Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı

Yıl 2019, Sayı: 37, 50 - 71, 15.06.2019

Serkan Şahin

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.517217

Cited By: 6

Öz

Bu çalışmanın materyalini oluşturan iskelet kalıntıları Van/Dilkaya kazılarından elde edilmiştir. Dilkaya Höyüğü Van’ın Edremit ilçesine bağlı Dilkaya Köyü’nün batısında Van Gölü kıyısında yer almaktadır. Çalışmanın amacı Dilkaya Orta Çağ Toplumu’nun patolojik olarak incelenmesi ve elde edilen verilerin diğer Anadolu toplumlarıyla karşılaştırılması sonucunda toplumun sağlık yapısının belirlenmesidir. Dilkaya toplumunda 319 birey paleopatolojik açıdan incelenmiş ve topluluğun yaşam biçimi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Toplumda en az bir omurunda osteartrit görülen erişkinlerin oranı %82,05’dir. Toplumda en az bir omurunda schmorl nodülü görülen erişkinlerin oranı ise %89,74’tür. Erişkin bireylerin eklemlerinde osteoartrit görülme oranı %52,56’dır. Dilkaya OrtaÇağ Toplumunda en az bir ekleminde ya da omurunda yaşam biçimine bağlı olarak gelişen patoloji görülen erişkin bireylerin topluma oranı %97,44’tür. Omurlarda ve eklemlerdeki yaşam biçimine bağlı olarak gelişen patolojiler en fazla erkek bireylerde gözlemlenmiş ve görülme oranının yaşla birlikte artış gösterdiği belirlenmiştir. Patolojik lezyonların her yaş/cinsiyet grubunu etkilemesi, enfeksiyonel hastalıkların fazla görülmemesi ve osteoartritin genç yaşlardan itibaren görülmeye başlanması gibi verilerden hareketle Dilkaya Orta Çağ Toplumu’nun tarıma dayalı bir ekonomiye sahip, beslenme açısından görece iyi durumda ve diğer Anadolu toplumlarına kıyasla göreceli olarak daha hijyenik yaşam koşullarına sahip bir köy topluluğu olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Paleopatoloji, Orta Çağ, Sağlık Yapısı, Doğu Anadolu

Teşekkür

Bu çalışmanın materyalini oluşturan Dilkaya iskeletleri üzerinde çalışmama izin veren, akademiye girdiğim ilk zamanlardan beri ihtiyaç duyduğum her an yanımda olan doktora danışmanım Prof. Dr. Erksin Güleç’e teşekkür ederim.

The Health Status of (Medieval) Dilkaya People

Öz

The remains composing the material of this study are obtained from Van/Dilkaya excavations. Dilkaya Mound is located at the west of Dilkaya village of Van’s Edremit province, near the coast of Lake Van. The aim of this study is to investigate pathological structure of medieval population of Dilkaya and to use this data in identification of health structure as well making a comparison with other Anatolian populations. A total of 319 individuals in Dilkaya medieval people were examined in terms of paleopathology and estimations about the life style of the population were made. The ratio of the adults which have osteoarthritis at least in one vertebral bone is 82,05%. Similarly, the ratio of adults which have schmorl nodules at least in one
vertebral bone is 89,74%. Moreover, 52,56 % of the adults show osteoarthritis in their joints. In Medieval Population of Dilkaya, the ratio of adult individuals who had lifestyle related pathology in at least one vertebral bone or joint is 97,44% while most of the lifestyle related pathologies in the vertebral bones and joints are observed in males and it was observed that the pathology increases with age. Due to the fact that pathological lesions affect all age/gender groups; small amount of the population have infectious diseases and the presence of osteoarthritis is observed since younger ages; the Medieval Population of Dilkaya is concluded to be a village population of agricultural economy. Moreover, the nutrition and the hygienic conditions were shown to be relatively better than other Anatolian Populations.

Anahtar Kelimeler

Paleopathology, Medieval, Health Status, East Anatolia

Kaynakça

• Aksoy, M.C., Yazıcı, M., Alpaslan, M., 2005, “Legg-Calve-Perthes Hastalığı” TOTBİD (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi Cilt: 4 (3-4), 138-148.
• Altuntek, S., N., 2001, “Türkiye Üzerine Yapılmış Evlilik ve Akrabalık Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 18, (2), 17-28.
• Angel, J.L., 1971 "Early Neolithic Skeletons from Catal Hüyük: Demography and Pathology", Anatolian Studies, 21: 77-98. 10.2307/3642632
• Angel, J. L., Bisel, S. C., 1986, “Health and Stress in an Early Bronze Age Population.” in Canby, J. V., Porada, E., Ridgeway, B. S., Stech, T. (eds.), Ancient Anatolia Aspects of Change and Cultural Development. Essays in Honor of Machteld M. Mellink, Wisconsin, 12-30.
• Arıhan Karaöz, S., Acar, E., 2014, “Giresun Adası İskeletlerinin Paleoantropolojik Değerlendirilmesi", T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 189-202
• Ay, N., 2014, “Müslümantepe İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Aufderheide, C.A., Rodriguez-Martin, C., 2006, The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology, Cambridge University Press, U.K.
• Barnes, E., 2012, Atlas of Developmental Field Anomalies of the Human Skeleton A Paleopathology Perspective, Wiley- Blackwell, Hoboken, New Jersey.
• Brothwell, D.R., 1981, Digging Up Bones, Third Edition, British Museum-Oxford University Press, U.K.
• Blau, S., 2001, “Limited Yet Informative: Pathological Alterations Observed on Human Skeletal Remains from Third and Second Millennia BC Collective Burials in the United Arab Emirates”, International Journal of Osteoarchaeology 11: 173–205 10.1002/oa.527.
• Brickley, M., Ives, R., 2008, The Bioarchaeology of Metabolic Bone Disease, Elsevier Ltd.
• Buikstra, J. E., Ubelaker, D. H., 1994, Standarts For Data Collection From Human Skeletal Remains, Arkansas: Arkansas Archeological Survey.
• Büyükkarakaya A.M., Erdal Y.S., 2012, “Eski Anadolu toplumlarında Anemi”, Biyolojik Antropoloji, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Kuruluş Yıldönümü Anı Kitabı, A.Ü. D.T.C.F Yayınları 137-162.
• Çırak A., Çırak M. T., Atasoy, Y.S., 2014, “İnsan İskelet Kalıntılarında vertebral Ankylosis: Tios İskeletleri Üzerinde Bir Çalışma", 28. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 51-58
• Çilingiroğlu, A., 1986, “Van Dilkaya Höyüğü 1984 Kazıları” T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, S 151-162 (20-24 Mayıs) Ankara.
• Çilingiroğlu, A., 1990, “ Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları 1988” T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XI. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 247-254 (18-23 Mayıs) Antalya.
• Çilingiroğlu, A., 1993, “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış” T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 469-489 (25-29 Mayıs) Ankara.
• Çilingiroğlu, A., 2012, “Dilkaya Höyüğü”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, Ege Üniversitesi, İzmir 78–93.
• Digangi, E.A, Bethard, J.D., Sullivan, L.P., 2010, “Differential Diagnosis of Cartilaginous Dysplasia and Probable Osgood–Schlatter’s Disease in a Mississippian Individual from East Tennessee” International Journal of Osteoarchaeology, 20: 424-442. 10.1002/oa.1062
• Ellis, H., 2006, Clinical Anatomy A Revision and Applied Anatomy for Clinical Students, Blackwell Publishing, USA.
• Erdal Ö.D., Erdal Y.S., Eroğlu S., Büyükkarakaya A.M., 2003, “Şaşal/İzmir İskelet Topluluğunun Paleopatolojik ve Demografik Analizi” Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı 1-14.
• Erdal, Ö.D. 2004, “Eklem Hastalıklarının Yaşam Biçimiyle İlişkisi: Eski Anadolu Toplulukları Örneği” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitütüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Erdal Ö.D., 2009, “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Geç Bizans ve Yakınçağ İnsanlarının Yaşam Biçimleri”, Adalya XII: 361-388.
• Erdal, Y.S., 2003, “Büyüksaray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi”, T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 15-30.
• Erdal, Y.S., 2004, “Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) İnsanlarının Sağlık Yapısı ve Yasam Biçimleriyle İlişkisi” Anadolu Araştırmaları 17 (2): 169-196.
• Erdal, Y.S., 2011, “Tasmasor Yakınçağ Nekropolü ve İskeletlerinin Antropolojik Analizi”, Tasmasor (Şenyurt S,.Y. (Ed.), Bilgin Yayınları, Ankara.
• Erkman, A.C., 2008, “Van Dilkaya Erken Demir Çağı ve Orta Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Erkman A. C., Başoğlu, O., Özgün-Başıbüyük, G., Gözlük-Kırmızıoğlu, P., Yiğit, A., Alkan-Yalçın, Y., Kaya, F., 2016, “Cranial And Post-Cranial Traumatic Injury Patterns In Van Castle Mound Medieval Population” Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 16 (2), s. 61-74. 10.5281/zenodo.47543.
• Eser, O., Aslan, A., Çoşar, M., Albayrak, R., 2007, “Yaygın İdiopatik İskelet Hiperostozu (DISH)”, Tıp Araştırmaları Dergisi, 5 (2):80 – 82.
• Gözlük P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., Taşlıalan M., Sevim A., 2006, “Symrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı 125-140.
• Güleç, E., 1986, “Van-Dilkaya İskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi”, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (26-30 Mayıs 1986) Ankara, 369-380.
• Güleç., E., 1989, "Paleoanthropological Structure of Van / Dilkaya Dwellers: B.C. First Millenium-A.D. First Millenium" Humanbiologia Budapestinensis, 19:47-52.
• Güleç, E., Duyar, İ., Sevim, A., 1993, “Eski Anadolu toplumlarında Büyüme (II): Dilkaya Orta Çağ Populasyonu’nda Uzun Kemik Büyümesi”, T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 227–241.
• Güleç, E., Özer, İ., 2009, “Dilkaya Ortaçağ İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi”, Altan Çilingiroğlu’na Armağan: Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat, H. Sağlamtimur- E. Abay- Z. Derin- A. Ü. Erdem- A. Batmaz- F.Dedeoğlu- M. Erdalkıran- M. B. Baştürk ve E. Konakçı (eds), Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul.
• Günay I., 2005, “Mersin – Kelenderis (19.YY) Toplumunun Sağlık Sorunları”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Jurmain, R.D., 1977 " Stress and the Etiology of Osteoarthritis". American Journal of Physical Anthropology, 46: 353-366. 10.1002/ajpa.1330460214.
• Jurmain, R.D. 1991 "Degenerative Changes in Peripheral Joints as Indicators of Mechanical Stress: Opportunities and Limitations". International Journal of Osteoarchaeology, 1 (3-4): 247-252. 10.1002/oa.1390010319.
• Kalelioğlu, E., 1991, “Van Ovasının İklim Özellikleri” A.Ü. D.T.C.F. Dergisi, 35 (2): 155-166.
• Kılıç, O., 1997, XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın No:6, Acar Matbaası Ankara.
• Knüsel, C. J., Göggel, S., Lucy, D., 1997, “Comparative Degenerative Joint Disease of the Vertebral Column in the Medieval Monastic Cemetery of the Gilbertine Priory of St. Andrew, Fishergate, York, England” American Journal of Physical Anthropology, 103, 481-495. 10.1002/(SICI)1096-8644(199708)103:4<481::AID-AJPA6>3.0.CO;2-Q.
• Koruyucu, M., M., 2012, “Köşk Höyük Ortaçağ İnsanlarının Antropolojik Analizi” H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Kutlubay, A., 2007, “Malatya İlinde Akraba Evliliği Sıklığı ve Tıbbı̇ Sonuçları”, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Larsen, C.S., 1997, Bioarchaeology – Interpreting Behavior from the Human Skeleton. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lessa, A., 2011, “Spondylolysis and Lifestyle Among Prehistoric Coastal Groups From Brazil”, International Journal of Osteoarchaeology, 21: 660–668. 10.1002/oa.1172.
• Lovell, N.C. 1994, "Spinal Arthritis and Physical Stress at Bronze Age Harappa", American Journal of Physical Anthropology, 93: 149-164. 10.1002/ajpa.1330930202.
• Lovell, N., 1997, “Trauma Analysis in Paleopathology”, Yearbook of Physical Anthropology, 40, 139-170. 10.1002/(SICI)1096-8644(1997)25+<139::AID-AJPA6>3.0.CO;2-%23.
• Lovell, N., 2008, “Analysis and Interpretation of Skeletal Trauma” M. A. Biological Anthropology of the Human Skeleton (Katzenberg ve Saunders, S.R (Eds.), New York: Wiley-Liss.
• Mann R.W., Hunt D.R., 2012, Photographic Regional Atlas of Bone Disease: A Guide To Pathologic And Normal Variation in the Human Skeleton, Third Edition Springfield Illinois: Charles C. Thomas, Publisher.
• Mann R.W., Hunt D.R., Lozanoff, S., 2016, Photographic Regional Atlas of Non-Metric Traits and Anatomical Variants in the Human Skeleton, 1st Edition Springfield Illinois: Charles C. Thomas, Publisher.
• Merbs, C.F. 1983, Patterns of Activity-Induced Pathology in a Canadian Inuit Population. Ottawa: National Museum of Man Mercury Series.
• Molleson, T., Hodgson, D., 2003, “The Human Remains from Woolley's Excavations at Ur”, Iraq, 65, 91-129. 10.2307/4200535.
• Ortner, D.J., Putschar, W.G.J., 1985, Identification of Pathological Conditions In Human Skeletal Remains, Smithsonian Institution, Washington and Londra.
• Ortner, D. J., 2003, Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Second Edition, San Diego, Ca: Academic Press.
• Ökten A.İ., Özsoy, M., Menekşe, G., Güzel, A., 2012, “Bel Ağrısının Nadir Bir Nedeni; Sakral Agenezis: Olgu Sunumu”, Türk Nöroşirürji Dergisi, Cilt: 22, (1), 42-44.
• Ökten, Ş., 2009, “Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal Cinsiyet Düzeni”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (8): 302-312
• Özdemir, S., Sevim Erol, A., 2010, “Minnetpınarı İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi”, Antropoloji Dergisi, 23, 95-127.
• Özbek M., 2012, “Kronik Demir Eksikliğine Bağlı Anemi: Klinik ve Paleopatolojik Bulgular Işığında Yeni Değerlendirmeler” Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan Kitabı, Homer Kitapevi İstanbul
• Paine, R. R., Vargiu, R., Coppa, A., Morselli, C., Schneider, E. E., 2007, “A Health Assessment of High Status Christian Burials Recovered From The Roman-Byzantine Archaeological Site of Elaiussa Sebaste, Turkey”, Homo - Journal of Comparative Human Biology, 58, 173-190. 10.1016/j.jchb.2006.06.001.
• Plichta, S.B., Kelvin, E., 2014, Munro Sağlık Araştırmalarında İstatistiksel Yöntemler. (Çev. Ed: Tabak, R.S.), Palme Yayıncılık: Ankara.
• Resnick, D., Greenway, G., 1982, “Distal Femoral Cortical Defects, İrregularities, And Excavations”, Radiology, 143(2), 345–354. 10.1148/radiology.143.2.7041169.
• Resnick, D., Niwayama, G., 1988, “Degenerative Disease of The Spine” Diagnosis of Bone And Joint Disorders, (Resnick, D., ve Niwayama, G., (Ed.), Philadelphia, W. B. Saunders Company, 1481-1561
• Roberts, C., Manchester, K., 2007, The Archaeology of Disease, Third Edition, Cornell University Press, Ithaca-New York.
• Saini, V., Singh, R., Bandopadhyay, M., Tripathi, S.,K., Shamal, Satya N., 2009, “Occipitalization of The Atlas: Its Occurrence And Embryological Basis”, International Journal of Anatomical Variations, 2: 65-68.
• Sağır, M., Özer, İ, Şahin, S., 2018, “Havuzdere İskeletlerinin Paleopatolojik Analizi”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı XXXV. Araştırma Sonuçları Toplantısı II. Cilt, 127-142.
• Sarı-Özdemir, C., 2004, “Dilkaya ve Karagündüz (Orta Çağ) İskelet Popülasyonlarında Doğuştan Anomalilerin İncelenmesi”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Schug, G., R., Gray, K., Mushrif-Tripathy, V., Sankhyand, A.R., 2012, A peaceful realm? Trauma and social differentiation at Harappa, International Journal of Paleopathology, 2, 136– 147. 10.1016/j.ijpp.2012.09.012.
• Sevim, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yiğit A., Özdemir S., Durgunlu Ö., 2007 “Erzurum/Güllüdere İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 141-160,
• Taylor, J.A.M., Resnick, D., 2010, Skeletal Imaging: Atlas of the Spine and Extremeties 2nd Ed., Philadelphia, Saunders.
• Üstündağ, H., Demirel, F.A, 2008, “Alanya Kalesi Kazılarında Bulunan İnsan İskelet Kalıntılarının Analizi”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (8), 79-90.
• Üstündağ, H., 2009, “Kuşadası Kadıkalesi / Anaia Kazısında Bulunan İnsan İskelet Kalıntıları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXIV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 209-228.
• Üstündağ, H., 2011, “Genetik, Çevresel ve Kültürel Etmenlerin Işığında Anemi: Bazı Eski Anadolu Topluluklarından Örnekler”, Turkish Academia of Sciences Journal of Archaeology, 14, 173-192. 10.22520/tubaar.2011.0014.
• Waldron, T., 2009, Palaeopathology, Cambridge: Cambridge University Press.
• Wentz, R. K., ve De Grummond, N. T., 2009, “Life on Horseback: Palaeopathology of Two Scythian Skeletons from Alexandropol, Ukraine” International Journal of Osteoarchaeology, 19, 107-115. 10.1002/oa.964.
• Yüksel, Ş., Kutlubay, A., Karaoğlu, L., Yoloğlu, S., 2009, “The Prevalence of Consanguineous Marriages in the City of Malatya, Turkey” Turk J. Med Sci, 39 (1): 133-137, 10.3906/sag-0802-7.