Contributions from Karaim in Vocabulary of Contemporary Kipchak Turkish

Yıl 2019, Sayı: 64, 283 - 302, 31.01.2019

Abdulkadir Öztürk

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4099

Öz

Kipchak Turkic has an important place in Turkic language with its periods of historical and contemporary and dialects. Kipchak Turkic sheds light on many field Turkology studies, especially Turkic language, history and culture, with works from the 14th century to the present day. Karaim Turkic, which dates back to the historical periods of Kipchak Turkic and is its contemporary representative has continued its existence with the written texts between of the sixteenth and twentieth centuries. Karaim Turkic which pausing activities of publishing with in the twenty-first century is a Kipchak dialect that is under the threat of extinction today.

Karaim which hosting the traces of the Old Turkic, bearing the some effects of Oghuz Turkic and at the same time drawing attention with its unique structure contributes to the Turkic language with its wealth of vocabulary. The source of this work is the verbs in the vocabulary of Karaim Turkic. Karaim Turkic guarded within besides its specific verbs some verbs used in historical periods, some verbs passing from Oghuz dialects, the verbs they quoted from foreign languages, both common and different verbs with other Kipchak dialects.

In this study, we will classify Karaim Turkic specific verbs and historical and contemporary Kipchak dialects in different derivations of Karaim Turkic some verbs and will be presented contributions from Karaim in vocabulary of contemporary Kipchak Turkic.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Kipchak Turkic, Karaim, Vocabulary, Verb.

Çağdaş Kıpçak Türkçesinin Söz Varlığına Karay Türkçesinden Katkılar

Öz

Kıpçak Türkçesi, tarihî ve çağdaş dönemleri ve lehçeleriyle Türk dili içerisinde önemli bir yere sahiptir. 14. yüzyıldan günümüze dek verdiği eserlerle Türk dili, tarihi ve kültürü başta olmak üzere pek çok alanda Türkoloji çalışmalarına da ışık tutmaktadır. Kıpçak Türkçesinin tarihî dönemlerine kadar uzanan ve aynı zamanda çağdaş temsilcisi olan Karay Türkçesi, 16.-20. yüzyıllar arasında meydana getirdiği yazılı metinler ile varlığını sürdürmüştür. 21. yüzyıl itibariyle yayın faaliyetleri duraklama sürecine geçen Karayca, günümüzde yok olma tehlikesi altında bulunan bir Kıpçak lehçesidir.

 Eski Türkçenin izlerini barındıran, Oğuzcanın kimi etkilerini taşıyan ve aynı zamanda kendine özgü yapısıyla dikkat çeken Karayca, zengin söz varlığı ile Türk diline katkı sunmaktadır. Karayca söz varlığı içerisinde fiiller, bu çalışmaya kaynaklık etmektedir. Karayca, kendine özgü fiillerin yanı sıra tarihî dönemlerde kullanılan bazı fiilleri, Oğuz lehçelerinden geçen kimi fiilleri, yabancı dillerden alıntılayıp türettikleri fiilleri ve diğer Kıpçak lehçeleriyle hem ortaklık hem de farklılık gösteren fiilleri bünyesinde muhafaza etmiştir.

Bu çalışmada, Karaycaya özgü fiiller ile tarihî ve çağdaş Kıpçak lehçelerinde farklı türevlerde bulunan Karayca bazı fiiller tasnif edilerek çağdaş Kıpçak Türkçesinin söz varlığına Karay Türkçesinden katkılar sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Kıpçak Türkçesi, Karayca, Söz Varlığı, Fiil.

Kaynakça

• Arat, Reşid Rahmeti. (1999). Kutadgu Bilig I (Metin). Ankara: TDK Yayınları. (KB) Arat, Reşid Rahmeti. (2006). Atabetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yayınları. (AH) Ata, Aysu. (1988). Nehçü’l-Ferādis III. Ankara: TDK Yayınları. (NF) Ata, Aysu. (1997). Kıssasü‟l-Enbiyā II (Dizin). Ankara: TDK Yayınları. (KE) Atalay, Besim. (1945). Et-Tuhfetu’z-Zekiyye. İstanbul: TDK Yayınları. (TZ) Atalay, Besim. (1988). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. C. I-IV. Ankara: TDK Yayınları. (DLT) Bammatov, Zajnal Zijautdinoviç. (1969). Kumıksko-Russkiy Slovar. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya izdatelstvosu(KumRSI) Bang Kaup, Willi vd. (1934). Türkische Turfan-Texte VI. Berlin: SBAW. (TT) Baskakov, Nikolay Aleksandroviç vd. (1974). Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar. Moskva. Baskakov, Nikolay Aleksandroviç. (1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar. Moskva. (KKlpRSI) Baskakov, Nikolay Aleksandroviç. (1963). Nogaysko-Russkiy Slovar. Moskva. (NogRSI) Başkirsko-Russkiy Slovar (1958). Moskva: Akademiya Nauk SSSR, Başkirskiy Filial İnstitut İstorii, Yazıka i Literatura. (BaşkRSI) Chirli, Nadejda. (2003). Algış Bitigi. Haarlem: Sota Yayınları. (AB) Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford. (EDPT) Erdal, Marcel. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon 1-2. Wiesbaden: Turcologica, Hrsg. Von Lars Johanson. Bd. 7. (OTWF) Gabain, Annemarie von. (1931). Uigurica IV. Berlin: ABAW. (U) Gabain, Annemarie von. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları. (ETG) Grønbech, Kaare (1942). Komanisches Wörterbuch. Kopenhag. (CC) Hacıeminoğlu, Necmettin. (2000). Kub’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yayınları. (HŞ) Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Ankara: KB Yayınları. (KTLS) Kazak Türkçesi Sözlüğü (1984). İstanbul: TDAV Yayınları. (KTS) Lessing, Ferdinand Diedrich. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. (Çev. Günay Karaağaç). C. 1-2. Ankara: TDK Yayınları. Nemeth, Gyula. (1990). Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü. (Çev. Kemal Aytaç). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. (KBLS) Özşahin, Murat. (2011). Başkurt Türkçesi Söz Varlığı. Doktora tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (BTSV) Öztürk, Abdulkadir. (2015). Karay Türkçesinin Tarihî ve Çağdaş Kıpçak Türkçesiyle Karşılaştırmalı Söz Varlığı-Fiil. Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Öztürk) Özyetgin, Melek. (2001). Ebu Hayan Kitabu’l-İdrak li Lisani’l-Etrak. Ankara: KÖKSAV Yayınları. (Kİ) Sağol, Gülden. (1993). Old Turkish and Persian Inter-Linear Qur’an Translations II: An Inter-Linear Translation of the Qur’an into Khawarazm Turkish, Introduction, Text, Glossary and Fascimile (Part I: Introduction and Text). Harvard. (HKT) Schütz, Edward. (1968). An Armeno-Kipchak Chronicle On The Polish-Turkish Wars In 1620-1621. Budapest: Akadeémiai kiado. (KV) Shōgaito, Masahiro vd. (1998). Daśakarmapathāvadānamālā. Kyoto: In Uighur from the Collection of the St. Petersburg Branch of the Institute of Oriental Studies Russian Academy of Sciences. (DKPAMp) Tatarca-Türkçe Sözlük (1997). Kazan-Moskova: İnsan Yayınları. (TTS) Tatarsko-Russkiy Slovar (1976). Moskva. (TatRSI) Tavkul, Ufuk. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KMTS) Tenişev, Edhem Rahimoğlu ve Süyünç, Hanafi İdrisoviç. (1989). Karaçaevo-Balkarsko-Russkiy Slovar. Moskva. (KBalkRSI) Toparlı, Recep vd. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KıpTS) Toparlı, Recep. (1988). Muʿinü‟l- Mürid. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları. (MM) Useinov, Seyran Memetoviç. (2007). Russko-Krımskotatarskiy Slovar, Kırım Tatarca-Rusça Lugat. Simferopol. (KrmTRL) Ünlü, Suat. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konta: Eğitim Yayınevi. (KaraTS) Üşenmez, Emek. (2010), Karahanlı Türkçesinin Sözlüğü. Ankara: Doğu Kitabevi. (KaTS) Yıldız, Hüseyin. (2009). “Karay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değer Kelimeler”. Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Necmettin Hacıeminoğlu Özel Sayısı, 5, 611-660. Yudahin, Konstantin Kuzmiç ve Taymas, Abdullah. (1988). Kırgız Sözlüğü. C. I-II. Ankara: TDK Yayınları. (KS) Yüce, Nuri. (1993). Mukaddimetü‟l-Edeb. Ankara: TDK Yayınları. (ME)