NÛREDDİN MAHMUD ZENGÎ DEVRİ’NDE (541-569/1146-1174) İLMİYE SINIFI

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 3 - “Nureddin Zengi” Özel Sayısı, 35 - 50, 31.12.2018

Abdulkadir Turan

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.482281

Cited By: 2

Öz

541/1146’da Zengî Atabegliği’nin Halep merkezli
Suriye kısmının hâkimiyetini elde ederek 6/12. yüzyıl tarihinin en önemli
aktörleri arasında yer alan Nûreddin Mahmud Zengî, yirmi yedi yıl süren emirlik
ve melikliği boyunca istikrarlı bir şekilde genişlettiği ülkesini İslam dünyası
için verimli bir ilim merkezi hâline getirmiştir. Onun faaliyetleriyle çok
sayıda âlim, çevre ülke ve emirliklerden gelip ülkesine yerleşmiştir. Eğitim
faaliyetlerine katkısıyla adı el-Me’mun, Nizâmülmülk ve Selâhaddîn-i Eyyûbî ile
bir arada anılan Nûreddin Mahmud, başta ilk başkenti Halep ve daha sonra
başkent edindiği Dımaşk olmak üzere âlimler için medreseler açarak ders
verecekleri ortamı oluşturmuş; bununla birlikte devlet yönetiminde farklı
görevler verip ülkesinin büyümesinde ve işleyen bir idareye sahip olmasında
onların ilim, yetenek ve saygınlığından istifade etmiştir. Makalemizde Nûreddin
Mahmud Zengî Devri’nde (541-569/1146-1174) ilmiye sınıfının oluşması,
zihniyeti, hiyerarşisi ve gerek eğitim sisteminde gerek sair devlet işlerinde
üstlendiği görevler konu edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nûreddin Mahmud Zengî, İlmiye Sınıfı, Medreseler

The Class of Ulama in the Period of Nur al-Din Mahmoud (541-569/1146-1174)

Öz

Nur al-Din Mahmoud Zengi,
who became one of the most significant actors of the 6^th/12^th
century after dominating large parts of Syria. The Zengi Atabeg in 541/1146
steadily expanded from its base in Aleppo and transformed its territory into a productive
scholarly centre for the Muslim world throughout Nur al-Din’s twenty-seven years
reign. With such activities, many scholars (ulama) settled down in his realm and
came from neighbouring countries and emirates. Nur al-Din Mahmoud is mentioned
alongside great leaders, whom under knowledge flourished such as al-Ma’mun,
Nizam al-Mulk and Salah al-Din, he opened numerous madrasas for the ulama and
established an environment for education firstly in Aleppo and then in
Damascus, and at the same time he benefitted from their knowledge, ability and
prestige by assigning them positions within the administration of his
government. In this article, the formation period of the class of ulama during
the reign of Nur al-Din Zengi, its outlook, hierarchy, and the missions
undertaken by the ulama both in the educational system and other state affairs
are discussed.

Anahtar Kelimeler

Nur al-Din Zengi, Ulama, Madrasa

Kaynakça

• Abûl Farac, Gregory (Bar Hebraeus), (1950), Abû’l-Farac Tarihi, (çev. Ömer Rıza Doğrul), c. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Baltacı, Cahid, (2005), XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Basuğuy, Bedrettin, (2006), “Selahaddin-i Eyyûbî Devrinde İlmî Faaliyetler”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• Bündârî, Kıvâmüddîn Ebû İbrâhîm el-Feth b. Alî, (1979), Sene’l-Berkı’ş-Şâmî, (thk. Fethiye en-Nebravî), Kahire: Mektebetü’l-Hanci.
• Çelebi, Ahmet, (1976), İslâm’da Eğitim-Öğretim Târihi, (çev. Ali Yardım), İstanbul: Damla Yayınevi.
• Ebû Şâme, Ebü’1-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân el- Makdisî, (2002), Kitâbü’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye, (nşr. İbrahim Şemseddin), Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye.
• el-Ğazzevî, Kâmil b. Hüseyin b. Mustafa el-Halebî, (ts.), Nehrü’z-zeheb fi-târîħi’l-Ĥaleb, Halep: Matbaatü’l-marûye.
• Elisseeff, Nikita, (1967), Nur Ad-Din un Grand Prince Musulman de Syrie au Temps des Croisades (511-569 H./1118-1174), Damas: Instıtut Françaıs De Demas.
• eş-Şâhâbî, Kuteybe, (1999), Mu'cemü Dımaşk et-târîħî, Dımaşk: Menşûratü Vezareti’s-Sekâfe.
• Hodgson, M. G. S., (1995), İslâm’ın Serüveni, (çev. Metin Karabaşoğlu), İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh, (1988) Buğyetü’t-taleb fî târîhi Ĥaleb, (thk. Süheyl Zekkâr), Beyrut: Dârü’l-fikr.
• İbnü’l-Adim, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh, (1996), Zübdetü’l-Ĥaleb min târîħi Ĥaleb. (thk. Halîl el-Mansûr), Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh (1995), Târîħu medîneti Dımaşķ, (thk. Muhibbuddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Umrevî), c. 1, c. 2, Beyrut: Dârü’l-fikr.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh (1997), Târîħu medîneti Dımaşķ, (thk. Muhibbuddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Umrevî), c. 57, Beyrut: Dârü’l-fikr.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân, (1992) el-Muntazam (thk. Muhammed Abdülkadir Atâ ve Mustafa Abdülkadir Atâ), Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyn Muhammed, (ts.), Rıĥletü İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru Sadr.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî, (1963), et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekiyye bi’l-Mevśıl, (thk. Abdülkadir Ahmed Tuleymât), Kahire: Dârü’l-kütübi’l-hadis, Bağdat: Mektebetü’l-müsna.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî, (1978), el-Kâmil fi't-târîħ, (thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye.
• İbnü’l-Ezrâk, Ahmed b. Yûsuf b. Alî b. el-Ezrak el-Fârikī, (1992), Meyyâfarîkin ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), (çev. Ahmet Savran), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• İbnü’l-Furât, Nâsırüddîn Muhammed b. Abdirrahîm, (1967), Târîħu İbnü’l-Furât, (nşr. Hasan Muhammed Şemma), Basra-Aşşar: Matabaatü haddad.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr, 1978, Vefeyâtü’l-a’yân, (thk. İhsan Abbas), Beyrut: Dâru Sâdr.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed, (1986), Şeźerâtü’ź-źeheb, (thk. Abdulkadir Arnavut ve Mahmut Arnavut), Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• İbn Kādî Şühbe, Ebü’l-Fazl Bedrüddîn Muhammed (ts.), el-Kevâkibü’d-dürriyye, 2906. Nurosmaniye Kütüphanesi.
• İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya‘lâ Hamza b. Esed b. Ali b. Muhammed et-Temîmî, (1983), Târîħu Dımaşķ, (thk. Süheyl Zekkâr), Dımaşk: Dâru Hassan.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl, (2006), el-Bidâye ve’n-nihâye, (thk. Ahmet Cad), Kahire: Dârü’l-hadis.
• İbnü'l-Müstevfî, Ebü’l-Berekât Şerefüddîn el-Mübârek el-Erbîlî, (1980), Târîħu Erbil, (nşr. Sâmî es-Sakkār), Bağdat: Dârü’r-reşid.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân, (h.1425), eź-Źeyl ‘alâ ŧabaķāti'l-ĥanâbile, (thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn, Mekke-i Mükerreme: Mektebetü'l-‘ Ubeykân.
• İbn Şeddâd İzzeddin, Muhammed Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. Alî, (1991), el-A’lâku’l-hatîre fî zikri ümerâ’i’ş-Şâm ve’l-Cezîre, (thk. Yahyâ Zekeriyyâ Abbâre), Dımaşk: Menşûratü Vezareti’s-Sekâfe.
• İbn Vâsıl, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed, (1957), Müferricü’l-kürûb fî ahbâri benî Eyyûb, (thk. Cemâleddin eş-Şeyyal), Kahire: Matbaatü’l-emiriyye.
• İmâdüddin İsfahânî, Ebû Abdillâh İmâdüddîn Muhammed el-Kâtib el-İsfahânî, (1955), Ħarîdetü’l-ķaśr ve cerîdetü’l-‘aśr, (nşr. Şükrü Faysal), Dımaşk: el-Matbaatü'l-Haşimiyye.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed, (1922), Kitabu Subhu’l-a’şa, Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Mısriyye.
• Kök, Bahattin, (1991), Nûreddin Mahmud b. Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed, (1996) İtti’âžü’l-ĥunefâ’ bi-aħbâri’l-eimmeti’l-Fâŧımiyyîn el-ħulefâ’, (thk. Muhammed Ahmed Hilmi), Kahire: Vezâretü’l-Evkaf.
• Muhammed Râğıb, Muhammed bin Hâşim, (1988) A'lâmü'n-nübelâ bit- târîħ-i Ĥaleb eş-şühba', (thk. Muhammed Kâmil), Halep: Dârü’l-kalem el-Arabî.
• Mursî, Muhammed Münir, (1987), et-Terbiyetü’l-İslâmiyye, Kahire: Dârü’l-maarif.
• Nuaymî, Ebü’l-Mefâhir Muhyiddîn Abdülkādir, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris, (thk. İbrahim Şemseddin, (1990), Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Riyad Salih, Ali Haşiş, (2005), “el-Hareketü’l-sûfiyye fî bîladi’ş-Şâm ħilâl el-hurûbu’l-salîbîyye”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazze İslam Üniversitesi.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî, (2013), Mir’âtü’z-zamân fî tevârîħi’l-a’yân, (thk. İbrahim ez-Zeybek), Dımaşk-Hicaz: er-Risâletü’l-alemiyye.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb, (1964), Ŧabaķātü’ş-Şâfi’iyyeti'l-Kübra, Kahire: Matbaatü İsa el-Babî el-Halebî.
• Şeşen, Ramazan, (2000), Salahâddin Eyyûbî ve Devri, İstanbul: İSAR.
• Turan, Abdulkadir, (2018), “Nûreddin Mahmud Zengî ve Devri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi.
• Yâkūt, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt el-Hamevî, (1977), Mu’cemü’l-büldân, Beyrut: Dâru Sâdr.
• Yavuz, Yusuf Şevki, (2006), “Müşebbihe”, DİA, c. 32, ss. 156-158, İstanbul: TDV Yayınları.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, (2010), “Sühreverdî, Şehâbeddin”, DİA, c. 38, ss. 40-42, İstanbul: TDV Yayınları.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, (1996), Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, (thk. Şu’ayb el-Arnavût ve Muhammed Nuaym el-‘Arkûsî), Beyrut: Al Risâle.
• Zeydân, Corcî, (ts.), Târîhu’t-temeddüni’l-İslâmî, (nşr. Hüseyin Munis), Kahire: Darü’l-hilâl.