İlkokul Öğrencilerinin Değer Yönelimlerinin Ahlaki İkilem Hikâyeleriyle İncelenmesi: Sorumluluk Değeri Örneği

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 265 - 287, 16.03.2019

İhsan Ünlü

Öz

Bu araştırmanın amacı, ilkokul
öğrencilerinin değer yönelimlerini ahlaki ikilem hikayeleri kullanarak
incelemektir. Araştırmada sorumluluk değerinin, yardımseverlik, adalet, sevgi,
işbirliği ve paylaşma değerleriyle karşılaştırıldığı beş ikilem hikayesi kullanılmıştır.  Çalışmada nitel araştırma yöntemi tercih
edilmiştir. Durum çalışması desenlerinden, çoklu durum araştırması deseni
kullanılmıştır. Araştırmaya 100 ilkokul öğrencisi katılmıştır. Araştırmadan
elde edilen veriler, Nvivo11 nitel veri analiz programı ile içerik analizi
tekniği kullanılarak incelenmiştir. Verilerin incelenmesi sonucunda
öğrencilerin değer tercihlerinin; kişisel çıkarlarından, yakın çevrelerinden
(anne-baba, öğretmen, arkadaş vb.) toplumsal ve evrensel ahlak ilkelerinden
etkilenebileceği sonucuna varılmıştır. Öğrenciler, kişisel çıkarları söz konusu
olmadığında sorumluluk değeri yerine paylaşma, yardımseverlik ve adalet
değerlerini tercih etmişlerdir. Ancak kişisel çıkarları söz konusu olduğunda
sevgi ve işbirliği değerlerine karşı sorumluluk değerini tercih etmişlerdir.
Sorumluluk değerinin tercih edildiği ikilem durumlarında anne faktörünün de
ciddi oranda etkili olduğu görülmüştür. Sonuç olarak; değer öğretimi sürecinde
çocukların çevrelerinden ciddi anlamda etkilendiği söylenebilir. Bu bağlamda;
değer öğretiminde okul-aile-çevre işbirliğinin istenen sonuçları verebileceği
düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Değer, sorumluluk, ikilem

Kaynakça

• Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının İlköğretim II. Kademede Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi . Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Akbaş, O. (2008). Değerler Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• Akbaş, O. (2009). İlköğretim Okullarında Görevli Branş Öğretmenlerinin Değer Öğretimi Yaparken Kullandıkları Etkinlikler: 2004 ve 2007 Yıllarına İlişkin Bir Karşılaştırma, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 403-414.
• Althof, W.,&Berkowitz, M. W. (2006). Moral education and character education: their relationship and roles in citizenship education. Journal of Moral Education, 35( 4), 495–518.
• Aydın, M. Z. (2008). Okulda Ahlak Eğitimi ve Ahlak Öğretiminde Örnek Olay İncelemesi Yöntemi (3. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Bloor, M., & Wood, F. (2006). Keywords in qualitative methods: A vocabulary of research concepts. Sage.
• Bull, N. J. (1969). Moral Judgement from Childhood to Adolescence. London: Routledge.
• Coombs-Richardson, R. &Toison H. (2005). “A Comparison Of Values Rankings For Selected American And AustralianTeachers.” Joumal of Research in International Education, 4, 263-277.
• Coşkun, Y.,& Yıldırım, A. (2009). Üniversite öğrencilerinin değer düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. YYÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi, 6/1) 311-328.
• Çelikkaya, T., ve Seyhan, O. (2016). Değerlerin kazanılmasındaki etkili faktörler (Öğrenci görüşleri). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(36), 167-191.
• Dağdelen, Ö. (1999). İlköğretim Öğrencilerinin Sınıf İçi Olumsuz Davranışlarının Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Karşılaştırılması. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Deveci, H., ve Ay Selanik, T. (2009). İlköğretim öğrencilerinin günlüklerine göre günlük yaşamda değerler. Journal of International SocialResearch, 1(6). 167-181.
• Doğan, İ. (2007). Türk Eğitim Sisteminde Değer Sorunu. Değerler ve Eğitimi. Kaymakcan, R.,Hökelekli, H., Arslan, Ş., Zengin, M. (Eds). İstanbul: Dem yay. 615–634.
• Doğanay, A. (2007). Değerler Eğitimi. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım. (3.basım). Ankara: PegemA Yayıncılık, ss.255-286.
• Gökalp, Z. (1973).Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri (Hazırlayan: Rıza Kardeş), Devlet Kitapları, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Gül, R. (2013). Bir Değer Eğitimi olarak İlköğretim Döneminde Doğruluk Eğitimi. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Güngör, E. (1993). Değerler Psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yay. No:8
• Harding, C. G. (2010). Intention, Contradiction and the Recognition of Dilemmas. In C. G. Harding (Ed), Moral Dilemmas and Ethical Reasoning(pp. 43-55). New Brunswickand London: Transaction Publishers.
• Jennifer, M. (2002). Qualitative researching. London: Sage, 2nd edition, ISBN 0, 7619(7428), 8.
• Kaf, Ö. (2000). “Hayat Bilgisi Dersinde Bazı Sosyal Becerilerin kazandırılmasında Yaratıcı Drama Yönteminin Etkisi”. C.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6, 173-184.
• Karatay, H. (2011). Karakter eğitiminde edebi eserlerin kullanımı, Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6 (1), 1398-1412.
• Kasapoğlu, H. (2013). Okulda Değer Eğitimi ve Hikayeler. Milli Eğitim Dergisi, 198, 97-104.
• Mason, J. 2002. Qualitative researching, 2nd, London: Sage
• Maxwell, J.A. (1992). Understanding and validity in qualitative research. Harvard Educational Review, 62, 979-1000.
• MEB. (2017). Sosyal Bilgiler Dersi 4-5-6-7. Sınıf Öğretim Programı, Ankara: MEB Yayınları.
• Ocakoğlu, Ö.F. (2009). Prof. Dr. Ahmet İNAM: Değerler Hayatımızın Kendisidir, Değerler Biziz. (Röportaj). Değerler Eğitimi Merkezi Dergisi, 2 (5), 82-93.
• Özensel, E. (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), 217-239.
• Power, F. C.,Higgins, A. &Kohlberg L. (1989). Lawrence Kohlberg’s Approachto Moral Education. New York: Columbia UniversityPress.
• Ryan, K. (1993). “Mining The Values in The Curriculum”. Educational Leadership, 51(3),16-18. Seefeldt, C., Castle, S., & Falconer, R. C. (2015). Okul Öncesi/İlkokul Çocukları İçin Sosyal Bilgiler Öğretimi. Sevgi Çoskun-Keskin (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Smetana, J. G. (2006). Social-Cognitive Domain Theory: Consistencies and Variations in Children’s Moral and Social Judgments. In M. Killen & J. G. Smetana (Eds.). Handbook of Moral Development. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
• Stanley, William B. (1983). Training Teachers to DealwithValues Education : A Critical Look at Social Studies MethodsTexts. SocialStudies. 74 (6). 242-246.
• Superka, D.P.,Ahrens,C.,Hedstrom,J,E.,Ford, L. J., ve Johnson,P,L.(1976). Values education sourcebook: conceptual approaches, materials analyses, and an annotated bibliography. Social Science Education Consortium ERIC Clearing house For Social Studies Social Science Education
• Tahiroğlu, M., ve Çetin, T. (2012). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde sağlıklı olmaya önem verme değerinin öğretimine ilişkin öğrenci tutumları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1633-1651.
• Tezcan, M. (1991). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Gelişim Yayınevi.
• Tozlu, N. ve Topsakal, C. (2007). Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde değerler eğitimi. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Höke¬lekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.), Değerler ve eğitimi uluslara¬rası sempozyumu bildirileri kitabı içinde (s. 177-202). İstanbul: DEM Yayınları.
• Ünlüer, G. (2012). Sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin kazandırılmasına ilişkin veli görüşleri. Eğitim Ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori Ve Uygulama, (6), 95-116.
• Veugelers, W. & VedderP. (2003). “Values in Teaching”. Teachers and Teaching: Theory And Practice, 9, 377-389.
• Yel, S. ve Aladağ, S. (2015). Sosyal Bilgilerde Değerlerin Öğretimi. Mustafa Safran (Ed.). Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 119-150). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Yeşil, R. (2014). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin sorumluluk eğitimi stratejilerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(29-2).
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, S. (2005). Kohlberg ve ahlak eğitiminde örtük program: Yeni ilköğretim yer alan ahlaki değerleri kazandırma için bir açılım. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 329-338.