About Kelür- / Keltür- / Ketür- / Getür- / Getir- And Olur- / Oltur- / Otur- Verbs

Yıl 2019, Sayı: 64, 117 - 130, 31.01.2019

Ahmet Turan Doğan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3989

Öz

There have been various written languages of Turkish from the first written texts to today. All of these written languages are based on the characteristics of one dialect or some dialects and reflect the characteristics of this dialect or these dialects. Since Turks have different tribes, these written languages contain some fundamental differences from one another due to the various characteristics of these tribes. These differences are still present as the features from past to present of the tribe that constructs the written language. Thus, it is seen that the codes in the language do not undergo change easily, and these language codes are transferred to future generations. In this framework, the present study is based on revealing and attracting attention to the different situations of the kelür- / keltür / ketür- / getür- / getir- and olur- / oltur- / otur- verbs in the historical and modern writing languages of the Turkish language. In general, these verbs were analyzed with regard to in which morph phonological forms they were used in various written languages in Turkish. Consisting of both the phonetics and morphology of the Turkish language, this study tries to illuminate the verbs mentioned above in the framework of both fields. Throughout this study, different examples of Turkish language were given from not only historical texts but also modern texts. It was examined whether there is a significant relationship between different usages of the verbs in different Turkish verbs.

Anahtar Kelimeler

Turkish dialects, kelür- / keltür- / ketür- / getür- / getir-, olur- / oltur- / otur- verbs.

Kelür- / Keltür- / Ketür- / Getür- / Getir- ve Olur- / Oltur- / Otur- Fiilleri Üzerine

Öz

Türkçenin ilk yazılı metinlerinden günümüze kadar çeşitli yazı dilleri gelişmiştir. Bu yazı dillerinin hepsi de bir veya birkaç ağzın / lehçenin özellikleri üzerine kurulmuş ve bu ağzın / lehçenin özelliklerini yansıtmıştır. Türkler, farklı boylar hâlinde olduğu için bu yazı dilleri de o farklı boyların çeşitli özellikleri dolayısıyla birbirinden bazı temel farklılıklar içermiştir. Hatta bu farklılıklar, yazı dilini oluşturan boyun geçmişten getirdiği özellikler olarak hâlâ devam etmektedir. Dolayısıyla, dildeki kodların kolay değişmediği ve bu dil kodlarının gelecek nesillere aktarıldığı görülmektedir. Bu bilgiler çerçevesinde, çalışma, kelür- / keltür / ketür- / getür- / getir- ve olur- / oltur- / otur- fiillerinin Türk dilinin tarihî ve çağdaş yazı dillerindeki farklı durumlarını ortaya koyma ve bunlara dikkat çekme üzerine kuruldu. Genel olarak, bu fiillerin hangi Türk yazı dillerinde hangi morfo-fonolojik biçimle kullanılmış olduğuna bakıldı. Bunun yanında, çalışma, Türk dilinin hem ses hem de şekil bilgisi alanlarını içerdiği için, her iki alanın da bilgileri çerçevesinde konu aydınlatılmaya çalışıldı. İnceleme boyunca Türk dilinin gerek tarihî gerekse de çağdaş metinlerinden yüzyıllara göre örnekler verildi ve Türk boylarındaki bu farklı kullanımlar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığına bakıldı. 

Anahtar Kelimeler

Türk lehçeleri, kelür- / keltür- / ketür- / getür- / getir-, olur- / oltur- / otur- fiilleri.

Kaynakça

• Arat, Reşid Rahmeti. (1947). Kutadgu Bilig I (Metin). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Arat, Reşid Rahmeti. (1985). Kutadgu Bilig II (Çeviri). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Arat, Reşit Rahmeti (haz.) (2006). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Argunşah, Mustafa. (2014). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları. Argunşah, Mustafa ve Galip Güner. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları. Arıkoğlu, Ekrem. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları. Ata, Aysu. (1997). Ķıśaśü’l-Enbiyā II (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Atalay, Besim (çev.) (2013). Divanü Lûgat-it Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aydın, Erhan. (2017). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık. Bayram, Bülent. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük. Konya: Tablet Kitabevi. Clauson, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxfor University Press. Delice, H. İbrahim. (2009). “Oldurgan Çatı İşlev Açısından Nasıl Tanımlanmalıdır?”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33/1, 107-120. Deny, Jean. (2013). Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi). (çev. Oytun Şahin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Doerfer, Gerhard. (1988). Grammatik des Chaladsch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Doerfer, Gerhard ve Semih Tezcan. (1980). Wörterbuch des Chaladsch. Budapest: Akademiai Kiado. Eminoğlu, Emin (haz.). (2008). Destân-ı Yûsuf. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Eraslan, Kemal. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ercilasun, Ahmet Bican. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları. Ercilasun, Ahmet Bican vd. (1992). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Ercilasun, Ahmet Bican vd. (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları. Gabain, A. Von. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gülensoy, Tuncer. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gülsevin, Gürer. (2016). “11. Yüzyılda Hangi Oğuz Diyalektleri Vardı?”. Bilig, 76, 269-300. Güner, Galip. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yayınları. Gürsoy-Naskali, Emine ve Muvaffak Duranlı. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Hacıeminoğlu, Necmettin. (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Hunutlu, Ümit. (2014). Orhun Yazıtları ile İyi ve Kötü Prens Öyküsü’nde Yan Cümleler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış doktora tezi. Kara, Funda. (2016). “Oldurganlık ve Ettirgenlik Çatı Eklerinin İşlevleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5/3, 1204-1215. Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (haz.). (1989). Gülistan Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Karasoy, Yakup. (1989). Şiban Han Divânı (İnceleme-Metin). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış doktora tezi. Kaya, Ceval. (1994). Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.. Korkmaz, Zeynep. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Zeynep. (2005). “Eski Türkçede Oğuzca Belirtiler”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Zeynep (haz.). (2017). Marzubân-Nâme Tercümesi (Destûr-ı Şâhî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Köktekin, Kâzım (haz.) (2013). Dehnâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Özcan, Ceyda. (2014). Eski Uygurca Kuanşi İm Pusar İncelemesi (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Sözlük). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış doktora tezi. Radloff, Wilhelm. (2015). Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatından Örnekler. (haz. Tülay Çulha). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tekin, Şinasi. (1974). “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘olġa-bolġa’ Sorunu”. TDAY-Belleten, 5, 59-157. Tekin, Talat. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tezcan, Semih ve Hamza Zülfikar (yay.). (2014). Nehcü’l-Ferādįs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tietze, Andreas. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. İkinci cilt F-J. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften. Toparlı, Recep. (1992). İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Toparlı, Recep. (2003). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Toparlı, Recep vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Toparlı, Recep ve Mustafa Argunşah. (2014). MuǾînü’l-Mürîd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Turan, Fikret (haz.). (2017). Bahşayiş Lügati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Uygur, Sinan. (2003). Ali’nin Ķıśśa-i Yūsuf’u (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış yüksek lisans tezi. Vasiliev, Yuriy. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Vural, Hanifi ve Tuncay Böler. (2014). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları. Yıldız, Mustafa. (2009). “Nogay Türkçesinin Söz Varlığındaki Divanü Lugati’t-Türk Kaynaklı Oğuzca Kelimeler”. Turkish Studies, 4/3, 2322-2337. Yüce, Nuri (haz.). (2014). Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yücel, Bilal. (2011). “Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları”. Türk Gramerinin Sorunları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 268-313.