AZERBAYCAN'DAKİ LATİN ALFABESİ TARTIŞMALARINA TÜRKİYE'DEKİ AZERBAYCAN MATBUATININ BAKIŞI (1923-1930)

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 43, 181 - 203, 26.05.2010

Cem Karakılıç Oğuzhan Aydın

Öz

27 Nisan 1920 tarihinde Rusya tarafından işgal
edilen Azerbaycan, kısa bir süre içerisinde
gerçekleştirilen siyasi, iktisadi ve kültürel
politikalarla sistematik bir biçimde Ruslaştırılmaya
çalışılmıştır. Rusçaya bütün Sovyetler Birliği
coğrafyasında kullanılan genel bir dil hüviyetini
kazandırmak, tek bir dil ve tek bir kültür etrafında
yeni bir ‚Sovyet milleti‛ vücuda getirmek
hususundaki bu politikaların ilk merhalesini ‚Latin
alfabesinin tatbiki‛ oluşturmuştur.
Bu makale, Azerbaycan’da Latin alfabesinin
tatbik sürecinin -Yeni Kafkasya ve Azeri Türk
Mecmuaları çerçevesinde- Türkiye’de yaşayan
Sovyet karşıtı Azerbaycan muhacirleri tarafından
nasıl değerlendirildiğini ortaya koymaya
çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Sovyet Rusya, Latin alfabesi, Yeni Kafkasya Mecmuası ve Azeri Türk Mecmuası, Kültür emperyalizmi

Kaynakça

• AĞASIOĞLU, Feridun, ‚Azerbaycan’da Yeni Elifba‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:39, S:276, Ankara 1990.
• AKA, İsmail, ‚1920-1930 Yılları Arasında Azerbaycanlıların Yurt Dışındaki Kültürel Faaliyetleri‛, Azerbaycan Birinci Uluslar arası Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• AKDEMİR, Rıza, ‚Azerbaycan’ın Büyük Mücadele Adamı Mehmet Emin Resulzade‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:33, S:247, Ankara 1994.
• AKÜZÜM, Feyzi, ‚Mehmet Emin Resulzade ve Çeşitli Cepheleriyle Azerbaycan İstiklal Davası‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:40, S:282, Ankara 1991.
• ----------------, ‚Milli Azerbaycan Devletinin Kuruluşu ve 27 Nisan‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:22, S.206, Ankara 1973.
• ALİOĞLU, Hamit, ‚Azerbaycan’da Türkoloji’nin Dünü ve Bugünü‛, XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1994.
• Azerbaycan ahvali‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:2, S:22, 16 Ağustos 1341.
• Azerbaycan’ın Büyük Matemi‛,Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:15, 27 Nisan 1340.
• AZERİ, ‚Azerbaycan’da Latin Alfabesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:2, 15 Teşrin-i Evvel 1339.
• ‚Arap Hurufatı Büsbütün Kaldırıldı‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:21, 1 Ağustos 1927.
• Azerilerin Mücadelesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:8, 15 Kanun-u Sani 1340.
• BAYKARA, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri 19. Yüzyıl, Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1966.
• Bakü Kongresi Hakkında‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:12, 27 Nisan 1926.
• BÜYÜKDAĞ, Süleyman, ‚Mehmet Emin Resulzade’nin Kişiliği‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:28, S:229, Ankara 1979.
• ‚Cebri Tehdit İdaresi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:5, 1 Teşrin-i Evvel 1339.
• Elifba Meselesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, , Y:3, S:11, 14 Nisan 1926.
• EREN, Hasan, ‚Dilde Birlik, Yazıda Birlik‛, ‛, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• ------------------, ‚Türk Dilinin Kurucusu ve Kurtarıcısı Atatürk‛, Türk Dili Dergisi, C:2, S:467, Kasım 1990.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet, ‚Azerbaycan’da Dört Buçuk Yıl‛, Dergi, S:13, Münih 1958.
• HASANLI, Cemil, ‚Azerbaycan Milli Demokratik Cumhuriyeti‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:45, S:309, Ankara 1996.
• -------------------, Azerbaycan Tarihi 1918-1920, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 1998.
• HEY’ET, Cevat, ‚Türklerde Alfabe Meselesi‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:39, S:276, Kasım-Aralık 1990.
• GASIMOV, Musa, ‚Azerbaycan Cumhuriyeti‛, Türkler, C:19, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• ISLAHÇI, ‚Köprülüzade ve Komünistler‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:8/9, 1 Şubat 1927.
• ‚İkinci Yıla Geçerken‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:2, S:1, 4 Teşrin-i Evvel 1340.
• KARACA, Ahmet, ‚Büyük Türkçü Mirza Fethali Ahundzade‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:32, S:244, Ankara 1983.
• --------------------, ‚Azerbaycan Siyasi Muhaceretini Oluşturan Ölümsüzler‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:45, S:303, Ankara 1995.
• KARAKILIÇ, Cem, Yeni Kafkasya Mecmuasına Göre Rusya’nın Azerbaycan Politikası (1923-1927), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• KASIMZADE, Kasım, ‚Muhaciret ve Muasır Azerbaycan Edebiyatının Bazı Meseleleri‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:40, S:281, Ankara 1991.
• KAYABALI, İsmail-C. ARSLANOĞLU, ‚Orta Asya Türklüğünün Tarihi ve Çağdaş Durumu‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:26, S:224, Ankara 1977.
• KORKMAZ, Zeynep, ‚Türk Dili ve Arap Alfabesi‛, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Latin Alfabesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:2, S:8, 15 Kanun-u Sani 1341.
• ‚Latin Hurufu Aleyhine‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:23, 1 Eylül 1927.
• ‚Latin Alfabesi Meselesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:5/6, 16 Kanun-u Evvel 1926.
• ‚Latin Harfleri Hakkında‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:8/9, 1 Şubat 1927.
• Latin Hurufu‛, Azeri Türk, Y:1, S:11, 1 Temmuz 1928.
• MEHMETZADE, Mirza Bala, ‚Bolşevizm ve Türkçülük‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:2, 10 Teşrin-i Evvel 1341.
• --------------------, ‚Azerbaycan’da Sovyet Maarif Siyaseti‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:2, S:2, 19 Teşrin-i Evvel 1340.
• --------------------, ‚Umumi Hapisler‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:2, S:15, 27 Nisan 1341.
• --------------------, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara1991.
• --------------------, ‚Yeni Türk Alfabeleri Münasebetiyle‛, Azeri Türk, , Y:1, S:18, 15 Ekim 1928.
• ‚Mehmet Emin Resulzade‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:33, S:247, Ankara 1994.
• ‚Mehmet Emin Resulzade’nin Hal Tercümesi‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:40, S:282, Ankara 1991.
• NERİMANOĞLU, Kamil Veli, ‚Azerbaycan’da Devlet Dili Siyaseti, Türkler, C:18, Ankara 2002.
• ÖZERDİM, Sami, Yazı Devriminin Öyküsü, Yeni Gün Haber Ajansı yayınları, İstanbul 1998.
• RESULZADE, Mehmet Emin, Bir Türk Milliyetçisinin Stalin’le İhtilal Hatıraları, Haz. Sebahattin Şimşir, Turan Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• ------------------, Azerbaycan Problemi, Çev. Perihan Mete-Sebahattin Şimşir, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 1995.
• --------------------, Azerbaycan Cumhuriyeti, Haz. Yavuz Akpınar vd., Azerbaycan Türk Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, İstanbul 1990.
• ------------------, ‚Harf İnkılabı Muvacehesinde‛, Azeri Türk, Y:1, S:18, 15 Ekim 1928.
• ------------------, Asrımızın Siyavuşu, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 1989.
• ‚S. S. R’deki Sözler ve İşler‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:21, 1 Ağustos 1340.
• Sovyet Hayatında Kara Noktalar‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:1, 3 Teşrin-i Evvel 1341.
• ‚Sovyetler İttihadı Türk Alfabesi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, YY:3, S:13, 15 Mayıs 1926.
• SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı, Çev. Nuray Mert, Bağlam Yayınları, İstanbul 1988.
• ‚Şarkı Nasıl Kurtaracaklar?‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:1, S:4, 15 Teşrin-i Sani 1339.
• ŞİMŞİR, Bilal, Türk Yazı Devrimi, T.T.K. Yayınları, Ankara 1992.
• ------------------, Azerbaycan’da Türk Alfabesi Tarihçe, T.T.K. Yayınları, Ankara 1991.
• ŞİMŞİR, Sebahattin, Azerbaycan’ın İstiklal Mücadelesi, IQ Yayınları, İstanbul 2002. -------------------,
• Azerbaycanlıların Türkiye’deki Siyasi ve Kültürel Faaliyetleri,
• Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 2000.
• ŞİRİN, Hatice, ‚Türklerde Alfabe ve Kimlik‛, Türkler, C:13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• TANSEL, Fevziye Abdullah, ‚Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri‛, Belleten, C:XVII, Ankara 1953.
• TULUM, Mertol, ‚Alfabe ve Eski Alfabemiz Üzerine‛, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• TÜRKMEN, ‚Kabahat Arap Huruflarında mı?‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:8, 16 Şubat 1926.
• ‚Türkoloji Kongresi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:6, s.1, 15 Kanun-u Sani 1925.
• ‚Türkoloji Kongresi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:4, S:6, s.1, 16 Kanun-u Sani 1926.
• ‚Türkoloji Kongresi‛, Yeni Kafkasya Mecmuası, Y:3, S:8, s.10, 16 Şubat 1927.
• ÜLKÜTAŞIR, Şakir, Atatürk ve Harf Devrimi, Yeni Gün Haber Ajansı yayınları, İstanbul 1990.
• YANABİ, Murat, ‚Sovyetlerin ‘Halkların Birbirlerine Yakınlaşmaları‛ Siyasetinin Arkasında Neler Gizlidir?‛, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Y:21, S:205, Ankara 1972.
• Yeni Harfler Hakkındaki Kanun‛, Azeri Türk, Y:1, S:20, 15 Kasım 1928.
• Yeni Türk Harflerine Ait Bir Cetvel‛, Azeri Türk, Y:1, S:15, 1 Eylül 1928.
• ZÜLFİKAR, Hamza, ‚Arap Harflerinden Yeni Türk Harflerine‛, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1991.