TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 16, 332 - 344, 24.03.2019

Elza Alışova Demirdağ

https://doi.org/10.33692/avrasyad.543763

Öz

Karşılaştırmalı dil çalışmaları, Türk lehçeleri arasında zamanla oluşan farklılıkların
ortaya çıkarılmasında yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem sayesinde aynı kökten
gelen lehçelerdeki farklılıklar ve benzerlikler tespit edilmektedir. Bu çalışmada, Batı/Oğuz
Grubuna dahil olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde geniş zaman kipinin işlevi
araştırılmıştır. Her ne kadar iki lehçe arasında karşılaştırmalı çalışmalar yapılmış olsa da hem
Türk dilbilgisinde, hem de Azerbaycan dilbilgisinde bazı konuların tekrardan ele alınarak
incelenmesi gerekmektedir. Çalışmada, öncelikle Türkiye Türkçesinde geniş zaman kipinin
ayrıntılı özellikleri belirtilmiş, çekimleri gösterilmiş ve işlevi açıklanmıştır. Daha sonra geniş zaman kipinin Azerbaycan Türkçesindeki yeri araştırılmıştır. Hem Türk hem de Azerbaycan
dilbilgisi kitaplarında geniş zaman ile ilgili tanımlar ele alınmıştır. Konu ile ilgili Türkiye‟de
Azerbaycan Türkçesinin grameri üzerine yazılmış kitaplar incelenmiş ve bu kitaplarda geniş zaman kipi ile ilgili araştırmalar değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken her iki dilde geniş zaman kipinin tarihsel gelişimi araştırılmıştır. Türkiye Türkçesinden farklı olarak Azerbaycan
Türkçesinde geniş zaman teriminin mevcut olmadığına, geniş zaman kipinin ayrıca kip olarak
değil, gelecek zaman kipinin içinde öğrenildiğine dikkat çekilmiştir. Azerbaycan Türkçesinde
Eski Türkçede hem şimdiki, hem de geniş zamanı bildiren eklerin sınırlarının ayrıldığına, –ır, -ir,
-ur, -ür ekiyle yapılan şekillerin şimdiki zamana, -ar, -er ekiyle yapılan şekillerin ise belirsiz
gelecek zamana tahsis edildiğine dikkat çekilmiştir. Türkiye Türkçesinde ise şimdiki zaman için
yeni bir ekin –yor- ekinin ortaya çıkması sonucu eskiden hem şimdiki, hem de geniş zamanı
karşılayan ekler günümüz Türkçesinde geniş zaman ekleri olarak ayrılmıştır. Araştırmada her
iki lehçede geniş zaman kipinin işleviyle ilgili mevcut olan farklılıklar ve benzerlikler açıklanmış ve karşılaştırılma yapılmıştır. Araştırma bedii metinlerden seçilen örneklerle desteklenmiştir. Bu
çalışma karşılaştırmalı dil çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, geniĢ zaman, gelecek zaman, Şimdiki zaman

Kaynakça

• .