıp, kurban kesmişler. Baş tanrının şerefine
Nahçıvan’da değil, Aras’ın güneyinde kale ve tapınak yaptırılması onların
Nahçıvan’da kalıcı olmadığını göstermektedir. Bizzat kendimizin bulunduğu
uluslararası ekipler tarafından Nahçıvan’da yapılan araştırmalar sırasında
bölgenin her tarafı aranmış, Urartular’la ilgili bir yerleşmenin varlığına rastlanılmamıştır.
Bu açıdan Nahçıvan’ın Urartu krallığının egemenliği altında ya da onun
sınırları içerisinde olduğu söylenemez.

Anahtar kelimeler: Güney Kafkasya, Nahçıvan, Oglankale, Orta Demir Çağı, Kaya işaretleri, Kaya mezarı.

 

Abstract

Archeological
finds and written sources show that from the end of the IX century Urartian
kings organized campaigns to the South Caucasus. During these campaigns, the
fertile lands of the Araxes valley held special importance, according to the
policy of Urartian kings which emphasized the economic importance and political
position of various regions. During the 8th century, in accordance with this
policy in the Araxes Valley, Urartian kings built three big cities: Erebuni,
Argishtikhinili and Teishebani. They occupied part of the South Caucasus and
the Lake Gökçe basin (nowadays called Lake
Sevan). Some Soviet scientists incorrectly proposed that the Urartian state was
larger and artificially expanded the borders of Urartu to include the
Azerbaijan Republic of Nakhchivan with in this
state. However, there are no data to support these proposals.
Excavations and other research on Middle Iron Age Nakhchivan has shown that
since the end of the 9^th century Urartian kings organized campaigns
to this region. Evidence of Urartian contact in Nakhchivan's territory are
connected with these campaigns. Rock art in Agsal and the Urartian inscription
on Ilandag document these campaigns. Urartian armies seem to have by passed
Nakhchivan, taking the route on the right side of the Araxes to the country of
Pluadi where in honor of the main god of Urartu, Haldi, they organized
sacrifices, built a fortress and constructed a sanctuary. The presence of this
fortress and sanctuary in honor of their main god not in Nakhchivan, but south
of the Araxes demonstrates that they did not lay claim to Nakhchivan. Surveys
conducted by international expeditions at which we were present have not found
any sign of Urartian monuments in Nakhchivan. Given this research, we argue
that Nakhchivan was not a part of the Urartian state and was not subject to
their authority.

Keywords: South Caucasus,
Nakhchivan, Oglankale, Middle Iron Age,  Rock signs, Rock
tomb.

Anahtar Kelimeler

Güney Kafkasya, Nahçıvan, Oglankale, Orta Demir Çağı, Kaya işaretleri, Kaya mezarı

Kaynakça

• BALKAN, K. 1984 “Urartuluların Kökeni Ve Dilleri”. Belleten: 513-521.
• BELLİ, O . 2010 “Urartu Kalelerindeki Anıtsal Kaya İşaretleri”. Anadolu Araştırmaları, 0 (11), 65-121. Retrieved from http://dergipark.gov.tr/iuanadolu/issue/1150/13448.
• BELLİ O., SEVİN V. 1998 Nahçıvan’da Arkeolojik Araştırmalar. İstanbul : Arkeoloji ve Sanat.