Şâfiî’nin Şiirlerinde Lafzı Güzelleştiren Sanatlar

Yıl 2018, Sayı: 12, 301 - 322, 31.12.2018

Ahmet Tekin Lewend Ali

Öz

Bu çalışmada Şafi‘î’nin edebî yönünü ortaya çıkarmak amacıyla onunla ilgili bazı hususlar ele alınmıştır. Bu bağlamda Şafi‘î’nin Divân’ındaki şiirleri, belagat ilminin alt disiplinlerinden olan bedî‘ ilmi açısından incelenmiştir. Buna binaen Şafi‘î’nin divanında ele aldığı şiirler tahlil edilerek onun edebî yönü ortaya konmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla önce lafzı güzelleştiren sanatlara değinilmiş, kısımları ortaya konulmuş ve bahse konu sanatlardan her birinin tanımı yapıldıktan sonra Şafi‘î’nin divanından onunla ilgili en az bir örnek verilmiştir. Bu mütevazı çalışmanın gayesi; Şafi‘î’nin, Divân’ının belagatın bedî‘ kısmını ihtiva ettiği gerçeğinin anlaşılmasını sağlamak ve Şafi‘î’nin belğat alanındaki yetkinliğini ortaya koymaktır. Bununla birlikte İmam, fakih, müçtehit,  şer‘î ilimlerde ansiklopedi olarak bilinen Şafi‘î’nin aslında Arapçada da âlim, fesahat alanında at koşturan belagat ve beyan erbabından olan bir şahsiyet olduğunu ortaya koymaktır. Bunun dışında onun divanının da belagat açısından istifadesi kolay gayet zengin bir kaynak olduğunu ifade etmektir. Bütün bunları yaparken analitik metod kullanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Belagat, Bedî‘, Lafzı güzelleştiren sanatlar, güzelleştiren sanatlar, Şafi’î şiirleri

المحسنات في شعر الشافعي

Öz

 د من فنون البلاغة ّ محدّ التركيز على فنّيتناول هذا البحث أمورا متعلقة بالإمام الشافعي رحمه الله، تم العربية ألا وهو الـمـحسنات البديعية في شعر الشافعي المجموع في ديوانه؛ ويحاول هذا البحث تسليط الضوء على الجانب الأدبي من حياة الإمام الشافعي من خلال المنحى البلاغي البديعي في ديوانه ليضيء جانبا من جوانب الأدب في هذا العلم، وعمدنا إلى ذكر الفنون البديعية الواردة في البحث بذكر تعريف  ّ قمنا بإيراد مثال واحد عنه- على الأقل-  من الديوان ليتبيّ بديعي ورد في ديوان الشافعي، ثمّكل فن لنا احتواء الديوان على الفنون البلاغية البديعية، والمقدرة البلاغية عند الشافعي وليثبت لنا البحث في  الشافعي ليس فقط إماما وفقيها ومجتهدا وموسوعة في العلوم الشرعية بل هو عالم ّنهاية المطاف أن ديوانه مصدر بلاغي ّبالعربية وعلم من أعلامها وأحد فرسان الفصاحة من أرباب البلاغة والبيان، وأن ثري، يحوي نبعا بديعيا عذبا يستساغ فهمه وقراءته، مستخدمي المنهج الوصفي التحليلي

Anahtar Kelimeler

البلاغة، علم البديع، المحسنات البديعية اللفظية، المحسنات البديعية المعنوية، ديوان الشافعي

Kaynakça

• ‘Advanî, b. Ebî’l-İsba‘. Tahrîru’t-tahbîr fî sina‘âti’ş-şi‘r ve’n-nasr ve Beyân İ‘câci’lKur’ân. (Thk: Hefnî Muhammed Şeref). el-Cumhûriyyeti’l-‘Arabiyyet’iMuttahide. el-Meclisu’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmî, Lucnetu İhyâi’t-Turâsi’lİslâm, ts. ‘Akûb, ‘îsâ ‘Alî. el-Mufassal fî Ulûmi’l-Belâgeti’l-‘Arabîyye. Haleb, 1421-2000.
• Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali b. İbrâhîm el-Huseynî el-‘Alevî et-Tâlibî elMueyyed-Billâh. et-Tirâz li esrâri’l-belâge ve ‘ulûmi hekâiki’l-i‘câz. elMektebetu’l’Asriyye. Beyrut, 1423.
• ‘Atîk, Abdulazîz. ‘İlmu’l-Bed‘î. Dâru’n-Nahdeti’l-‘Arabiyye. Beyrut, ts. Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. er-Resâilu’l-Edebiyye. Dâru’l-Hilâl. Beyrut, 1423.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Esrâru’l-Belâga. (Thk: Abdulhemid Hindâvî). Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye. Beyrut, 1422-2001.
• Dımaşkî, Ebû’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Huseyn eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşk. (Thk: Amr b. Ğarame el-Amrevî). Dâru’l-Fikr. Beyrut, 14151995.
• Fîyrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kub. el-Kâmûsu’l-Muhît. (Thk: Komisyon). Muessesetu’r-Risâle. Beyrût, 2005.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru’l-Belağe fî’l-Me‘ânî vel-Beyâni ve’l-Bed‘î. (Thk: Yusuf Samîlî). el-Mektebetu’l-‘Asriyye. Beyrut, ts. İbnu’l-Esîr, Nasrullah b. Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Câmi‘u’l-Kebîr fî Sina‘ati’l-Manzûm mine’l-Klâm ve’l-Mensûr. (Thk: Mustafa Cevad). Matba‘atu Mecme‘i’l-‘İlmî. y.y., 1375.
• İbnu’l-Mu‘tezz, Ebû’l-‘Abbâs ‘Abdullâh b. Muhammed el-Mu‘tezz-Billâh b. Ca‘fer
• el-Mütevekkil-Alellah el-Abbâsî. el-Bedî‘ fî’l- Bedî‘ Dâru’l-Cîl, 1410-1990.
• İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîk el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayrevânî. el-ʿUmde fî Meḥâsini’ş-Şiʿr ve âdâbih. (Thk: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid). Dâru’lCîl, 1401-1981.
• Dîb, Muhammed Ahmed Kâsım-Muhyiddîn. ‘Ulûmu’l-Belâge. (el-Bed‘î velBeyân ve’l-Me‘ânî). el-Muessesetu’l-Hedîse li’l-Kitâb. Trablus-Lübnan, 2003.
• Kazvînî, Ebû’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. ‘Umer b. Ahmed eş-Şâfiî. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâge. (Thk: Behîc Ğazavî). Dâru İhyâi’l‘Ulûm. Beyrut, 1419-1988.
• Kazvînî, Ebû’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. ‘Umer b. Ahmed eş-Şâfiî. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâge. (Thk: Muhammed Abdulmu‘în el-Hefâcî). Dâru’l-Cîl. Beyrut, ts. Merâğî. Ahmed b. Mustafa. Ulûmu’l-Belâge. (el-Bed‘î vel-Beyân ve’l-Me‘ânî).Basım Yeri Yok. Tarih Yok. Nevâcî. Muhammed b. Hasan b. ‘Alî b. ‘Usman. eş-Şifâ fî Bed‘î’l-İktifâ. (Thk: Mahmud Hasan Ebû Nâcî). Dâru Mektebeti’l-Hayat. Beyrut. 1403.
• Nuveyrî. Ebû’l-‘Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed elBekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. (Thk: Komisyon). Dâru’l-Kutubil-‘İlmiyye. Beyrut. 1424-2004.
• Râzî. Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir. Muhtâru’sSıhâh.(Thk: Mehmûd Hatır). Mektebetu Lübnan Nâşirûn. Beyrut. 1415-1995.
• Rıda Ahmed. Mu‘cemu Metni’l-Luga. Dâru Mektebeti’l-Hayat. Beyrut. 1377. Sa‘îdî. Abdulmute‘âl. Buğyetu’l-Îdâh li Telhîsi’l-Miftâh. fî Ulûmi’l-Belâge. Mektebetu’l-Adâb. 1426-2005.
• Subkî. Ebû Hâmid Bahâüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâfî el-Mısrî. ʿArûsu’l-Efrâh fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. (Thk: Abdulhemid Hindâvî). el-Mektebetu’l-‘Asriyye. Beyrut. 1423-2003.
• Şâfiî. Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Cevheru’n-Nefîs/Dîvânu’şŞâfiʿî (Nşr: Muhammed İbrâhîm Selîm). Mektebetu İbn Sînâ. Kahire. Tarih Yok. Şâfiî. Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Dîvânu’ş-Şâfiʿî. (Muhammed Abdulmun‘im el-Hefâcî). Mektebetu Kulliyâti’l-Ezheriyye. Kahire. 14051985.
• Yâkut b. Abdillâh el-Hamevî Şihâbuddîn el-Bağdâdî. Mu‘cemu’l-Udebâ. (Thk. İhsân Abbâs). Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. Beyrût. 1414-1993.