LEYLA İLE MECNUN HİKÂYESİ'NİN ŞEYHÜLİSLAM YAHYA DİVANI'NA YANSIMASI

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 17, 325 - 339, 11.05.2019

Esma Polat

Öz

Leylâ
ile Mecnûn, kaynağı Arap edebiyatı olan meşhur bir aşk hikâyesinin
kahramanlarıdır. Bu hikâye, klasik Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında çokça
işlenmiş, bu edebi geleneklere mensup birçok şair tarafından mesnevi formunda
müstakil birer eser olarak kaleme alınmıştır. Divan şairleri, Leylâ ile Mecnûn
hikâyesini mesnevî türü çerçevesinde anlatmakla yetinmemiş, divanlarında
sıklıkla bu hikâyeye telmihte bulunmuşlardır. 16. yüzyılın meşhur divan şairi
olan Fuzûlî’nin Leylî vü Mecnûn adlı
mesnevisini kaleme almasından sonra divan şairlerinin bu hikâyeye olan ilgisi
artmış, divanlarda bu kahramanların isimleri daha sık anılır olmuştur. 17. yüzyıl
divanları içinde bu iki aşk kahramanının en çok anıldığı eser, Şeyhülislam
Yahyâ Divan’ıdır. Yahyâ Efendi, birçok gazelinde bu kahramanlara telmihte
bulunmakla kalmamış, Mecnûn’u Arap kaynaklarında geçen künyesi ile anmak
suretiyle Kays redifli müstakil bir
gazel dahi kaleme almıştır. Bu cihetle, makalemizde bu iki efsânevî kahramanın
Yahyâ Divanı’na nasıl yansıdığı incelenmiş; bu çerçevede ele alınan beyitler,
başta tasavvuf olmak üzere çeşitli anlam çerçeveleri içinde değerlendirilmeye
gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Leylâ ile Mecnûn Hikâyesi, Şeyhülislam Yahya Divanı, divan şiiri

How the Story of Layla and Majnun was reflected in the Diwan of Sheikh-ul-Islam Yahyâ

Öz

Leyla
and Mecnûn are the heroes of a famous love story whose source is Arabic
literature. This story has been written in classical Arabic, Persian and
Turkish literatures as a masnavi by the many poets of these literary
traditions. Not only have divan poets told this story in the form of masnavi
but they have also often referred to this story in their divans. The attention
given to this story in the divan literature increased after Fuzuli wrote the
story of Leyla and Mecnun in the
masnavi form in the 16th century and the names of these heroes became more
common in divans. Sheikhulislam Yahya was the one to mention the heroes of this
story most often among the 17th century poets. In addition to mentioning these
heroes in many gazels, Yahyâ Efendi penned a detached gazel with the title of Kays (Mecnun). In this article, we
examined how these two legendary heroes were portrayed in the Divan of Sheikhulislam Yahya and we
tried to explain the couplets concerned with this topic within various meaning
frameworks, mainly in Sufism.

Anahtar Kelimeler

The story of Layla and Majnun, Diwan of Sheikh-ul-Islam Yahyâ, diwan poetry

Kaynakça

• KAYNAKÇAAbdelmaksoud, B. S. Mohammed (2004). Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Ele Alınış Biçimi ve Lârendeli Hamdî’nin Eseri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.Aclûnî, İsmail b. Muhammed. (1351/1932). Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs amme’ştehera mine’l-Ehâdîsi alâ-Elsineti’n-Nâs I-II. Mektebetü’l-Kudsî, Beyrut.Akdemir, Ayşegül. (2009). Eksik Bir Âşık Olarak Leylâ, Turkish Studies, Sayı 4/7, ss. 1-27. Araslı, Hamit. (1958). Leylî ve Mecnûn Hakkında. TDAY Belleten, ss. 17-39.Arpaguş, Safi. (2005). Tasavvufta Mantıku’t-Tayr Mevlânâ’da Hz. Süleyman ve Kuşdili Tasavvuru, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 29, ss. 121-135.Ateş, Ahmet. (1988). Leylâ ile Mecnûn, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, Cilt VII, ss. 49-50. Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi 1-2. MEB Basımevi, İstanbul.Bayburtlugil, Nurettin. (1985). Fahreddin Irâkî Islahât-ı Ehl-i Tasavvuf, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 3, ss. 345-361.Boratav, P. Naili. (1988). Ferhad ile Şîrîn, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, Cilt IV, ss. 566-567.Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ağaç Kitabevi, İstanbul.Çelik, Ü. (1996). Ali Şir Nevâyî Leylî vü Mecnûn. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Doğan, M. N. (2002). Fuzûlî: Leylâ ve Mecnûn. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.Erbay, Nazire. (2012). Edirneli Şâhidî'nin Leylâ vü Mecnûn (Gülşen-i Uşşak) Mesnevisi İnceleme-Tenkitli Metin, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. Erbay, N. (2015). Klâsik Türk Şiiri Gazellerinde Leyla. Fenomen Yayınları, Erzurum.Gölpınarlı, A. (1974). Mesnevî ve Şerhi I-V. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, İstanbul. Gölpınarlı, A. (2015). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.Guenon, Rene. (2002). Kuşların Dili, (Çev.) İsmail Taşpınar, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 23, ss. 77-82.Karahan, A. (1980). Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Temi. Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri (ss. 73-85). İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.Karakoç, S. (1977). Şiirler VI: Leylâ ile Mecnun. Diriliş Yayınları, İstanbul.Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divanı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.Koçin, Abdülhakim. (2003). Divan Şiirinde Aşk ve Akıl. Folklor/Edebiyat, Sayı XXXVI, ss. 257-266.Konuk, A. A. (1990). Füsûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi I-III, (Haz.) Mustafa Tahralı ve Selçuk Eraydın, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul. Kütük, Rıfat. (2002). Larendeli Hamdi’nin Leyla ile Mecnun Mesnevisi (metin, inceleme ve diğer Leyla ile Mecnun mesnevileri ile mukayesesi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.Levend, A. S. (1959). Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnun Hikâyesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.Pala, İ. (1998). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ötüken Neşriyat, İstanbul.Pekolcay, N. (1968). İslâmî Türk Edebiyatı 1-3. İslâm Medeniyeti Yayınları, İstanbul.Schimmel, A. (2001). İslâm’ın Mistik Boyutları, (Çev.) Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınları, İstanbul.Tarlan, A. N. (2013). Fuzuli Divanı Şerhi. Akçağ Yayınları, Ankara.Tarlan, A. N. (2016). Nizâmî: Leylâ ile Mecnûn. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları, İstanbul. Yavuz, Kemal. (2005). Leylâ ile Mecnûn Hikâyesinin Edebiyattaki Yeri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, ss. 57-69.Yıldırım, A. (2013). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.Yılmaz, H. K. (2016). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. Ensar Neşriyat, İstanbul.