Çatakkaya debris-covered glacier (Tatos Mountains-Turkey)

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 217 - 236, 30.04.2019

Gürcan Gürgen

https://doi.org/10.33688/aucbd.536616

Cited By: 2

Öz

The eastern part of the North Anatolian Mountains is
the place where the Pleistocene glaciations is most effective.In these
mountains, which have many summits over 3500 meters, especially the high parts
above 2500 meters constitute a significant glacial area. Important peaks of the
Eastern Black Sea Mountains; Glaciers and glacier shapes on the northern slopes
of Kaçkar, Verçenik, Tatos (Dilek), Göller(Hunut) and Bulut-Altiparmak have
been subject to various investigations because of these features. In the
Eastern Black Sea Mountains, there are also some glacial traces, glacial
shapes, and even current cirque glaciers in the southern-facing parts of these
summits. The southern part of the Tatos Mountains, which forms one of the
highest peaks of the Eastern Black Sea Mountains, is also where glaciation is
effective.The glacier valleys reflecting the traces of the Pleistocene
glaciations, the various glacial shapes and glacier lakes together with the
northward-facing  Çatakkaya debris
covered glacier, covered entirely with a rubble, detected at the steep slope of
a glacial cirque is a significant finding that reveals the impact and
significance of glaciation in this area.

Anahtar Kelimeler

Glacial Morphology, Glaciations, Debris-Covered Glaciers, Tatos Mountains-Turkey

Çatakkaya Döküntü Örtülü Buzulu (Tatos Dağları)

Öz

Kuzey Anadolu Dağları’nın doğu kesimi, Pleistosen buzullaşmasının en etkili olduğu yerlerdendir. 3500 metreyi aşan çok sayıdaki zirveye sahip olan bu dağların,  özellikle 2500 metrelerden yüksek kısımları kayda değer bir buzullaşma alanı oluşturmaktadır. Doğu Karadeniz Dağları’nın yüksek dorukları; Kaçkar, Verçenik, Tatos (Dilek), Bulut-Altıparmak ve Göller (Hunut) dağlarında, özellikle kuzeye bakan yamaçlarda bulunan buzullar ve buzul topografyası sahip oldukları niteliklere bağlı olarak pek çok araştırmaya konu olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Kuzey Anadolu Dağları’nın bu yüksek doruklarının güneye bakan yamaçlarında da dikkat çekici bir buzullaşma etkisi, buzul topografyası, hatta aktüel sirk buzulları gözlenmektedir. Doğu Karadeniz Dağları’nın yüksek zirvelerinden birini oluşturan Tatos Dağı’nın (3550) güney kesimi, önemli bir buzullaşmanın meydana geldiği yerler arasındadır. Pleistosen’de etkili olan buzullaşmanın izlerini yansıtan tekne vadiler, buzul gölleri ve çeşitli buzul şekilleri ile birlikte bu alanda kuzeye bakan, dik yamaçlı bir glasyal sirk içinde belirlenen ve tamamen bir enkaz örtüsüyle kaplı olan Çatakkaya döküntü örtülü buzulu, bu alandaki buzullaşmanın etki ve önemini ortaya koyan kayda değer bir bulgu oluşturmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Glasyal morfoloji, Buzullaşma, Döküntü örtülü buzullar, Tatos Dağları

Kaynakça

• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schluchter, C. (2007). Paleoglacial Records from Kavron Valley, NE Turkey: Field and Cosmogenic Exposure Dating Evidence. Quaternary International, 164-165, 170-183.
• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schluchter, C. (2008). A Case for a Downwasting Mountain Glacier During Termination I, Vercenik Valley, Northeastern Turkey. Journal of Quaternary Science, 23 (3), 273-285.
• Çiner, A. (2003). Türkiye’nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri, Türk. Jeo. Bül. 46 (1).
• Doğu, A.F., Somuncu, M., Çiçek, İ., Tunçel, H., Gürgen, G. (1993). Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri, Yaylalar ve Turizm. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 157–184.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H. (1996). Üçdoruk (Verçenik) Dağında Buzul Şekilleri, Yaylalar ve Turizm, A.Ü, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi,5,29-51.
• Doğu, A.F., Çiçek, i., Gürgen, G., Tunçel, H. (1998). Bulut-Altıparmak Dağlarında Buzul Şekilleri, Yaylalar ve Turizm. A.Ü, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 63-92.
• Erinç, S. (1945). Doğu Karadeniz Dağlarında Glasyalmorfoloji Araştırmaları, İst. Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. Coğ. Ens. Dok. Tez. Ser. No: 1, İstanbul. Erinç S. (1949). Kaçkardağı Grubunda Diluviyal ve Bugünkü Glasyasyon (Eiszeitliche und Gegenwartige Vergletsche-rung in der Kaçkardag-Gruppe), İst. Üniersitesi Fen Fak. Mec. Seri. B.C. XIV, 3, 243-245. Erinç, S. (1952). The Present Glaciation in Turkey, General Assembly and 17th International Congress of the International Geographical Union, 8th Proceedings, Washington.
• Gall, H. (1966). Gletscherkundliche Beobachtungen im Hochgebirge von Lasistan (Nordostanatolisches Randgebirge). Mitteilungen der Osterreichischen Geographischen Gesellschaft, 108, Heft II/III.
• Gürgen, G. (2001). Karadağ (Gümüşhane) Çevresinin Glasyal Morfolojisi ve Turizm Potansiyeli. A.Ü, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 8, 109-131.
• Gürgen G. (2006). Üçdoruk-Dilek Dağları Güneyinin Glasyal Morfolojisi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4, (2), 65-79.
• Gürgen, G., Çalışkan, O., Yılmaz, E., Yeşilyurt, S. (2010). Döküntü Örtülü Buzullar ve Kaya Buzulları (Debris-Covered Glaciers and Rock Glaciers). e-Journal of New World Sciences Academy, 5, (1), 32-45.
• Gürgen, G., Yeşilyurt, S., (2012). Karçal Dağı Buzulları (Artvin), Coğrafi Bilimler Dergisi, 10, (1), 91-104.
• Gürgen, G. 2014. Verçenik Dağı Buzulları (Rize Turkey). VIII Coğrafya Sempozyumu, 23-24 Ekim 2014, Bildiriler Kitabı içinde, 73-86, Ankara.
• Gürgen, G. (2015). Tatos Gediği Buzulu (Rize)”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 14, (1) 57-69.
• Gürgen, G. (2016). Çinaçor Buzulu (Tatos Dağları) Coğrafi Bilimler Dergisi, 13, (2) 161-171.
• Krenek, L. (1932). Gletscher im Pontischen Gebirge. (Lasistan), Zeitschrift f. Gletscherkunde. Bd. 20, 129-131, Bildtafel XV u. XVI.
• Kurter, A. (1991). Glaciers of the Middle East and Africa-glaciers of Turkey. Richard,S., Williams, R. S., Ferrigno, J.G. (Ed), Satellite Image Atlas of Glaciers of the World. United States Geological Survey Professional Paper, 1386-G-1,1-30.
• Leutelt, R. (1934). Im Hochgebirge von Lasistan, Osterr Alpenzeitung Wien, Falge 1145, 127 - 140.
• Leutelt, R. (1935). Glazialgeologische Beobachtungen im Lasistanischen, Hochgebirge. z. f, Gletscherkde. 23, S. 67 - 80.
• Loffler, E. (1970). Untersuchungen zum Eiszeitlichen und Rezenten Klimagenetischen Formenschatz in den Gebirgen Nordostanatoliens: Heidelberg Geographische Arbeiten Heft: 27, Heidelberg.
• Reber, R., Akçar, N., Yesilyurt, S., Yavuz, V., Tikhomirov, D., Kubik, P.W., Schlüchter, C. 2014. Glacier Advances in Northeastern Turkey Before and During the Global Last Glacial Maximum. Quaternary Science Reviews, 101, 177- 192.
• Sarıkaya, M.A., Çiner A, (2015). Türkiye Geç Pleyistosen Buzullaşması ve Paleoiklimi, MTA Dergisi, 151, 111-132.
• Takeuchi, Y., Kayastha, B,R., Nakawo, M. (2000). Characteristics of Ablation and Heat Balance in Debris-free and Debris-Covered Areas on Khumbu Glacier, Nepal Himalayas, in the Pre-Monsoon Season. Debris-covered Glaciers. Nakao, M., Fountain, A., Raymond, C.,F. (Ed), Washington: IAHS Publication, No: 264, 53-61.
• Tomphson, M.H., Kirkbride, M.P., Brock, B. W. (2000). Twentieth Century Surface Elevation Change of the Miage Glacier, Italian Alps. Debris-covered Glaciers. Nakao, M., Fountain, A. ve Raymond, C.,F., (Ed), Washington: IAHS Publication, 264, 219-225.