Urartu ve Frig Devletleri’nin Yıkılışında Bozkır Kavimlerinin Rolü

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 3, 117 - 143, 21.06.2018

Veli Ünsal

Öz

Urartular ve Frigler Demir
Çağ Anadolusunun önemli uygarlıklarındandır. Her iki devlette kuruluşlarını
tamamladıktan sonra bozkır kavimleri ya da atlı kavimler adı verilen
topluluklarla mücadele etmişler ve onlar tarafından yıkılmışlardır.

Van Gölü Havzası’nda
kurulan Urartu Devleti kuruluşundan kısa bir süre sonra Asur Devletinin
duraklama evresinde olmasından faydalanarak sınırlarını genişletmeye
başlamıştır. Sınırlarının Kafkaslara kadar genişlemesi ile de bozkır kavimleri
ile karşı karşıya gelmiştir. Urartu ülkesinin kuzey kesimlerinde önceleri
Kimmerlerle başlayan bu mücadele sonraları Kimmerleri takip eden İskitlerle artarak
devam etmiştir. Kimmerlerin Anadolu’nun içlerine doğru ilerlemeleri Urartu
Devletini rahatlattı ise de birçok şehri İskitler tarafından yakılıp yıkılan
Urartu Devleti, yine bu bozkır kavmi tarafından tarih sahnesinden silinmiştir.

Sakarya Havzası’nda
kurulan ve Midas döneminden itibaren güçlenmeye başlayan Frig Devleti ise
Anadolu’da ilerleyişini sürdüren Kimmerlerle mücadele etmek zorunda kalmıştır.
Friglerin başkenti Gordion bile Kimmer istilasına karşı koyamamıştır. Frig
kralı Midas’ın ölümü ile de Kimmerler Frig Devletine son vermişlerdir.

Bu çalışmada Urartu ve
Friglerin Demir Çağ’da Anadolu’da oluşturdukları siyasi yapı, bozkır kavimleri
ile karşılaşmaları ve onlarla olan mücadeleleri ayrıntılı olarak ele
alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Frig, Kimmer, İskit, Demir Çağı

Kaynakça

• Akurgal, Ekrem (1955). Phrygische Kunst, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Akurgal, Ekrem (1995). Anadolu Uygarlıkları, İzmir.
• Azarpay, Guitty (1968). Urartian Art and Artifacts, A Chronological Study, Berkeley and Los Angeles.
• Balkan, Kemal (1960). “Patnos Yakınındaki Anzavurtepe’de Bulunan Urartu Tapınağı ve Kitabeleri”, Anatolia V, 133-158.
• Balkan, Kemal (1964). “Patnos'da Keşfedilen Urartu Tapınağı ve Urartu Sarayı”, Ata. Konf. I, 235-245.
• Barnett, Richard D. (1973). “Phrygia and the Peoples of Anatolia in the Iron Age”, CAH II /2, 415-442.
• Barnett, Richard D. (1982). “Urartu”, CAH III /2, 314-371.
• Belli, Oktay (1982a). “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 139-208.
• Belli, Oktay (1982b). “Alniunu Kentinin ve Taş Atölyesinin Keşfi”, AnAr VIII, 115-127.
• Belli, Oktay (1983). “Urartu Kralı Išpuini’ye Ait Çiviyazılı ve Resimli Tunç Eserler”, AnAr IX, 325-356.
• Belli, Oktay (1992). "Van-Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı-Die Ausgrabungen der Urartaischer Festung Anzaf bei Van”, Arkeoloji ve Sanat 54-55, 13-27.
• Belli, Oktay (1993). “Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı (1991-1992)”, Arkeoloji ve Sanat 58, (özel sayı), 3-32.
• Belli, Oktay-Ceylan, Alpaslan (2003). “2001 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, KST 24/2, Ankara, 311-324.
• Belli, Oktay-Ceylan, Alpaslan (2004). “2002 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, KST 25/2, Ankara, 29-40.
• Belli, Oktay-Ali M. Dinçol (1982). “Hazine Piri Kapısı ve Aşağı Zivistan Taş Ocakları”, AnAr VIII, 167-179.
• Bilgiç, Emin (1959). “Birkaç Yeni Urartu Kitabesi”, TAD IX /1, Ankara, 44-48.
• Burney, Charles (1957). “Urartian Fortresses and Towns in the Van Region”, AS VII, 37-53.
• Burney, Charles – Lang, David M. (1971). The Peoples of the Hills: Ancient Ararat of Caucasus, London.
• Ceylan, Alpaslan (2001). Sarıkamış, Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum.
• Conka, Sevil (2006). “Metal Ticaret”, Arkeo Atlas 5, 56-57.
• Çilingiroğlu, Altan (1977). “Sargon’un Sekizinci Seferi ve Bazı Öneriler”, An Ar IV-V, 1977, 235-251.
• Çilingiroğlu, Altan (1994). Urartu Tarihi, İzmir.
• Çilingiroğlu, Altan (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, İzmir.
• Çoban, Hacı (2015). “Kapadokya’da Kimmerler”, Cappadocia Journal of History and Social Science Volume 4, 121-131.
• Dinçol, Ali. M (1976). “Die Neuen Urartaeischen Inschriften aus Körzüt”, İstanbuler Mitteilungen XXVI, 19-30.
• Dinçol, Ali. M. – Dinçol, Belkıs (1992). “Die Urartaeische Inschrift aus Hanak (Kars)”, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, Ankara, 109-117.
• Dinçol, Ali. M.- Kavaklı, Ersin (1978). Van Bölgesinde Bulunmuş Yeni Urartu Yazıtları, Anadolu Araştırmaları, Ek Yayın 1, İstanbul.
• Diakonoff, Igor M - S.M. Kaskai (1981). Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden.
• Devries, Kelly (2006). Phryg Krallığı Midas’ın Ülkesi, Arkeo Atlas 5, 40-52.
• Durmuş, İlhami (1993). İskitler (Sakalar), Ankara.
• Durmuş, İlhami (1997). “Anadolu’da Kimmerler ve İskitler”, Belleten LXI /231, 273-286.
• Erzen, Afif (1978). Çavuştepe I, Ankara.
• Erzen, Afif (1992). Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara.
• Genz, Hermann (2007). “Kızılırmak Bölgesi’nde Demir Çağı”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 127-140.HChI, Handbuch der Chaldischen Inschriften, Graz, 1955-1957.
• Herodotos, Herodotos Tarihi, Çev. M. Ökmen, İstanbul, 1991.
• Hulin, Peter (1960). “New Urartian Inscriptions Stones at Anzaf”, AS X, 205-207.
• Klein, Jeffrey (1974). “Urartian Hieroglyphie Inscriptions From Altıntepe”, AS XXIV, 77-94.
• Kleis, Wolfram (1979). Bastam I: Ausgrabungen in den Urartaischen Anlagen 1972-1975, Berlin.
• Kleis, Wolfram (1988). Bastam II: Ausgrabungen in den Urartaischen Anlagen 1977-1978, Berlin.
• LAR I-II, Ancient Records of Assyria and Babilonya I-II (ARAB I-II), New York, 1968.
• Memiş, Ekrem (2003). Eskiçağ Türkiye Tarihi, Konya
• Muscarella, Oscar W. (1967). Phrygian Fibulae from Gordion, London.
• Muscarella, Oscar W. (2003). “The Date of the Destruction of thr Early Phrygian Period at Gordion”, Ancient West and East 2/2, 225-252.
• Muscarella, Oscar W. (2007). “Frig Fibulaları”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 173-180, 256-263.Özgüç, Tahsin (1966). Altıntepe I: Mimarlık Anıtları ve Duvar Resimleri, Ankara.
• Özgüç, Tahsin (196). Altıntepe II: Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler, Ankara.
• Payne, Margaret (1995). Urartu Yazılı Belgeler Kataloğu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pehlivan, Mahmut (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Pehlivan, Mahmut (1991). Daya(e)ni/Diau(e)hi, (Uruatri-Nairi Konfederasyonları Döneminden Urartu’nun Yıkılışına Kadar), Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 124, Erzurum.
• Pehlivan, Mahmut (1994). “Başlangıçtan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Bayburt ve Yöresi” Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu (23–25 Mayıs 1988), Ankara, 327-345.
• Piotrovskii, Boris (1968). Urartu, Geneva.
• Salvini, Mirjo (1967). Nairi e Ur (u) artri, Contributo Alla Storia Della Formazione Del Regno Dı Urartu, Roma.
• Sams, Kenneth G. (2007a). “Gordion ve Frigler”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 49-58.
• Sams, Kenneth G. (2007b). “Frigyalı Midas”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 59-64.
• San, Oya (2000). “Urartu Siyasal Tarihinde Diauehi Krallığı”, OLBA III, Mersin, 19-28.
• Sandalgian, Joseph (1917). Histoire Del’ Armenie Des Ages du Paganisme, Rome.
• Sevin, Veli (1979). Urartu Krallığının Tarihsel ve Kültürel Gelişimi, İstanbul.
• Sevin, Veli (1981). “Menua’nın oğlu İnušpua”, AnAr VII, 1-5.
• Sevin, Veli (1982a). “Frygler”, Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi 2, İstanbul, 247-274.
• Sevin, Veli (1982b). “Lydialılar”, Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi 2, İstanbul, 276-308.
• Sevin, Veli (2003). Anadolu Arkeolojisi, İstanbul
• Sevin, Veli (2007). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara.
• Sevin, Veli – Belli, Oktay (1977). “Yeşilalıç Urartu Kutsal Alanı ve Kalesi”, AnAr IV-V, 367-379.
• Sivas, Taciser (2007a). “Frigler ve Frig Uygarlığı”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 9-14.
• Sivas, Taciser (2007b). “Batı Frigya’da Frig Yerleşmeleri ve Kaya Anıtlarının Araştırılması”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 77-92.
• Tansuğ, Kadriye (1949). “Kimmer'lerin Anadolu’ya Girişleri ve M.Ö. 7.inci Yüzyılda Asur Devletinin Anadolu ile Münasebeti”, DTCFD VII /4, 535-550.
• Tarhan, M. Taner (1978). M.Ö. XIII. Yüzyılda <Uruatri> ve <Nairi> Konfederasyonları, İstanbul.
• Tarhan, M. Taner (1979). “Eskiçağ'da Kimmer Problemi”, T.T.Kong. 8, 355-369.
• Tarhan, M. Taner (1982). Urartu Devleti’nin <Kuruluş> Evresi ve Kurucu Krallarından <Lutipri=Lapturi> Hakkında Yeni Görüşler”, AnAr VIII, 69-114.
• Tarhan, M. Taner (1983). “The Structure of the Urartian State”, AnAr 9, 295-310.
• Tarhan, M. Taner (1984). “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, AST 1, 109-120.
• Tarhan, M. Taner (1986). “Urartu Devleti’nin Yapısal Karakteri”, T.T. Kong. 9, 285-301.
• Tarhan, M. Taner (2002). “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi I. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 597-610.
• Tarhan, M. Taner- Sevin, Veli (1975). “Urartu Tapınak Kapıları ile Anıtsal Kaya Nişleri Arasındaki Bağıntı”, Belleten 155, 389-400, (İng. 401-412).
• Tekin, Oğuz (1998). Eski Yunan Tarihi, İstanbul
• Tylecote, Ronald F. (1981). “Iron Sands from the Black Sea”, AS XXXI, 137-139.
• UKN, Urartskie Klioobraznyne Nadpisi, Moskova, 1960.
• Ünsal, Veli (2013). Eski Anadolu’da Teokratik Devlet Yapısı (Hitit-Urartu), Ankara.
• Van Loon, Maurits N. (1966). Urartian Art, Its Distinctive Traits in the Light of New Excavations, İstanbul.
• Voigt, Mary M. (2006). “Yassıhöyük ve Başkent Gordion”, Arkeo Atlas 5, 26-34.
• Voigt, Mary M. (2007). “Gordion Kazıları”, Friglerin Gizemli Uygarlığı, (Eds: H. Sivas-T.T.Sivas), Yapı Kredi Yayınları-2613, İstanbul, 65-76.
• Wittke, Anne M. (2006). “Phrygia Kayaların Efendileri”, Arkeo Atlas 5, 10-24.
• Zimansky, Paul (1985). Ecology and Empire: The Structure of the Urartian of the Urartian State, Chicago.