1896-1898 Akcadag Dumuklu Incident

Yıl 2019, Sayı: 64, 337 - 354, 31.01.2019

Naim Ürkmez

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4093

Öz

From the first half of the nineteenth century the Ottoman State made some reforms to modernize the state and to restore the lost authority. These reforms aimed to prevent the dissolution of the state by providing equality and justice among the subjects. This situation continued during the reign of Sultan Abdülmecid with the declaration of Gülhane Hatt-ı Hümayun. The state wanted to break out of the strength of the fortresses and increase the central authority, thereby bringing out all the intermediaries who entered the state. At the same time, he wanted to show that he did not distinguish between military reform and the subject. However, these reforms have caused rebellion against the state in many places, which have traditionally ruled and tribal life. The Ottoman Empire was trying to control the rebellion areas as well as to collect taxes, to buy troops and to come from the top of other issues. One of the places where these problems are experienced is Akçadağ, a district of Malatya. Akçadağ was first referred to the Malatya Sanjag of the Mamuretlaziz Province of Harput Province during the period studied. Serious problems were experienced when entering the reforms to control the region. These problems, which are economically and socially based, have become a sectarian issue over time. As a result, the incident that started in the village of Dümüklü of Akçadağ in January of 1896 due to the tax issue, grew and became a religious feature. One officer, one soldier and one hundred and eight civilian lost their lives in the case of Akçadağ's Dümüklü village.  After the events of the Ottoman government were calmed down, the rulers, especially the local administrators, went on. Some of them were dismissed from their posts and sent to court. However, Ahmad Shakir Pasha, the Rehabilitation Inspector of the Anatolian Commonwealth of Provinces, demanded from the central government to stop the proceedings against the Alawis and the judiciary to prevent further growth of the incident. In response to this request, the subject was completely closed in 1898. In this study, the event that originated in 1896 in Akçadağ's Dümüklü Village and originated in taxation and turned into an Alevî uprising over time was examined based on archival sources. In addition, the Ottoman State's view towards Alawis, its attitudes during and after the events were examined in the frame of this event.

Anahtar Kelimeler

Alawites, Sunni, Malatya, Akçadağ, Dümüklü Ali, 1896-1898 years.

1896-1898 Akçadağ Dümüklü Hadisesi

Öz

Osmanlı Devleti 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren, devleti modernleştirmek ve kaybolan otoriteyi yeniden tesis etmek için birtakım reformlar yapmıştı. Bu reformlarla amaçlanan, tebaa arasında eşitlik ve adaleti sağlayarak devletin dağılmasını engellemekti. Bu durum Sultan Abdülmecid’in saltanatı döneminde Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun ilanıyla pekişerek devam etti. Devlet, ayanların gücünü kırıp merkezi otoriteyi artırarak tebaa ile devlet arasına giren bütün aracıları aradan çıkarmak istiyordu. Aynı zamanda askere alım usulünde yaptığı reformla da tebaa arasında ayrım yapmadığını göstermek istiyordu. Ancak bu reformlar geleneksel kurallarla ve aşiret yaşamıyla hayatını idame ettiren birçok yerde devlete karşı başkaldırılara sebep oldu. Osmanlı Devleti isyan bölgelerini kontrol altına almanın yanı sıra vergi toplama, asker alma ve sair hususların üstesinden gelmeye çalışıyordu. İşte bu sorunların yaşandığı yerlerden biri de günümüzde Malatya iline bağlı bir ilçe olan Akçadağ’dı. Akçadağ, incelendiği dönemde Mamuretülaziz vilayetinin Malatya sancağına bağlı bir kazaydı. Bölgeyi kontrol altına almak için ıslahatlara girişildiğinde bölgede ciddi sorunlar yaşanmıştı. 1896 yılının Ocak ayında Akçadağ’ın Dümüklü köyünde ekonomik ve sosyal temelli olarak başlamış olan hadise büyüyerek mezhepsel bir mahiyet kazanmıştı. Dümüklü köyünde yaşanan hadisede, 1 subay, 1 asker ve 118 sivil hayatını kaybetti. Osmanlı hükümeti olaylar yatıştıktan sonra sorumluların, özellikle mahalli yöneticilerin üzerine gitti. Bunlardan bazıları görevlerinden azledilip mahkemeye verildi. Ancak Anadolu Umum Vilayetler Islahat Müfettişi Ahmed Şakir Paşa, hadisenin daha fazla büyümesini engellemek için yargılamaların ve Alevîler hakkındaki tahkikatın sonlandırılmasını merkezi hükümetten talep etmişti. Bu istek doğrultusunda konu 1898 yılında tamamen kapatılmıştı. Bu çalışmada Akçadağ’ın Dümüklü köyünde 1896 yılında yaşanan, başlangıçta vergi kaynaklı olup zamanla bir Alevî ayaklanmasına dönüşen olay, arşiv kaynaklarına dayanılarak incelenmiştir. Merkezi hükümet ile mahalli hükümetin meseleye bakış açıları arasındaki fark irdelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Alevî, Sünnî, Malatya, Akçadağ, Dümüklü Ali, 1896-1898 yılları.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi A. MKT. MHM (Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi), 658-2; A. MKT. MHM, 659-23; A. MKT. MHM, 678-2; A. MKT. MHM, 722-4. A. MKT. UM, 432-18. BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası), 882-66119. DH. MKT (Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi) 150-21; DH. MKT, 400-19; DH. MKT, 1862-23; DH. MKT, 1825-16; DH. MKT, 2075-50; DH. MKT, 2131-52; DH. MKT, 2727-4. DH. ŞFR (Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi), 186-90; DH. ŞFR, 186-95; DH. ŞFR, 187-1; DH. ŞFR, 195-38. DH. TMIK. M (Dahiliye Nezareti Tensikat ve Islahat Komisyonu Evrakı), 23-52; DH. TMIK. M, 23-53; DH. TMIK. M, 28-1. DH. TMIK. S, 16-66. İ. AZN (İrade-i Adliyye ve Mezahip), 31-5. İ. DH (İrade-i Dahiliyye), 1229-96202; BOA, İ. DH. 1342-10. İ. MVL (İrade-i Meclis-i Vala), 438-19381. ŞD (Şura-yı Devlet Evrakı), 2679-21; ŞD, 2681-2. Y. MTV (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı), 178-165. Y. PRK. ASK, (Yıldız Perakende Askeri Maruzat Evrakı) 71-33; Y. PRK. ASK, 109-69; Y. PRK. ASK, 110-3; Y. PRK. ASK, 171-81. Y. PRK. UM, (Yıldız Perakende Umum Vilayetler Maruzatı Evrakı) 21-73; BOA, Y. PRK. UM, 21-80; Y. PRK. UM, 28-70; Y. PRK. UM, 33-56. Kitap, Makale, Süreli Yayın, Ansiklopedi Maddesi Ahmed Cevdet Paşa, Ma‘rûzât, Haz: Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, İstanbul 1980. Cevdet Paşa, Tezakir 21-39, Yay: Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. Dumont, Paul, “1865 Tarihinde Güney-Doğu Anadolu’nun Islahı”. (Çev: Bahaeddin Yediyıldız), İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, X-XI, 1981, s. 369-394. Halaçoğlu, Yusuf, “Fırka-i Islâhiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 8, İstanbul 1996, s. 35-37. Karaca, Ali, Anadolu Islahâtı ve Ahmet Şâkir Paşa (1838-1899), Eren Yayıncılık, İstanbul 1993. Karaca, Ali, “Şâkir Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 38, İstanbul 2010, s. 307-308. Salname-i Vilayet-i Mamuretülaziz 1312, Defa 8. Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1895-1896), c. II, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2008, Yavuz, Nuri, “Fırka-i Islahiye Ordusunun Özellikleri ve Faaliyetleri”, Gazi Akademik Bakış, V/10, 2012, s. 113-127.