R.1308 (M.1892/1893) TARİHLİ ERZURUM VİLAYET SALNAMESİ’NE GÖRE BAYEZİD SANCAĞI

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 115 - 129, 24.01.2019

Mehmet Kerem Karasu Demet Karasu

https://doi.org/10.17067/asm.485676

Öz

Bayezid Sancağı,
Osmanlı egemenliğine girdiği 1514 senesinden itibaren, gerek İran ve gerek
Rusya ile münasebetlerde sahip olduğu jeostratejik konumu ve ayrıca önemli
ticaret yollarının kesiştiği bir konuma sahip olmasından dolayı Osmanlı
Devleti’nin doğuya açılan en önemli sancaklarından birisi olmuştur. Osmanlı
Devleti 1847 yılından itibaren devlet yıllıkları olan salnameleri tutmaya
başlamıştır. Vilayet salnamelerinin hazırlanmasında ilk örneği İbrahim Halet
Bey’in yayımladığı “fihrist-i salname-i Halep” adlı eser örnek alınarak 1866
yılında ilk eyalet salnamesi olan Salname-i Vilayet-i Bosna yayımlanmıştır.
Vilayet salnamelerinde, Osmanlı Devleti’ne bağlı vilayetlerin yıllık olarak
idari taksimatı ve teşkilatı, görevli memurları, maarif kurumları, kısa tarihi,
coğrafi yapısı, eski eserleri, nüfusu, zirai ve ticari üretimi, gibi pek çok
konuya yer verilmektedir. Bu yönüyle vilayet salnameleri, 19. yüzyılın
ortasından itibaren merkez ve taşra teşkilatı hakkında önemli bilgiler veren
çok değerli ana kaynaklardır. Bu çalışmada, R.1308 Erzurum Vilayet
Salnamesi’nin verdiği bilgiler ışığında, Ağrı Dağı’nın eteğinde bulunan Bayezid
Sancağı ile ona bağlı olan Karakilise, Tutak, Eleşkirt ve Diyadin kazaları
idari, sosyal, ekonomik, coğrafi ve demografik açılardan ele alınmaya
çalışılacaktır. Böylece XIX. yüzyılın son çeyreğinde bölgenin genel vaziyeti
ortaya çıkarılarak geniş bir perspektiften yerel tarih incelemesi yapılmış
olacaktır. Osmanlı tarihinin en önemli dönemlerinden biri olan Sultan II.
Abdülhamid döneminde Rus ve İran sınırlarının kesişim noktasındaki bir sancağın
fotoğrafı çekilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Osmanlı Devleti, Bayezid Sancağı, salname

Bayezid Sanjak According to Erzurum Provincial Yearbook Dated R.1308 (A.D. 1892/1893)

Öz

Bayezid Sanjak, since the time of the Ottoman rule in
1514, had been one of the most important Sanjaks of the Ottoman Empire opened
to the east, because of its geostrategic position both in terms of relations
with Iran and Russia, and also because of its position in the intersection of
important trade routes. The Ottoman State begun to record salname, which were
the state annals, since 1847. In the preparation of provincial salname, taking
the example of the work "fihrist-i salname-i Halep" published by
Ibrahim Halet Bey, in 1866, Salname-i Vilayet-i Bosna, the first state salname
was published. In provincial salnames, the provinces affiliated to the Ottoman
Empire have a number of themes such as the administrative system and
organization, officers, educational institutions, short history, geographical
structure, ancient monuments, population, agricultural and commercial
production annually. In this respect, provincial salnames are the most precious
resources that provide important information about the central and provincial
organization since the middle of the 19th century. In this study, in the light
of information provided by R.1308 Erzurum Province Salnamesi, Located on the
edge of Mount Ararat, Bayazid Sanjak and its affiliated counties as Karakilise,
Tutak, Eleşkirt and Diyadin will be examined from the administrative, social,
economic, geographical and demographic aspects. Thus, XIX. In the last quarter
of the nineteenth century, the general condition of the region will be revealed
and local history will be examined from a wide perspective. In the reign of
Sultan Abdulhamid the second, one of the most important periods of Ottoman
history, a photograph of the sanjak at the intersection of Russian and Iranian
borders will be taken.

Anahtar Kelimeler

History, Ottoman Empire, Sanjak of Bayezid, Salname

Kaynakça

• Aydın, B. (2009). “Salname”, İA, Cilt: 36, s. 51-54, İstanbul: TDV Yayınları.
• Cuinet, V. (1892). La Turquie D’asie, Paris.
• Darkot, B. (1979). “Bayezid”, İA, Cilt: 2, s. 368-369, İstanbul: MEB Basımevi.
• Halaçoğlu, Y. (1988). “Ağrı”, İA, Cilt: 1, s. 479-481, İstanbul: TDV Yayınları.
• Karataş, Y. (2011a). “XIX. Yüzyılın Sonlarında Bayezid Sancağı (İdari ve Demografik Yapı)”, III. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildirileri, s. 172-185, İstanbul.
• ------------------ (2011b). “XIX. Yüzyılın Sonlarında Bayezid Sancağı’nın Demografik Yapısına Dair Tespitler”, Tarih Dergisi, S 52, s. 103-122, İstanbul.
• ------------------ (2014). Bayezid Sancağı ve İdarecileri (1700-1914), İstanbul.
• ------------------ (2010). Sultan II. Abdülhamid Döneminde Erzurum (Sosyal, Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karataş, Yakup & Dural Karasu, Demet (2017). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Miras Kalan Bir Mesele: Yurtluk-Ocaklık ve Emlak-i Mazbuta Mukabili Maaşların Tasfiyesi”, The Journal of Academic Social Science Studies, S 56, s. 369-382, Elazığ.
• Karpat, H. K. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul.
• Kaya, H. (2016). “Bayezid Sancağı Örneğinde Osmanlı İdari Yapısında Yurtluk-Ocaklık Sistemi”, Current Research in Social Sciences, Cilt: 2, S 1, s. 17-26, Ankara.
• Kenanoğlu, M. M. (2007). “Nizamiye Mahkemeleri”, İA, Cilt: 33, s. 185-188, İstanbul: TDV yay.
• Kılıç, O. (1999). “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S 10, s. 119-137, Ankara.
• Mehmed Hurşid Paşa (1997). Seyahatname-i Hudud, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2011). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara: TTK.
• Örenç, A. F. (2006). “Mutasarrıf”, İA, Cilt: 31, s. 377-379, İstanbul: TDV Yayınları.
• Palalı, İ. (2010). “Osmanlı Salnameleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Olarak Önemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S 23, s. 1-13, Şanlıurfa.
• Salname-i Vilayet-i Erzurum, (1308). Defʽa 11, Erzurum: Erzurum Vilayet Matbaası.
• Sütçü, Tevfik (2004). “Sosyal Bilimlerde Araştırma Kaynağı Olarak Almanaklar, Salnameler ve Yıllıklar”, İlmi Araştırmalar Dergisi, S 18, s. 79- 92, İstanbul.
• Şemseddin S. (1306). Kamusu’l-Alam, Cilt: II, İstanbul.
• Tozlu, Selehattin & Kılıç, Ümit (2015). “Erzurum Ziraat Tarihinden Notlar: Zeyrek”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, S 4, s. 101-115, Giresun.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul.