TÜRK VE RUS KAYNAKLARI IŞIĞINDA 1989 FERGANA OLAYLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 17, 1170 - 1187, 30.01.2019

Khalida Devrisheva

https://doi.org/10.33431/belgi.495121

Öz

Sovyetler Birliği döneminde birçok
halk, özellikle Türk soylular, siyasi baskıya uğrayarak vatanlarından
sürülmüşlerdi. Bugüne kadar vatanına geri dönemeyen Türk topluluklarından biri
de Ahıska Türkleridir. Gürcistan’ın yerli halkı olan Ahıskalılar, ülkenin
güneyindeki Akhiska (Meshetia), Ahaltsike, Adigön, Aspindza ve kısmen Javaheti
(Ahılkelek bölgesi)’nin üç bölgesinde asırlar boyu varlıklarını sürdürmüşlerdi.
1944 yılında, Sovyetler tarafından tarihi anavatanlarından Orta Asya
Cumhuriyetlerine sürgün edilmişler, ancak orada da huzur bulamamışlardı. 1989
yılında Ahıska sakinleri Özbekistan SSC’in Fergana bölgesinde “Fergana Olayları”
olarak bilinen kitlesel çatışmalar sonucunda, toplu bir faciaya maruz bırakıldılar.
Bu olaylar sırasında Ahıska Türkleri büyük zararlar gördüler. Dünya kamuoyu ilk
kez Ahıska Türklerini “Turki Meshetintsı” olarak bu kanlı olaydan sonra tanıdı.  Rus basınında “Fergana Olayları” diye geçen
bu elim olayın ardından, Rus hükümeti Fergana ve yakın bölgelerden Ahıska
Türklerini organize bir şekilde SSCB’nin farklı cumhuriyetlerine gönderdi.
Özbekistan’ın neredeyse tüm bölgelerinde yaşayan Türk nüfusu diğer Sovyet
cumhuriyetlerine göç etmeye mecbur kaldılar. Fergana olaylarına daha yakından
bakıldığında, bilinen “çatışma” kavramının çok ötesinde olduğunu görmekteyiz. Bu
nedenle, çalışmamızda Ahıskalılar başına gelen bu acı olayı, Rus basını ışığında
araştırmaya ve değerlendirmeye çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Ahıska, Ahıska Türkleri, Fergana, Sürgün, Sovyet Rusya

Kaynakça

• KAYNAKÇAAGARA, İbrahim, İnsanlık Dramı, İzmir, 2004AKKİYEVA, Svetlana, Turki Meshetintsı v KBR: Demografiçeskoye i Etnokulturnoye Razvitiye, Nalçik, 2016.AKSENYEV, Viktor, “Etniçeskiye Konfliktı”, Konflitologiya, Sankt-Peterburg, 2014, s. 304-321. ALPTEKİN, M. Yavuz, “Abd-Colorado’da Yaşayan Ahıskalı Türk Topluluğunda Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hayat”, Sosyoloji Konferansları, No: 47, (2013-1), s. 1-29.AMELİN, Venaliy, Konfliktı Çerez Prizmu Mestnıh Soobşestv: Nauçno-Publitsistiçeskiye Oçerki, İzd. “OGAU”, Orenburg, 2010.ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921)”, Kafkas Araştırmaları Dergisi, N3, İstanbul, 1997, s. 98-110. ARDAYEV, B., Fergana: Povtoreniye Proydennogo, BBC, Moskva, 2005.AŞHAMAHOVA, Asiyet, Yujnaya Gruziya pod Upravleniyem Rossiyskoy İmperii, s. 1-5. https://doi.org/10.24158/fik.2018.6.7AYDINGÜN, Ayşegül, AYDINGÜN, İsmail, Ahıska Türkleri Ulusötesi Bir Topluluk-Ulusötesi Aileler, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma Dizisi, Ankara, 2014, s. 105-120.AYDINGÜN, Ayşegül, “Ahıska Türkleri: Küresel Dinamikler Işığında Göç, Kimlik ve Ulusötesicilik”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2017) Erzincan Bildirileri, Cilt. 1, 2017, s. 33-40.AKKİYEVA, Svetlana, Turki Meshetintsı v KBR: Demografiçeskoye i Etnokulturnoye Razvitiye, Nalçik, 2016.BADALOV, Cengiz, Bütün Yönleriyle Ahıska Türkleri, İszdatelstvo “Ğasır-Ş”, Çimkent, 2004.BAYRAKTAR, Rasim, Ahıska-Çıldır Beylerbeyliği, Yaşayan Kitaplar, İstanbul, 2000.BEZUGOLNIY, Aleksey, BUGAY, Nikolay, YEVGENİY Krinko, Gortsı Severnogo Kavkaza v Velikoy Oteçestvennoy Voyne 1941-1945. Problemı İstorii, İstoriografii i İstoçnikovedeniya, İzd. Tsentpoligraf, 2012.BRUSİNA, Olga, OSİPOV, Aleksandr, “Mejnatsionalnıye Otnoşeniya: Vzglyad na Problemı Uzbekistana”, Etnografiçeskoye Oformleniye, № 1, 1993, s. 15-27.BUGAY, Nikolay, L. Beriya-İ. Stalinu “Soglassno vaşemu Ukazaniyu”, Moskva, 1994.BUGAY, Nikolay, “Problemı Vozvraşeniya “Planovıh Pereselentsev” v Rayonı Prejnego Projivaniya do 1940-h gg.”, Vestnik Kalmıtskogo İnstituta Gumanitarnıh İssledovaniy RAN, V. 4, 2015, s. 43-53.DYATLOV, Viktor, RYAZANTSEV, Sergey, Stabilnost i Konflikt v Rossiyskom Prigraniçye, Etnopolitiçeskiye protsessı v Sibiri i na Kavkaze v Seredine 2000-h godov, Moskva, 2005. EDİYEV, Dalhat, Demografiçeskiye Poteri Deportirovannıh Narodov SSSR, Stavropol, 2003.FAİGOV, Orkhan, Ahıskalı Türklerin Türk Basınında Sunum Biçimi 1944 Ahıska Sürgünü, 1989 Fergana Faciası, 2004 Krosnodar Göçü ve 2010 Kırgızistan Çatışması Örnek Olayları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2015.GONÇAROV, Myalo, “Zarevo Ferganı”, Novoye Vremya, , N37, 8 Sentyabrya, 1989, s. 31-34.GULBİNSKİY, Yuriy, Naçalnıy Period Velikoy Oteçestvennoy Voynı i Deportatsiya Rossiyskih Nemtsev: Vzglyadı i Otsenki Çerez 70 let, Materialı 3-ey Mejduanrodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii, Saratov, 26-28 Avgust 2011, Moskva, 2011.GURETSKİY, Voytseh, “Djavahetskiy Vopros”, Kavkazskiye Regionalnıye İssledovaniya, Tom. 3, № 1, 1997, C:\Users\Pau\Desktop\Fergana Kaynakça\25. Voytseh\Кавказские Региональные Исследования - Том 3, No 1, 1997.htmlHACILI, Asif, POLATOĞU Aydın, Ahıska Türk Folkloru, AKMB Yayınları, Ankara, 2001.HASANOĞLU, İbrahim, “Ahıska Türkleri: Bitmeyen Bir Göç Hikâyesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (1), 2016, s. 1-20.KARASTALEV, Vladimir, Reşeniye Problemı Bezgrajdanstva sredi Grajdan Bıvşego SSSR ( Na Primere Programmı Pereseleniy Turok-Meshetintsev iz Rossiyskoy Federatsii vc SŞA (2004-2008), (Neopublikovannaya Kvalifikatsionnaya Rabota Magistra), Sankt-Peterburg, 2008.KIRZIOĞLU, Fahrettin, Dede-Korkut Oğuznameleri, 1. Kitap, İstanbul, 1952.KIYAS, Aslan, Ahıska Türkleri, Ankara, 1995.KÜTÜKÇÜ, Akif, “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Ahıska Türklerinin Anavatanlarına Dönüş Sorunu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2015, Sayı: 13, s. 272-284.LURYE, Leonid, STUDENİKİN, Mihail, Zapah Gari i Gorya, Fergana, Trevojnoıy İyun 1989-go, Moskva, 1990.OSİPOV, Aleksandr, “Dvijeniye Meshetintsev za Repatriatsiyu (1956-1988)”, Etnografiçeskoye Obozreniye, № 5, 1998, s. 95-107.OSİPOV, Aleksandr, “Konstruirovaniye Etniçeskogo konflikta i Rasistkiy Diskurs”, Opublikovanno: Rassizm v Yazıke Sotsialnıh Nauk, İzd. “Aleteya”, SPb, 2002, s. 1-11.OSİPOV, Aleksandr, Çto Takoye Etniçeskaya Diskriminatsiya i chto Mojno s ney Sdelat? Nauçnoye İzdaniye-Tsentr “Sova”, Moskva, 2012.OSİPOV, Aleksandr, Ferganskaya Dolina Etniçnost, Etniçekiye Protsessı, Etniçeskiye Konfliktı, “Nauka”, Moskva, 2014.ÖZTÜRK, Adnan, ÇETİN, Necat, “Fergane (Özbekistan) ve Posof’tan İzmir Torbalı’ya Uzanan Ahıskalı Bazı Ailelerin Göç Hikâyesi”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 1/ 2, Kış-2018, s. 187-200. PANEŞ, Eduard, YERMOLOV, Leonid, “Turki Meshetintsı (İstorikoEtnografiçeskiy Analiz Problemı)”, Sovetskaya Etnografiya, № 1, Moskva, 1990, s. 16-25.PANEŞ, Eduard, YERMOLOV, Leonid, “Meshetinskiye Turki”, Voprosı İstorii, № 9-10, 1991, s. 212-217.Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii, Sobraniye 2-e, T. 4, №3128, SPb, 1830.POLYAN, Pavel, “Nasistvennıye Migratsii i Geografiya Naseleniya”, Mir Rossii, № 4, 1999, s. 102-113. RAFATOV, İsmail, Meshetiya i Meshi, İzdatelstvo “İlim”, Bişkek, 1996.SİMONENKO, Viktoriya, Meshetinskiye Turki: İstoriçeskaya Sudba i Problemı Kulturnoy Adaptasii, Krasnodar, 2002.ŞEREMETOV, Vitaliy, Turtsiya i Andrianopolskiy Mir, İzdatelstvo “Nauka”, 1975.TSK Kompartii Uzbekistana “O Targiçeskih Sobıtiyah v Ferganskoy Oblasti i Otvestvennosti Partiynıh, Sovetskih i Pravohranitelnıh Organov”, İzvestiya TSK KPSS, N10, 1989.TUHAŞVİLİ, Mirian, Bejentsı i Vınujdenno Peremeşennıe Litsa v Gruzii, Poyasnitelnaya Zapiska 13/104, EUI, RSCAS, 2013, s. 1-5. YAKOVLEV, Aleksandr, Stalinskiye Deportatsii. 1928-1953, (Rossiya. XX. vek. Dokumentı), İzd. Materik, Moskva, 2005.ZEYREK, Yunus, Ahıska Gül İdi Gitti, Ankara, 2015.YUNUSOV, Arif, Meshetinskiye Turki: Dvajdı Departirovannıy Narod, Baku, 2000.