MAHLAS BEYİTLERİNDE MÜTERADİF YAPILAR/Synonymous Structures in Pseudonym Couplets

Yıl 2018, Sayı: 61, 93 - 111, 25.12.2018

Orhan Kılıçarslan

Öz

Manzum metinlerde şairin bir imzası olarak kullanılan mahlaslar, takma adlardır. Mahlas seçimi şairin kendi tercihi olabileceği gibi üstatları ta-rafından da verilir. Klasik şiirde şairler mahlas beyitlerinde özellikle mahlas olarak kullanılan ismin paralelinde bir kelime kadrosu oluştururlar. Bu durum özellikle klasik şiirde yoğun biçimde kullanılan kelimelerden mahlas seçmiş şairlerin divanlarında daha çok dikkat çeker. Mahlas beyitlerinde, mahlasın eşanlamlısı olan Arapça ve Farsçadaki kelimeler yaygın olarak kullanılır. Bu durum hüsn-i tahallüs dışında da şairlerin bilinçli bir kelime havuzundan se-çim yaptığının bir göstergesi olması bakımından değerlidir. Bu makalede özellikle şiir metinlerinde artık klişe konumunda bulunan ve hemen her di-vanda benzer istiare ve teşbihlere konu olan kelime ve birleşik yapıların ince-lemesi mahlas beyitlerine katkıları üzerinden değerlendirilmiştir. Divanlarda çoğunlukla mahlas ile ilintili kelime ve söz grupları eş anlamlılık çerçevesin-de ele alınmış, bir kısmında ise anlam ilgisi zıtlık bildiren sözcükler etrafında oluşturulmuştur. Tespit edilen örnekler tablolar halinde gösterilmiş, mahlas beyitlerindeki bu yoğun kullanımlar açıklanmaya çalışılmıştır.

Pseudonyms used as a signature of the poet in poetic texts are actually nicknames. Whereas the poets can choose their own pseudonyms, they can also be given by their masters. In classical poem, poets form a word group in parallel with the name particularly used as pseudonym in their pseudonym couplets. This situation can be seen more often in the divans of the poets who chose pseudonyms out of the words that were frequently used in classical poem. In pseudonym couplets, Arabic and Persian words that are synonyms of pseudonym are used extensively. This indicates an important situation in terms of the fact that poets make a selection from a word pool consciously apart from hüsn-i tahallüs. In this article, examination of word and compound structures which are now considered stereotypes especially in poems and are subjects to similar metaphors and similes in almost all kinds of divans were analyzed over their contributions to pseudonym couplets. Mostly in divans, words and word groups related with the pseudonym were dealt in terms of synonymity, and in some of them, meaning relevancy was formed around an-tonyms. The samples found were shown in tables and the explanations of the-se intensive usages were given.

Anahtar Kelimeler

Mahlas, Mahlas Beyitleri

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı. (2014). “Metinlerden Kurallara: Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı ile Öbür Divanlarda Makta Dışında Mahlas Kullanımı”. İ. Hakkı Aksoyak (Haz.). Uluslararası Gelibolulu Mustafa Âlî Çalıştayı Bildirileri (28-29 Ni-san 2011). (s. 197-209). Ankara: T.D.K. Yayınları. Akün, Ömer Faruk. (2014). Divan Edebiyatı. İstanbul: İSAM Yayınları. Aslan, Üzeyir. (2012). XVII. Yüzyıl Şairi Besnili Nehcî Dede ve Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Ayan, Hüseyin. (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanı-nın Tenkidli Metni. Ankara: T.T.K. Basımevi. Ayverdi, İlhan. (2005). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Söz-lük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı. Çavuşoğlu, Mehmed; Tanyeri, M. Ali. (1981). Hayretî Dîvan-Tenkidli Basım. İs-tanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Genç, İlhan. (2006). “Mahlâsnâme ve Kaside İlişkisi Üzerine Bir Mukayese”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı: 2, s. 317-331. Gürgendereli, Müberra. (2002). Hasan Ziyâ’î Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: Kültür Bakanlığı. İpekten, Haluk, (1974). Karamanlı Nizâmî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Anka-ra: Atatürk Üniversitesi Yayınları. Kalpaklı, Mehmet. (2001). “Divan Şiirinde Mahlas Üzerine”. Kitaplık, Sayı: 45, s. 254-259. Koç, Mustafa; Tanrıverdi, Eyyüp. (2013). Mütercim Âsım Efendi-el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstan-bul:Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Kurnaz, Cemal; Tatçı, Mustafa. (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. Kurtoğlu, Orhan. (2006). “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mah-las Kullanan Şairler”. Bilig, Sayı: 38, s. 71-91. Küçük, Sabahattin. (2011). Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım. Ankara: T.D.K. Yayınları. Mengi, Mine. (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Mermer, Ahmet. (1997). Karamanlı Aynî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları. Mermer, Ahmet. (1991). Mezâkî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yayınları. Öztürk, Mürsel; Örs, Derya. (2009). Mütercim Âsım Efendi-Burhân-ı Katı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.