Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî’nin Hayatı ve Eserleri

Yıl 2018, Sayı: 12, 211 - 250, 31.12.2018

Sahip Aktaş Mustafa Agâh

Öz

Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî, hicri 9. asrın ikinci çeyreğinin başlarında dünyaya gelmiştir. Ömrünü, Osmanlı devletine başkentlik yapmış Bursa ve İstanbul gibi iki önemli şehirde geçirmiştir. el-Kirmâstî, ilk tahsilini babası Fakih Hüseyin’den aldıktan sonra, devrin alimlerinden ders almıştır. Ders aldığı alimlerden biri de Hocazâde olarak bilinen Muslihuddîn Mustafa b. Yusuf b. Sâlih’tir. Henüz gençken telif faaliyetine başlayan el-Kirmâstî, başta belâgat olmak üzere fıkıh, fıkıh usulü, kelam, mantık ve münazara alanlarında yirmiyi aşkın eser yazmıştır. et-Tebyîn, etTibyân, el-Muntehab, el-Muharrer, el-Vecîz, Hidâyetu’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm bunlardan birkaç tanesidir. Çeşitli medreselerde görev yaptıktan sonra tahrir eminliği, Sahn-ı Semân müderrisliği, Bursa ve İstanbul kadılığı görevlerinde bulunmuştur. Kadılık görevini yaparken hüsn-ü kabul görmüş ve hakperest bir kişilik olarak tanınmıştır. Ömrünün sonlarına doğru telif faaliyetlerine yoğunlaşan el-Kirmâstî, İstanbul Vefa ve Fatih semtlerinde bir medrese, bir mescit ve bir mektep inşa etmiştir. Uzun ve bereketli bir ömür geçiren el-Kirmâstî, 920/1525 yılında İstanbul’da vefat etmiş ve ve Fatih semtinde yaptırdığı mektebin defnedilmiştir. 

* 

Anahtar Kelimeler

Belâgat, el-Kirmâsti, Hocazâde, Kadı, Müderris

The Life and Works of Yousef b. Hussain al-Kirmastî

Öz

Yûsuf b. Hüseyin al-Kirmâstî was born in the beginning of the second quarter of the Hijri 9th century. Al-Kirmâstî spent his life in two important cities Bursa and Istanbul, the capital of the Ottoman Empire. After receiving his first education from his father Fakih Hussein, he took education from the scholars of that period. One of these scholars is Muslihuddîn Mustafa b. Yusuf b. Sâlih, known as Hocazâde, an important figure of the period. al-Kirmâstî, who began to write a book when he was still a youngster, has more than twenty works in the fields of Islamic jurisprudence, the principles of Islamic jurisprudence, Islamic theology, logic and debate, especially in the rhetoric. at-Tabyîn, at-Tibyân, el-Muntakhab, el-Muharrar, el-Vejîz, Hidâyat alMarâm fi ‘İlmi al-Kalâm are some of these works. After working in various madrasahs, he worked as the director of Land Registry, the mudarris of Sahn-ı Semân and also as Muslim judge in Bursa and Istanbul. During his job as Muslim judge, he was held in high esteem and he was famous with his honest and aboveboard personality. Towards the end of his life, he focused on his academic publishing and built a madrasa, a masjid and a school in the districts of Vefa and Fatih, Istanbul. al-Kirmâstî, that lived a long and fruitful life, died in Istanbul in 920/1525 and he was buried in the courtyard of the school, built by him, in Fatih district.

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, el-Kirmâsti, Hocazâde, Muslim judge, Mudarris

Kaynakça

• ‘Atâî, Nev‘îzâde. Hedâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şekâik. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989. Akbayar, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2001.
• Aktan, Bilal. Devletoğlu Yûsuf’un Vikâye Tercümesi (İncleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2002.
• Aktepe, Münir. “Çandarlı İbrahim Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 213-214. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Baltacı, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, 1: 281-282.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Eğitim. İstanbul: Dergah Yayınları, 1983.
• Atçıl, Abdurrahman. “’Osmanlı Devleti’nin Ulemâsı’ / Osmanlı ÂlimBürokratlar Sınıfı (1453-1600)”. Osmanlılarda İlim ve Fikir Dünyası İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar. Ed. Ömer Mahir Alper, Mustakim Arıcı. 265-282. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Ayvansarayî, Hüseyîn Efendi. - Sâtı‘ Efendi, Alî. - Besîm Efendi, Süleymân. Hadîkatü’l-Cevâmi‘. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. 2 Cilt. İstanbul: İFAV Yayınları, 2005.
• el-Bağdâdî, İsmâil Paşa, Hediyetu’l- ‘ârifîn esmâu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn, 2. Cilt. b.y.: Muesseset-u târihi’l- ‘arabî, t.y. Bedir, Murteza. “Vikâyetü’r-Rivâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43: 106-108. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Benli, Mehmet Sami. Yûsuf el-Kirmâstî Hayatı ve et-Tebyîn Fi’l-Me ‘ânî Ve’lBeyân’ı. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.
• Emecen, Feridun. “Hudâvendigâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 285-286. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Emecen, Feridun. “Selim I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 407414. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Gümüş, Sadreddin. Seyyid Şerîf Cürcânî. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, 1984. Hadîdî. Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523). Haz. Necdet Öztürk. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Hızlı, Mefail. Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim ve Öğretim. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
• Işık, Sevgi. - Kadıoğlu, Songül. - Yıldırır, Mehmet. Kuyûd-ı Kadîme Arşiv Kataloğu. Ankara: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yay., 2012.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî elHanbelî. Şezarâtu’z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. Thk. Abdulkâdir Arnâvût - Mahmûd Arnâvût. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ibni’l-kesîr, 1993.
• İnalcık, Halil. “Mehmed II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 395407. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• İnalcık, Halil. “Murad II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 164172. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• İpşirli, Mehmed. “Atik Ali Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4: 64-65. Ankara: TDV Yayınları, 1991. İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Katib Çelebî (Hâcî Halîfe) Mustafâ b. Abdullah. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’lkutub ve’l-funûn. Haz. Şerafettin Yaltkaya. 2. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Katib Çelebî/Hâcî Halîfe Mustafâ b. Abdullah. Sullemu’l-vusûl ilâ tabakâti’lfuhûl. Thk. Mahmûd Abdulkâdir el-Arnâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Merkezu’labhâs li’t-târîh ve’l-funûn ve’s-sekâfeti’l-islâmî, 2010.
• Kefevî, Mahmûd b. Suleymân. Ketâib-u a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ-i mezhebi’nNu‘mâni’l-muhtâr. Thk. Saffet Köse - Murat Şimşek - Hasan Özer - Huzeyfe Çeker. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetu’l-irşâd, 2017.
• Kepecioğlu, Kâmil. Bursa Kütüğü. Haz. Hüseyin Algül v.dğr. 4 Cilt. İstanbul: Ebru Matbaacılık, 2009.
• Kirmâstî, Yûsuf b. Hüseyin. Kitâbu’l-vakf, thk. Meşhûr b. Dahîlullah b. Dâhil el-Hasânî. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu’l-ummi’l-kurâ, 2010.
• Kirmâstî, Yûsuf b. Hüseyin. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Thk. Abfullatîf Kessâb. Mısır: Dâru’l-hudâ li’t-tabâ‘a, 1984.
• Kirmâstî, Yûsuf b. Hüseyin. Zubdetu’l-vusûl ilâ ‘umdeti’l-usûl, Thk. Hamed b. Hamdî es-Sâ‘idî. 3. Cilt. Kuveyt: İdâretu’l-buhûs ve’l-mevsû‘âti’lislâmiyye, t.y. Köse, Saffet. “Hocazâde Muslihuddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 207-209. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Leknevî, Ebû’l-Hesânât Muhammed Abdulhay b. Abdilhalîm b. Muhammed. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, t.y. Lutfî Paşa. Tevârih-i Âl-i Osman. İstanbul: Matba‘a-i ‘Âmire, 1341/1923. Mecdî Efendi, Mehmed. Hadâiku’ş-Şekâik. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mehmed Tahir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri I-III. Haz. Mustafa Tatcı - Cemâl Kurnaz. 3 Cilt. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009.
• Merâğî, Abdullah Mustafâ. el-Fethu’l-mubîn fî tabakâti’l-usûliyyin. 3 Cilt. Mısır: Matba‘at-u Abdulhamîd Ahmed, t.y. Nassrat, Omar. Yûsuf B. Hüseyin El-Kirmâstî’nin “El-Medârikü’l- Asliyye İle’lMekâsidi’l-Fer’iyye”si (Tahkik ve Tahlil). Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2013.
• Öz, Mehmet. “Tahrir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 425-429. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Özcan, Abdulkadir. “Lala Şâhin Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 77-78. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özer, Hasan. “Kirmastîzâde ve Rehn Adlı Eseri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 15 (Nisan 2010): 495-528.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicilli Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmânî. 4 Cilt. Westmead: Gregg İnternational Puplishers, 1971.
• Şahin, İlhan. “Sancak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 97-99. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi. eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniye. Thk. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi. eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniye. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l‘arabî, 1975. Turan, Şerafettin. “II. Bayezid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 234-238. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 532-534. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara: TTK Basımevi, 1986. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Yıldız, Musa. Bir Dilci Olarak Ali Kuşçu ve Risâle Fi’l-İsti‘âre’si. Ankara: TC. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002. Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed. ‘Alâm, 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, t.y. İnternet Kaynakları Câmi‘atu’l-islâmiyye bi’l-Medîne. “el-Ebhâsu’l-‘ilmiyye”. Erişim: 4 Eylül 2018.
• http://thesis.iu.edu.sa/home/Index1?label= &أصول+الأحكام name=&m ajor=&degree=&STATUS=&type=.