Zihin Yetersizliği Olan Bireylerle Sosyal Beceri Öğretimi Alanında Gerçekleştirilen Tek Denekli Araştırmaların İncelenmesi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 429 - 455, 30.06.2018

Serdar Sönmez Havva Aysun Karabulut Mehtap Kot İlknur Çifci Tekinarslan

https://doi.org/10.14686/buefad.334772

Öz

Sosyal beceriler, toplum tarafından verilen görev ya
da rolleri yerine getirmek için bireylerin sergiledikleri belirli
davranışlardır. Zihin yetersizliği olan bireylerin sosyal becerileri edinmede
yaşadıkları zorluklar bu bireylerin toplumla bütünleşmelerini güçleştirmekte ve
akran etkileşimlerini olumsuz etkilemektedir. Bu durum zihin yetersizliği olan
bireylerin bağımsız yaşamı için önemli bir yer tutan sosyal becerileri
öğretmeyi amaçlayan çalışmaların önemini artırmaktadır. Bu çalışmanın amacı,
2000-2017 yılları arasında gerçekleştirilen, zihin yetersizliği olan bireylere
yönelik sosyal beceri öğretiminin yapıldığı tek denekli araştırma olarak
desenlenen çalışmaları incelemektir. Bu çalışma nitel bir doküman analizi
olarak desenlenmiştir. Zihin yetersizliği olan bireylere sosyal beceri
çalışmalarına ilişkin hakemli dergilerde yayınlanmış makaleler ve Türkiye’de
yayımlanmış yüksek lisans ve doktora tezleri olmak üzere 13 çalışmaya
ulaşılmıştır. Çalışmalar, deneklerin özellikleri, bağımlı değişken, bağımsız
değişken, araştırma deseni, izleme, genelleme, güvenirlik ve sosyal geçerlik
verileri olmak üzere sekiz kategoride incelenmiş ve yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

zihin yetersizliği olan birey, sosyal beceri, sosyal beceri öğretimi, tek denekli araştırma, betimsel analiz

The Review of Single Subject Researches in the Field of Teaching Social Skills with Individuals with Intellectual Disabilities in Turkey

Öz

Social skills are specific behaviors exhibited by individuals to fulfill roles or duties assigned by society. The difficulties that individuals with intellectual disabilities experience in acquiring social skills make it difficult for these individuals to integrate with society and negatively affect peer interaction. This increases the importance of studies aimed at teaching social skills that have an important place in the independent life of individuals with intellectual disabilities. The aim of this study is to examine the studies designed as the only single subject study of social skills teaching for individuals with intellectual disability, carried out between 2000-2017. This study is designed as a qualitative document analysis. 13 studies have been reached for the individuals with intellectual disabilities, including the published articles in peer-reviewed journals on social skills studies and the graduate and doctoral dissertations published in Turkey. The studies were examined and interpreted in eight categories: characteristics of subjects, dependent variable, independent variable, research design, monitoring, generalization, reliability and social validity data.

Anahtar Kelimeler

Individual with intellectual disabilities, Social skill, Single subject research

Kaynakça

• Acar, Ç. (2015). Otizmli çocuklara sosyal becerilerin öğretiminde anneler tarafından hazırlanarak sunulan sosyal öykü ve video modelle öğretim uygulamalarının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Akfırat-Önalan, F. (2004). Yaratıcı dramanın işitme engelli çocuklarda sosyal becerilerinin gelişimine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Alptekin, S. (2010). Akranların sosyal becerilere model olduğu doğrudan öğretimin zihinsel engelli öğrencinin sosyal becerileri kazanması, sürdürmesi, genellemesi ve sosyal kabulüne etkisi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Alptekin, S. (2012). Sosyal becerilerin zihinsel engelli öğrencilere doğrudan öğretim yaklaşımıyla öğretimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 1-19.
• Alptekin, S., Özyürek, M. (2013). Akranların sosyal becerilere model olduğu doğrudan öğretimin zihinsel engelli öğrencinin sosyal becerileri kazanması sürdürmesi genellemesi ve sosyal kabulüne etkisi. The Journal of Academic Social Science Studies. International Journal of Social Science, 6(8), 31-58.
• Avcıoğlu, H. (2001). İşitme engelli çocuklara sosyal becerilerin öğretilmesinde işbirlikçi öğrenme yaklaşımı ile sunulan öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Avcıoğlu, H. (2007). Sosyal becerileri değerlendirme ölçeğinin (4–6 yaş) geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 87-101.
• Avcıoğlu, H. (2012a). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara sosyal beceri kazandırmada işbirliğine dayalı öğrenme ve drama yöntemlerinin etkililiği. Eğitim ve Bilim, 37(163), 110-125.
• Avcıoğlu, H. (2012b). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara sosyal beceri kazandırmada kendini yönetme stratejileri doğrultusunda hazırlanan öğretim programının etkililiği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(1), 345-351.
• Avcıoğlu, H. (2013). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere selam verme becerisinin öğretiminde videoyla model olmanın etkililiği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 13, 455-477.
• Bacanlı, H. (1999). Sosyal beceri eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Bellini, S., Peters, J. K., Benner, L., Hopf, A. (2007). A meta-analysis of school-based social skills ınterventions for children with autism spectrum disorders. Remedial and Special Education, 28(3), 153–162.
• Çadır, D. (2008). Zihinsel engelli öğrenciler için müzik terapi yöntemine göre hazırlanan sosyal beceri öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Çadır, D., Avcıoğlu, H. (2013). Zihinsel engelli öğrenciler için müzik terapi yöntemine göre hazırlanan sosyal beceri öğretim programının etkililiği. Turkish International Journal of Special Education and Guidance & Counseling, 2(1), 46-63.
• Çakır, S. (2006). Zihin engelli öğrencilere doğrudan öğretim yaklaşımıyla sosyal beceri öğretiminin etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çelik, H. (2010). Eğitilebilir zihinsel engelli çocuklara sosyal becerilerin öğretiminde kendi kendini yönetme tekniği ile sunulan öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Çifci, İ. (2001). Zihinsel engelli bireyler için hazırlanan bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çifci, İ., Sucuoğlu, B. (2005). Bilişsel süreç yaklaşımıyla sosyal beceri öğretimi (5. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Çolak, A. (2007). Kaynaştırma uygulanan bir ilköğretim sınıfındaki sosyal yeterlik özelliklerinin betimlenmesi ve iyileştirilmesi çalışmaları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Dağseven-Emecen, D. (2011). Zihin engellilere sosyal becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim ve bilişsel süreç yaklaşımlarının karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), 1043-1419.
• Eldeniz-Çetin, M. (2005). Zihin engelli öğrenciler için drama yöntemine göre hazırlanan sosyal beceri öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Emecen, D. (2008). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere sosyal becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim ve bilişsel süreç yaklaşımları ile yapılan öğretimin etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Harper, C.B., Symon, J.B.G. & Frea, W.D. (2008). Recess is time-in: Using peers to improve social skills of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, 815-826.
• İpek, A. (1998). Eğitimde dramanın zihinsel engelli çocukların sosyal gelişimleri üzerinde etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Mercer, D.C., Mercer, A.R. (2005). Teaching students with learning problems. (7th Ed.) NJ: Pearson.
• Odluyurt, S. (2013). Kaynaştırmaya devam eden otistik özellikler gösteren çocuklara kurallı oyun öğretiminde akranları tarafından doğrudan model olma ve videoyla model olma öğretiminin etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 523-540.
• Özaydın, L., Tekin-İftar, E., Kaner, S. (2008). Arkadaşlık becerilerini geliştirme programının özel gereksinimi olan okul öncesi çocuklarının sosyal etkileşimlerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9(1), 15-32.
• Özokçu, O. (2008). Birlikte eğitim ortamlarındaki zihin engelli öğrencilere sosyal becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim yönteminin etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Paterson, C. R., Arco, L. (2007). Using video modeling for generalizing toy play in children with autism. Behavior Modification, 31(5), 660-681.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3rd Ed.). California: Sage Pub. Inc.
• Pierce, K., Schreibman, L. (1995). Increasing complex social behaviors in children with autism: Effects of peer-implemented pivotal response training. Journal of Applied Behavior Analysis, 28(3), 285-295.
• Pierce, K., Schreibman, L. (1997). Multiple peer use of pivotal response training social behaviors of classmates with auitism: Results from trained and untrained peers. Journal of Applied Behavior Analysis, 30(1), 157- 160.
• Sansosti, F. J., Powell-Smith, A. K. (2008). Using computer presented social stories and video models to increase the social communication skills of children with high functioning autism spectrum disorders. Journal of Positive Behavior Interventions, 10(3), 162-178.
• Sazak, E. (2003). Zihin engelli bireyler için hazırlanan akran aracılı sosyal beceri öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Scattone, D. (2008). Enhancing the conversation skills of a boy with asperger’s disorder through social stories and video modeling. Autism Developmental Disorder, 38, 395-400.
• Snell, M. E., Brown. F. (2011). Instruction of students with severe disabilities (7. Baskı). Upper Saddle River, NJ: Pearson.
• Tekin-İftar, E. (Ed.). (2012). Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Tekin-İftar, E., Kırcaali-İftar, G. (2001). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Türer, H. (2010). Zihinsel engelli öğrencilere teşekkür etme ve özür dileme becerilerinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yıkmış, A. (2005). Etkileşime dayalı matematik öğretimi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Yücesoy, Ö., Sönmez, M. (2011). Yetersizliği olan bireylerle yapılmış ve kendini yönetme stratejilerinin kullanıldığı tek denekli araştırmaların incelenmesi: bir meta-analiz çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(2), 795-821.