AĞ PAZARLAMA FİRMALARININ GELİR PLANLAMALARININ TANITIMLARI ÖRNEKLEMİ ÜZERİNDEN AĞ PAZARLAMANIN İSLAM HUKUKU AÇISINDAN MEŞRUİYETİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 5, 241 - 256, 31.05.2019

Nurten Zeliha Şahin

Öz

Doğrudan pazarlama içinde yer alan doğrudan satış çeşitlerinden birisi olan network marketing Türkçe ismi ile ağ pazarlama –çok katlı pazarlama- ülkemiz mevzuatında doğrudan satış sistemi olarak düzenlenmiştir. Bu pazarlama doğrudan satıcı için iki farklı gelir türü ile kazanma fırsatını vermektedir. Birincisi distribütör olarak, satışlardan elde edilen kârdır. İkincisi sponsor olarak, oluşturduğu alt hattının satışlarından elde ettiği gelirdir. Bu ikinci gelir, piramit sistemi şeklinde bir gelir dağılımını tanımlamaktadır. Bu yönü, üye kaydı ile genişlemeyi amaçlayan ağ pazarlama firmalarının, ülkemizde yasak olan piramit satışına dönüşümünü kolaylaştırdığı görülmektedir. Ticaret Bakanlığının ülkemizde ağ pazarlama tekniğini temel aldığını belirttiği bazı firmaların yapısının piramit sistemine döndüğünün tespiti ile bunlar ile ilgili inceleme yaptığına dair duyurusu da bunun bir göstergesidir. Çalışmamız ağ pazarlama tekniği ile pazarlama stratejisini belirlemiş bazı firmaların doğrudan satıcıya vaat ettiği gelir tanımlamalarından yola çıkarak bu şekildeki bir gelir tanımlamasının İslam Hukuku açısından meşruiyetinin değerlendirilmesini içermektedir. Bunun için internetteki tanıtımların bir öneriye davet olduğu noktasından hareketle, bunların arasında belirlediğimiz bazı örneklemler üzerinden değerlendirme yapılacaktır. İslam Hukukunun bir kazancı meşru kılan temel ilkeleri açısından ağ pazarlama firmalarının internetteki tanıtımları değerlendirilirken şu temel unsurlar göz önünde alınmaya çalışılacaktır. 1.Gelir planlamasında çeşitli adlar altında verilmesi ile vaat edilen meblağların belirgin, tanımlanabilir olup olmadığı. 2. Yatırılan meblağların ileri de katlanarak alınabileceği vaadi içerip içermediği 3. Vaat edilen kazancın gerçek ile uyumlu mu; yoksa elde edilmesi zor bir planlamayı mı içerdiği. 4. Elde edilecek gelirin gerçek bir emeğe mi dayandığı; yoksa üst hattın kazancı üstüne mi kurulduğu.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Ağ Pazarlama, Piramit Satış, Sponsor

Kaynakça

• Aydın, Mehmet Akif, “Cuâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1993, c.8, ss.77-78. Ayub, Muhammad İslamî Finansı Anlamak, çev edit. Suna Akten Çürük, Raif Parlakkaya, İktisat Yayınları,İstanbul, 2017. Begavi, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud, Şerhüs-’sünne, el-Mektebü’l -İslâmî, Beyrut, 2.baskı, 1403/1983, c.8. Bilgili, İsmail, “İslam Hukukunda Ma’dûm’un Satışı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2006, S.8, ss.211-238. Cengiz Kallek, “Mudârebe”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c.30, ss.359-363. Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed İbn Kayyim, Zadü’l-mead fi hedyi hayri’l-ibad, thk. Şuayb el-Arnaut, Abdülkadir Arnaut, Müessesetü’r- Risâle, Beyrut, 1998/1418. Çakmak, Ali Çağlar, Doğrudan Satış ve Şebeke Yoluyla Pazarlama Sistemi, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2011. Daru el-iftai el-Ürdiniyye, https://www.aliftaa .jo/Question.aspx? Dozy, Reinhart Pieter Anne, Tekmiletü’l-meacimi’l-Arabiyye, trc. Muhammed Selim Nuaymi, Vizeratü’s-Sekâfe ve’l-İlâm, Kahire, 1980. Dönmez, İbrahim Kafi “Cehâlet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1993,c.7, ss.219-222. Durmuş, Abdullah, “Doğrudan Satış Yöntemlerinden Çok Katlı Pazarlama (Network Marketing) ve Fıkhî Değerlendirmesi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, S.33, ss.205-228. el-fetava, http://www.islamtoday.net/fatawa/ . el-İslam sual ve’l-cevap, https://islamqa.info/. el-Mevsuatü’l-fıkhiyye, Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, Kuveyt, 1998/1419. Günay, Hacı Mehmet, “Tağrîr”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 2010, c.39, ss. 375-376, s.375. Harizmi, Hafizüddin Muhammed b. Muhammed b.Şihab el Bezzazi el-Kerderi el-Fetava’l-Bezzaziyye- Fetava-yı Hindiyye=Fatava-yı Alemgiriyye ile birlikte-, Matbaatü’l-Kübra, Bulak, 1310. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvafakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî el-Mugni, thk.Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 3. Baskı, 1997/ 1417. Karni, Ahmet Semir Hükmü’t-tesvik bi umûle heremiyye: dirâse fıkhiyye kânûniyye mukârene, Darü’n-Nefais, Amman, 2011/1330. Kasani, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-Hanefi Bedaiü’s-sanai’ fi tertibi’ş-şerai, thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2004, c.5, s.55 Merdavi, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Süleyman b. Ahmed el-İnsaf fi ma’rifeti’r-racih mine’l-hilaf ala mezhebi’l-İmami’l-mibeccel Ahmed b.Hanbel, Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediye, thk. Muhammed Hâmid el-Fıki, 1956/1375. Merkezü el-fetva, http://library.islamweb.net/fatwa. Nasıl bir iş, site eğitim videoları, https://www.avrupanetworking.com, erişim: 14.04.2019. Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Murî, Ravzatü’t-talibin, thk. Züheyr eş-Şaviş, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut, 1991/1412, Numan, Fikri Ahmed, en-Nazariyyetü’l-iktisadiyye fi’l-İslâm, Dârü’l-Kalem, Beyrut, 1985/1405. Pasalı Taşoğlu, Nihal, “Çok Katlı Pazarlama Şirketleri ile Pramit Şema Organizasyonlarının Yapısal Farklılıkları Üzerine Bir İnceleme”, Journal of Social Sciences, 2(1) 2008, ss.25-39. Paşalı Taşoğlu, Nihal Çok Katlı Pazarlama, Umuttepe Yayınları, Kocaeli, 2. Basım, 2018, s.23-24, 27 Savaş, Abdurrahman Network Marketing Sözleşmesi, DER Kitabevi, İstanbul, 2016, s.17-18. Savaş, Abdurrahman “Türk ve İslam Hukukunda Network Marketin (Ağ Pazarlama)”, İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”, Edit. Mehmet Bayyiğit, KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, Konya, 2016, ss.35-74. Serahsi, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl el-Mebsut, Dârü’l-Ma’ârif, Beyrut, ts. Sual ve cevap, https://fatwa.islamonline.net/15890 Şevkani, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani, Neylü’l-evtar şerhi Münteka’l-ahbar, thk. Muhammed Subhi Hasan Hallak, Dâru İbni’l-Cevzi, Cidde, 1427. Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb el-Mu’cemü’l-kebir, thk. Hamdi Abdülmecid Selefi, Mektebetu İbn Teymiyye Kahire, ts. Tarmizi, Erwandi, Haram wealth in Contemporary Muamalah, Berkat Mulia Insani, San Francisco, 5.baskı, 2013, s.212 Türkî, Haslân Sa’d b., Fıkhü’l-muâmelâti’l-mâliyyeti’l-muâsıra, Dârü’s-Sumay’î, 2. Baskı, Riyad, 2012/1433. https://amasya.gtb. gov. tr/ haberler/detay-maxinet-denetim-sonucuna-iliskin-basin-duyurusu. Ürdün krallığı Genel İfta Dairesi, “İslami iktisat perspektifinde pazarlama ağı”, erişim tarihi: 05.09.2018, http://aliftaa.jo/Research.aspx?ResearchId=102#_edn35. Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Kitâbü’l-kebâir, takdim ve tahriç Ebû Ubeyde Meşhûr bin Hasan Âlü Selmân, Mektebetü’l-Furkan, Umman, 2003/1424. Zerka, Mustafa Ahmed el-Fıkhü’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedid:el-medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm, Dârü’l-Fikr, Dımaşk, 1967-1968. https://anatoliagida.wordpress.com/kazac-plani, erişim:19.04.2019. https://brainabundanceturkiye.weebly.com, erişim: 22.04.2019. https://kurul.diyanet. gov. tr/Karar-Mutalaa-Cevap/4371/cok-katli-pazar-agi. https://madamnetwork.com/kazanc-ve-kariyer-planim, erişim: 22.04.2019. https://ogansia.com/katalog/tr/#page/48, erişim: 16.04.2019. https://www.belizya.com/blog/, erişim: 22.04.2019. https://www.byanca.com.tr/aylik-kazancim-ne-olur-i-16.html, Erişim:1.4.2019 https://www.jeunesseglobal.com/tr-TR/financial-rewards, 22.04.2019. https://www.nahrinturkiye.com/kazanc-plani, 08.01.2019 https://www.qnetturkiye.com.tr/odeme-plani/, 22.04.2019. https://www.teknetworking.com/kariyer-plani-i-61.html, erişim: 15.04.2019.