EVZÂÎ’NİN HAYATI VE FIKIHÇILIĞI

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 9 - 25, 30.12.2018

Muhammed Latif Altun

Öz

Bu çalışmada hicri II. asırda yaşamış mutlak müçtehit ve mezhep
sahibi Evzâȋ’nin hayatı ve fıkıhçı kimliği üzerinde durulacaktır. Evzâȋ’nin
ailevî hayatına, nerede yaşadığına, nispet edildiği yere ve ilmî seferlerine
değinilecek, bu seferlerde ne gibi kazanımlar elde ettiği ele alınacaktır.
Ayrıca Evzâȋ’nin delillerden hükümlere ulaşma noktasında kullandığı yönteme
işaret edilecektir. Fıkıhçı olmasının yanında hadisçiliğiyle de bilinen Evzâȋ’nin fıkhî
hükümlerde en çok kullandığı delillere temas edilecektir. Ancak çalışmamızın
sınırlarını aşmamak adına bu delillerden sadece kullandığı edille-i erbaʽaya ve
bunları kullanırken nasıl bir sıralamaya tabi tuttuğuna vurgu yapılacaktır.
Ayrıca Evzâȋ'nin rey ve hadis ekollerinden hangisine daha yakın olduğu
üzerinde de durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Evzâî, Evzâîyye mezhebi, İctihad, Edille-i erbaʽa.

EVZAI’S LIFE AND HIS ISLAMIC LAW

Öz

In thıs study, it will be focused on Evzai’s life
and identity of islamic law living in second hijri century that is the owner of
absolute interpreter and communion. Evzai’s family life, where he lived, his
scientific voyages are mentioned and what kind of gains he had in these
voyages. Moreover it will be pointed the method of Evzai that he used to reach
the provisions from the evidences. İt will be stated that the in the cations
which are the most used by Evzai who known as an İslamic law in addition to
being a traditioner. However; in order not to exceet the cantent of the study,
it will be emphasized that just edille-i erbaa he use and how they are ordered
while used from these indications. Additionally, it will be stated that to
which idea and tradition leader is closer Evzai.

Anahtar Kelimeler

İslamic law, Evzai sect of Evzai, judicial opinion, edille-i erbaa

Kaynakça

• Abdülmecid Mahmud Abdülmecid, el-İtticâhâtü’l-Fıkhiyye İnde Ashâbi’l-Hadis fi’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrȋ, Mısır: Mektebetü’l-Hâncȋ, 1979.
• Ahmed Rıza, b. İbrahim b. Hüseyin b. Yusuf b. Muhammed, (v. 1372/1953), Muʽcemu Metni’l-Luğât, Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Hayât, 1958.
• Ali el-Kâri, Ali b. Sultan Muhammed Ebû’l-Hasan Nureddin el-Molla Herevî el-Kârî, (v. 1014/1606), Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâtü’l-Mesâbîh, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2002.
• Aydın Nevzat, İmâm-ı Evzâȋ ve Sünendeki Metodu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi: Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Hadis Bilim Dalı, 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Hüseyin el-Ğeytâbî, (v. 855/1451), Şerhu Süneni Ebî Dâvud, (tahk. Ebü’l-Münzir Halid b. İbrahim), Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• _____, el-Binâye Şerhü’l-Hidâye, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000. _____, Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: yy., ty.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa el-Husrevcirdî el-Horasânî, (v. 458/1066), es-Sünenü’l-Kübrâ, (tahk. Muhammed Abdülkadir Ata), Beyrut: Dârü’l-Kübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyzâvȋ, Nâsiruddin, Ebû Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed, (v. 691/1292), Envârü’t-Tenzȋl ve Esrârü’t-Teʹvȋl, (tahk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlȋ), Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabȋ, yy., ty.
• Boynukalın Ertuğrul, Evzâȋ ve Fıkhî Mezhebi, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 23, s. 1-33.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre, (v. 256/870), Sahihu’l-Buhârî, (tahk. Muhammed Zehîr b. Nasır), Dâru Tûku’n-Necât: yy., 1422.
• Cebûrî, Abdullah Muhammed, el-İmâmu’l-Evzâî Hayâtuhu ve Arâühû ve Asruhû, Bağdat: Dâru’r-Risâle, 1980.
• Cemâlüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Cevzȋ, (v. 598/1201), el-Muntazam fȋ Târȋhi’l-Ümemi ve’l-Mülûk, (tahk. Muhammed Abdülkadir Atâ), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl b. Behram b. Abdussamed, (v. 255/869), Sünenü’d-Dârimî, Suudi Arabistan: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Düveyhî, Ali b. Sad b. Salih, Usulu Mezhebi’l-İmâm el-Evzâî, Müessetü’r-Risâle, Beyrut: yy., 2004.
• Ebû Ali el-Hüseynî b. Muhammed el-Ğassânî, (v. 498/1105), Elkâbü’s-Sahâbe ve’t-Tâbîn, , Kahire: Dârü’l-Fadîle, ty.
• Ebû Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilberr b. Asım en-Nemerî, (v. 463/1071), Câmiʽu Beyâni’l-İlmi ve Fadlihi, (tahk. Ebi’l-Eşbâl ez-Züheyrî), Suudi Arabistan: Dârü’l-Cevzî, 1994.
• ______, el-İstizkâr, (tahk. Sali Muhammed Ata, Muhammed Ali Muavved), Beyrut: yy., 2000.
• Ebû Bekir b. Ebî Şeybe Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman, (v. 235/850), Müsnedü İbn Ebȋ Şeybe, (tahk. Adil b. Yusuf el-Azzâzȋ), Riyad: Dârü’l-Vatan, 1997.
• Ebû Hayyân el-Endülûsî, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf, (v. 745/1344), el-Bahrü’l-Muhît fi’t-Tefsîr, (tahk. Sıdkî Muhammed Cemil), Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris b. Münzir et-Temiî er-Râzi İbn Ebî Hatem, (v. 327/938), el-Cerhu ve’t-Taʽdȋl, Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• Ebû Yusuf Yakub b. İbrahim b. Habib Saʽd b. Habte, (v.182/798), er-Reddü alâ Siyeri’l-Evzâȋ, y.y., t.y.
• Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askâlânî, (v. 852/1448), Tehzȋbü’t-Tehzȋb, el-Hind: Matbaatü Dâiretü’l-Maʽârif, 1326.
• Ebü’l-Kasım Hibetullah b. el-Hasan b. Mansur et-Taberȋ er-Râzȋ Hibetüllah el-Lâlekâȋ, (v. 418/1027), Şerhu Usulü İʽtikâdi Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâʽa, (tahk. Ahmed b. Sad b. Hamdan), Suudi Arabistan: Dârü Taybe, 2003.
• Ebü’l-Yümn el-Uleymî, Aburrahman b. Muhammed b. Abdurrahman, (v. 928/1522), el-İnsü’l-Celil bi Târîhi’l-Kudsi ve’l-Halil, (tahk. Adnan b. Yunus Abdülmecid), Amman: Mektebetü Dendis, yy.
• Mizzȋ, Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf Ebü’l-Haccâc Cemalüddin ez-Zekȋ, (v. 742/1341), Tehzȋbü’l-Kemâl fȋ Esmâi’r-Ricâl, (Bişâr Avvâd Maruf), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Esbehânî, Ebû Naʽîm Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak b. Musa, (v. 430/1038), Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, Mısır: es-Saʽâde, 1974.
• Fesevî, Yakub b. Süfyân b. Cevân el-Fârisȋ, (v. 277/890), el-Maʽrifetü ve’t-Târîh, (tahk. Ekrem Diyâ el-Ömerî), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Füllânî, Salih b. Muhammed b. Nuh b. Abdullah el-Amrî, (v. 1218/1803), Îkâzü Himemi Üli’l-Ebsâr, Beyrut: Dârü’l-Maʽrife, t.y.
• Hacvî, Muhammed b. Hasan b. Arabi b. Muhammed es-Seâlibî, (v. 1376/1956), el-Fikrü’s-Sâmi fî Târihi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Beyrut: yy., 1995.
• Hatîp el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehdi, (v. 463/1072), Târȋhu Bağdat, (tahk. Mustafa Abdülkadir Atâ), Beyrut: yy., 1417.
• Hattâb, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Abdurrahman, (v. 954/1547), Mevâhibü’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari’l-Halîl, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Asâkir, Ebû’l-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetillah, (v. 571/1175), Târihu Dımaşk, Beyrut: Dârü’l-Fikr, y.y., 1995.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik, (v. 449/1057), Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbni Battâl, (tahk. Ebû Temim Yaser b. İbrahim), Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekir b. Hallikân el-Bermekî el-Erbîlî, (v. 681/1282), Vefeyâtü’l-Aʽyân, (tahk. İhsan Abbas), Beyrut: Dârü Sâdır, 1994.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilal b. Esed b. eş-Şeybânî, (v. 241/ 855), el-İlelü ve Maʽrifetü’r-Ricâl, (tahk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas), Riyad: Dârü’l-Hânî, 2001.
• İbn İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed b. İmâd el-Akerî, (v. 1089/1679), Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, (tahk. Mahmut Arnavut), Beyrut: yy., 1986.
• İbn Kesȋr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesȋr el-Kureşî, (v. 774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, (tahk. Ali Şȋrȋ), Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabȋ, 1988.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffikuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, (v. 620/1223), Revdetü’n-Nâzır ve Cennetü’l-Menâzır fȋ Usul’l-Fıkh, Müessesetü’r-Reyyân, yy., 2002.
• ________, el-Muğnȋ, Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dinevrȋ, (v. 276/889), Teʹvîlü Muhtelafi’l-Hadis, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Müessesetü İşrâk, 1999.
• ________, el-Meʽârif, (tahk. Servet Ukkâş), Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, (v. 273/887), Sünenü İbn Mâce, (tahk.Muhammed Fuad Abdülbaki), Faysal İsa el-Babî el-Halebî: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ty.
• İbn Saʽd, Ebû Abdillah Muhammed b. Saʽd b. Menȋʽ el-Hâşimî, (v. 230/840), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, (tahk. Muhammed b. Abdülkadir), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman b. Ahmed b. Muhammed b. Eyyüp b. Ezdâd, (v.385/995), Şerhu Mezâhibi Ehli’s-Sünne ve Maʽrifeti Şerâiʽd-Dȋn, (tahk, Adil b. Muhammed), Müessesetü Kurtuba, yy., 1995.
• İbn Teymiye, Takyuddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abullah b. Abdilhalim b. Abdisselam b. Abdillah, (v. 728/1328), el-Fetâvâ’l-Kübrâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., 1987.
• İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyüp b. Saʹd, (v. 751/1350), İʽlâmü’l-Muvakkiʽȋn ʽan Rabbi’l-Âlemȋn, (tahk. Muhammed Abdüsselam İbrahim), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekir Muhammed b. İbrahim, (v. 319/931), el-İşrâf alâ Mezhebi’l-Ulemâ, (tahk. Sağir Ahmed el-Ensârî), el-İmârâtü’l-Arabiyye: Mektebetü Mekke es-Sekâfiyye, 2004.
• Kâsimî, Cemalüddin Muhammed Cemalüddin b. Muhammed Said b. Kasım, (1332/1914), Mehâsinü’t-Te′vîl, (tahk. Muhmmed Bâsil ′Uyunni’s-Sûd), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir b. Farh el-Ensârî el-Hazreci, (v. 671/1273), el-Câmiʽ li Ahkâmi’l-Kur′an, (tahk. Ahmed el-Berdevî, İbrahim Etfiş), Kahire: yy., 1964.
• Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Beşârî, (v. 380/990), Ahsenü’t-Tekâsîm fȋ Maʽrifeti’t-Tekâsȋm, Kahire: yy., 1991.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habib, (v. 450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr fi Fıkhi İmam eş-Şafiî, (tahk. eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvid), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mellâh, eş-Şeyh Hüseyin Muhammed, el-İmâmü’l-Evzâî Muhadisen Hâfizan, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• Mervezȋ, Ebû Abdillah Muhammed b. Nasr b. el-Haccâc, (v. 294/906), İhtilâfü’l-Fukahâ, (tahk. Dr. Muhammed Tahir Hâkim), Riyad: Advâu’s-Selef, 2000.
• Nesâî, Ebû Abdillah Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî, (v. 303/915), el-Müctebâ mine’s-Sünen, (tahk. Abdülfettah Ebû Ğudde), Halep: yy., 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyuddin b. Şeref en-Nevevî, (v. 676/1278), Tehzîbü’l-Esmâi ve’l-Luğât, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty. Recep Abdülcevad İbrahim, el-Muʽcemü’l-Arabȋ li Esmâi’l-Melâbis, Kahire: Dârü’l-Afâki’l-Arabiyye, 2002.
• Rûyânî, Ebû’l-Mehâsin Abdülvahid b. İsmail (v. 502/1108), Bahrü’l-Mezheb, (tahk. Tarık Fethî es-Seyyid), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., 2009.
• Sanʽânȋ, Muhammed b. İsmail b. Salah b. Muhammed el-Hasanî,(v. 1182/1768), Sübülü’s-Selâm, Dârü’l-Hadis, t.y.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddin Ebü’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu b. Abdullah, (v. 654/1256), Mirâtü’z-Zamân fȋ Tevârȋhi’l-Aʽyân, (tahk. Muhammed Berekât, Kâmil Muhammed), Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-İlmiyye, 2013.
• Suyûtȋ, Abdurrahman b. Ebȋ Bekir (v. 911/1505), Miftâhü’l-Cenne fȋ’l-İhticâci bi’s-Sünne, Medȋnetü’l-Münevvere: el-Câmiʽatü’l-İslâmiyye, 1989. Şâh Veliyyullah ed-Dehlevȋ, Ahmed b. Abdurrahman b. Şehid Vecȋhiddin b. Muʽzim b. Mansur, (v. 571/1176), el-İnsâf fȋ Beyâni Esbâbi’l-İhtilâf, (tahk. Abdülfettâh Ebû Ğudde), Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1404.
• Şekȋb Arslân, Şekȋb b. Mahmud b. Hasan b. Yunus, (v.1366/1946), el-Mehâsinü’l-Mesâȋ, Mısır: Matbaʽatü İsa el-Bâbȋ el-Halebȋ ve Şürekâühû, ty.
• Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman Kaymaz ez-Zehebî, (v. 748/1347), Mȋzânü’l-İʽtidâl fȋ Nakdi’r-Ricâl, (tahk. Ali Muhammed Becâvȋ), Beyrut: Dârü’l-Maʽrife, 1963.
• _______, Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâti’l-Meşâhȋr ve’l-Aʽlâm, (tahk. Ömer Abdüsselam et-Tedmürî), Dârü’l-Kütüb,1993. _______, Tezkiretü’l-Huffaz, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, (v. 1250/1834), Neylü’l-Evtâr, (tahk. İsamuddin es-Sebabiti), Mısır: Dârü’l-Hadis, 1993.
• Şirâzȋ, Ebû İshak Muhammed b. Ali, (v. 476/183), Tabakâtü’l-Fukahâ, (tahk. İhsan Abbas), Beyrut: Dârü’r-Râidi’l-Arabȋ, 1970.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame b. Abdilmelik b. Semle el-Ezdî, (v. 321/933), Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulemâ, (tahk. Abdullah Nezir Ahmed), Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1417.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Savre b. Musa b. ed-Dahhâk, (v. 279/892), Sünenü Tirmizî, (tahk. Muhammed Şakir), Mısır: yy., 1975. Öğüt Salim, “Evzâî” DİA, Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Yiğit Metin, İlk Dönem Hanefȋ Kaynaklarına Göre Ebû Hanife’nin Usul Anlayışında Sünnet, İz Yayıncılık: 2. Baskı, ty.
• Zekiyüddin Şabân, İslâm Hukuk İlminin Esasları, (terc. İbrahim Kafi Dönmez), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Zerkeşȋ, Ebû Abdillah Bedrüddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır, (v. 794/1392), el-Bahrü’l-Muhȋt fȋ Usuli’l-Fıkh, Dârü’l-Kütübȋ, 1994. Zeynüddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdülkadir, (v. 666/1268), Muhtâru’s-Sahâh, (tah. Yusuf eş-Şeyh Muhammed), Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.