TÜRKÇE SES BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE SES OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 43, 121 - 143, 26.05.2010

Süleyman Efendioğlu Süleyman Efendioğlu Adem İşcan

Öz

Dünyadaki her dilin kendine has sesleri, ses
yapısı, ses özellikleri vardır. Ayrıca kullanıldıkça
ve geliştikçe her dilin bünyesinde bir takım ses
olayları (ses düşmesi, ses türemesi, ses
değişmesi, ses benzeşmesi vs.) oluşur. Dünyanın
en köklü dillerinden olan Türk dili de geçmişten
günümüze kendine has sesleri, ses yapısı ve
özellikle de içinde barındırdığı çeşitli ses
olaylarıyla dikkat çekmektedir. Türkçede ses
olaylarının bolluğu ve çeşitliliği, öğretimde
sınıflandırmayı zorunlu kılmaktadır. Şu ana
kadar gerek dilbilgisi kitaplarında gerekse
Türkçe/Türk Dili ders kitaplarında ses olayları
genelde yüzeysel bilgilerle ve eş zamanlı-art
zamanlı oluşları dikkate alınmadan
aktarılmaktadır. Bu makale Türkçenin sesleri ve
ses olayları üzerine farklı bir tasnif denemesi
sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, ses, ses bilgisi, ses olayları

Kaynakça

• ALTUN, Mustafa, “Dilbilgisi Kaynaklarına Göre Türkiye Türkçesinin Ünlü ve Ünsüzleri”, http//www.dilbilimi.net/makaledeneme.htm.
• ALYILMAZ, Cengiz, “Zamir n’si Eski Bir İyelik Ekinin Kalıntısı Olabilir mi?”, Türk Gramerinin Sorunları II, TDK Yay., Ankara-1999, s. 403, 415.
• BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara-1998.
• BAŞKAN, Özcan, Dilbilim (Lengüistik Metodu), Multilingual Yay., İst.-2003.
• COŞKUN, Volkan, “Fonetik, Fonoloji ve Türkiye Türkçesinin Ünsüzler Matriksi”, Türk Dili Dergisi, TDK Yay., Ank.-2000, C. 2000/II-Aralık, S. 588, s. 589-594.
• __________, “Türkiye Türkçesinde Ünlüler ve Ünsüzler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yay., Ankara-1999, C: I-II, S: 42, s. 41-50.
• DEMİRCAN, Ömer, Türkçenin Ses Dizimi, Der Yay., İstanbul-2001.
• GEMALMAZ, Efrasiyap, “Türkiye Türkçesinde Ses Olayları ve Ses Olaylarıyla İlgili Kurallar”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum-1999, Sayı: 13, s. 1-25.
• __________, “Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Konusunda (Harfler ve Alfabe)”, s. 1-16. http://efrasiyap.tripod.com/ 24. 02.2010.
• __________, “Türkçede İsim Tamlamalarının Derin Yapısı”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum-1996, Sayı: 4, s. 165-173.
• __________, “Türkçedeki Tamlanan Eki /+Ta+/ > */+Tı+/ > /+sI+/ > /+zI+/ > */+rI+/ >*/+yI+/ > øI+/>/+øø+/ Üzerine, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum-1997, Sayı: 8, s. 1-5.
• __________, “Türkçenin Fonemler Düzeni ve Bu Fonemler Düzeninin İşleyişi”, Atatürk Üniv., Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, S.: 12/1, 1980, s.173-196.
• __________, Türkçede Bağlayıcı (Yardımcı Ses) Konusu Üzerine, s. 1-5, http://efrasiyap.tripod.com/ 20. 02. 2010.
• __________, Türkçenin Morfo-Sentaktik Yapısının Fonolojisine Etkileri, s. 1-7, http://efrasiyap.tripod.com/ 20. 02. 2010.
• __________, “Türk Dilindeki Ses Hadiselerinin Bu Dilin Sentaksiyle İlgisi”, VI. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 19-25 Eylül, 1988, s. 1-7, http://efrasiyap.tripod.com/ 22. 02. 2010.
• __________, Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin Formanlarının Enformatif Değerleri ve Bu Değerlerin İhtiyaç Halinde Bu Dilin Gelişimine Muhtemel Etkileri, Erzurum-1982.
• GÜLSEVİN, Gürer, “Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. Kişi İyelik Ekinin Özel Kullanılışı”, Türk Dili Dergisi, TDK Yay., Ank.-1990, Ekim, C: 1990/II, S: 466, s. 187-190.
• KOÇ, Kenan, Oğuz Doğan, Kazak Türkçesi Grameri, (Redaktör: Ayabek Bayniyazov), Gazi Kitabevi, Ankara-2004.
• ÖNER, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay., Ankara-1998.
• SAĞIR, Mukim; “Anadolu Ağızlarında Ünlüler”, TDAY-Belleten, TDK Yay., Ankara-1995, s. 377-390.
• _________, “Anadolu Ağızlarında Ünsüzler”, TDAY-Belleten, TDK Yay., Ankara-1995, s. 391-409.
• _________, “Türkiye Türkçesi Ağızlarının Ünlü Varlığı”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/3 Spring 2008, s.563-578.
• _________, İlköğretim Okullarında Türkçe Dil bilgisi Öğretimi, Nobel Yay., Ankara-2002.
• ŞENSOY, Ayşe, “Ses biliminde Eş zamanlı ve Art Zamanlı Kural Ayrımına Bir Örnek”, Genel Dilbilim Dergisi, Sayı: 2, Ankara Dilbilim Çevresi Derneği, Ankara-1978.
• TEKİN, Şinasi, “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı, (İkinci Cilt), TKAE Yay., Ankara-1992.
• TEKİN, Talat, “Üçüncü Kişi İyelik Eki Üzerine”, Makaleler 1, (Yayıma Hazırlayanlar: Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Grafiker Yay., Ankara-2003, s. 131-138.
• TEMİR, Ahmet, “Ural-Altay Dilleri Teorisi”, Türk Dünyası El Kitabı (İkinci Cilt), TKAE Yay., Ankara-1992.
• ÜÇOK, Necip, Genel Fonetik (Ana Çizgileri), Ankara Üniversitesi, DTCF Yay., İstanbul-1951.
• YÖNEL, Selçuk, “Türkçenin Yazımsal Fonemleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yay., Ankara-1974, s. 319-336.