Yahudilerin Osmanlı İmparatorluğuna Gelişi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin İlan Edildiği Tarihsel Sürece Kadar Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Durumların Araştırılmasına Yönelik Tarihsel Bir Yaklaşım

Yıl 2019, Sayı: 14, 55 - 85, 27.03.2019

Ahmet Özdemir

Öz

M.S. 70 senesinde General
Titus’un, Kudüs’ü ele geçirmesi ve ikinci kez yapılan Süleyman Mabedi’ni
yıkmasından sonra, Yahudilerin gemilerle Avrupa’ya götürülmesi ve dünyanın her
tarafına göç etmeleriyle, Yahudi Diaspora yaşamı başlamaktaydı. Hıristiyanlık,
Roma İmparatorluğu’nun resmi dini olunca, Yahudilere karşı baskı ve zulümler
artmıştı. Avrupa’da ticaretin yabancılar eliyle yürütülmesi noktasında,
Yahudilerin ekonomideki etkileri çoğalmıştı ve X. yüzyılda Asya ile Avrupa
arasında en önemli ekonomik bağı oluşturabilmişlerdi. XI. yüzyıldan sonra Batı
Avrupa’da ulus devletlerin kurulması ve kapitalizmin gelişmesiyle birlikte,
Yahudileri, ticari faaliyetlerden uzaklaştırma amacına istinaden birçok Avrupa
ülkesi dini sebepleri öne sürerek, Yahudileri sürgün etme politikası
izlemişlerdir. Bu sürgünler nedeniyle Yahudiler, o zamanın etkili gücü
durumundaki Türk Dünyası’na ve Osmanlı İmparatorluğuna sığınmışlardır.
Böylelikle Yahudiler, Osmanlı imparatorluğunun çöküşünden Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilan edildiği döneme kadar sosyal ve ekonomik olarak rahat
yaşama imkânına kavuşmuşlardır. Bu makale, belirtilen dönemdeki Yahudilerin,
sosyo-ekonomik yönden katkılarının incelenmesini ve Yahudi inancıyla iktisadi
konular arasındaki ilişkinin ortaya konmasını amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yahudi, Yahudi Göçü, Osmanlı İmparatorluğu, Toplum, Ekonomi

A Historical Approach To The Investigation Of The Contributions Of Jews By The Socio-Economical Aspects Between Their Migration To Ottoman Empire and The Proclamation Of The Turkish Republic

Öz

Jewish Diaspora life began at 70
AD, after General Titus had captured Jerusalem and destroyed the second temple
of Solomon. Meanwhile, Jews were transported to Europe by ships and migrated to
all parts of the world. When Christianity became the official religion of the Roman
Empire, the pressure and oppression of the Jews had increased. At the point of
conducting trade in Europe by foreigners, the effects of the Jews on the
economy had increased and they were able to form the most important economic link
between Asia and Europe in the X. century. After the XI. century, some European
countries agreed to expel the Jews, with the aim of removing them from
commercial activities, with the development of capitalism linked to the nation
states of Western Europe. Due to these exiles, the Jews had taken refuge in the
Turkish World and the Ottoman Empire, which were the most powerful power of
that time. Thus until the collapse of the Ottoman Empire and the proclaimation
of theRepublic of Turkey, the Jews had been able to have a comfortable living
opportunity socially and economically. This paper aims to examine the
socio-economic contributions of the Jews in the mentioned period and to reveal
the relationship between the Jewish faith and economic issues.

Anahtar Kelimeler

Jewish, Jewish Immigration, Ottoman Empire, Society, Economy

Kaynakça

• Adam, Baki. “Yahudi Kaynaklara Göre Tevrat”. Pınar Yayınları. Ankara, 2001.
• Albayrak, Kadir. “Balkanlar’da Üç Dinin Etkileşimi: Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet”. Balkanlarda İslâm: Miadı Dolmayan Umut = Islam in the Balkans: Unexpired Hope. Editör Muhammet Savaş Kafkasyalı. Ankara: Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA), 2016. s. 351-395.
• Akı, Özlem. Cumhuriyet’ten Günümüze Çanakkale Yahudileri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale, 2014.
• Arık, Durmuş. “Buhara Yahudileri”, Asya Araştırmaları Dergisi. Cilt: 2, Sayı: 2, Bahar 2018, ss. 1-27.
• Armstrong, George. Rothschıld Para İmparatorluğu Derin Yahudi Devleti. Çev. Mert Akçanbaş. Destek Yayınları. İstanbul, 2011.
• Arslan, Ali. “Avrupa’dan Türkiye’ye Yahudi Göçünün Stratejik Olarak Kullanılması (1880-1920)”. Güvenlik Stratejileri Dergisi. 2007, Vol. 3 (5), ss. 7-40.
• Arslan, Hammet. “Tarihsel Süreçte İzmir Yahudi Cemaatinin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Durumu”. Milel Ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. Cilt: 11, Sayı: 1. Ocak-Haziran 2014, ss. 119-142.
• Ay, Rahim. Türkiye’de Siyasal İslam Düşüncesinde Yahudi İmajı “Milli Görüş Örneği”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2011.
• Aydın, Mehmet. “Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik II. Kısım (Talmud Yahudiliği): (1)”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 4, 1991, s. 13-34.
• Bader Aynur, Eryiğit. Yahudilik Hıristiyanlık Ve İslam’ın Putperesliğe Bakışı (Kutsal Kitaplar Açısından Bir Değerlendirme). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2008.
• Badiou, Alain. Anti Semitizm Üzerine. Çev. Oylum Bülbül, Erkal Ünal. Encore Yayınları. İstanbul, 2014.
• Batmaz, Kezban. II. Meşrutiyet Döneminde İttihat Terakki Ve Yahudi İlişkisi (1909-1918). Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir, 2002.
• Burçak Leyla, İstanbul’da Yaşayan İstanbul Yahudilerinin Sosyo-Kültürel Özellikleri, Gazi üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Şubat 2015.
• Cornell, Vincent J.. “Tesniye’nin Gölgesinde Yahudilikte ve Hristiyanlıkta Faize (Interest) ve Aşırı Faize (Usury) Dair Yaklaşımlar”. Ribâ’yı Anlamak: İslam İktisadında Faiz. 2017. s. 23-43.
• Çavuşoğlu, Fatih, Lozan Antlaşması Sonrasında İzmir’de Yahudi Azınlıkların Sosyal Ve Ekonomik Durumlarındaki Değişim, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2009.
• Çetin, Hülya. İlahi Dinlerde Kurtuluş Anlayışı. Kriter Yayıncılık. İstanbul, 2012.
• Çetin, Hülya. Hz. İsa ve Ahlak Öğretisi. Kriter yayıncılık. İstanbul, 2015.
• Çetin, Hülya. “Dağdaki Vaazda Boşanma”. Çankırı Karetekin Üniversitesi Sosyal Bilemler Enstitüsü Dergisi. Cilt: 3, Sayı:2: 2012. s. 227-238.
• Çetin, Hülya. “Hz. İsa’nın Dağdaki Vaazına Hristiyanlık Açısından Genel Bir Bakış”. Türk-İslam Araştırmalar Dergisi. Sayı 8. 2013.
• Çınar, Ahmet Özgür. Lozan’dan Sonra Türkiye Yahudileri (1923-1960). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri, 2005.
• Çoban, Melih. Türkiye’de Yahudi Aydınları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul, 2009.
• Demirci, Kürşat. Yahudilik ve Dini Çoğulculuk. Ayışığı Yayınları. İstanbul, 1999.
• Duva, Hatice, Yahudi Lobileri Örneğinde Lobilerin Siyaset Ve Ticaretteki Yeri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Manisa, 2017.
• Erbey, İlyas. İsrail’de Yahudi Gruplar Arası Farklılıklar Ve Çatışmaların İsrail Siyasal Sistemi üzerindeki Etkileri. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2015.
• Erdal, İbrahim. “Türk Basınına Göre 1930 Yerel Ve 1935 Genel Seçimlerinde Yahudiler”. Türk Sosyal Ve Siyasi Hayatında Yahudiler, IQ Kültür Sanat Yayıncılık 1. Baskı. İstanbul, 2001, s. 273-283.
• Erdemir, Hatice P.; Erdemir, Halil. “Kudüs’te Yahudi İsyanı ve Yahudiler”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı. 2010, ss. 117-136.
• Erkan, Azmi, Osmanlıların Son Döneminde (1840-1920) Filistin’de Yabancılar İle Yahudilerin Toprak Mülkiyeti. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2015.
• Ertürkmen, Bengi Su. Ankara Yahudi Mahallesi Birlik Sokak’ta Bulunan Ankara Sinagogu İle Albukrek Ve Araf Konutlarının 19. YY Osmanlı Batılılaşması Bağlamında İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2013.
• Ford, Henry. Yahudi Enternasyonali. Çev. Mert Akçanbaş. Destek Yayınları. İstanbul, 2013.
• Galanti, Avram. Türkler ve Yahudiler (Tarihi, Siyasi Araştırma). Gözlem Gazetecilik Basın Yayın. 3. Baskı. İstanbul, 1995.
• Göçmen, Akif. Yahudi-Müslüman Diyalogunun İmkânı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2010.
• Güner, Yasemin. Ortaçağ Avrupa’sında Yahudi Göçleri Ve Yahudi Kültürü, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir, 2007.
• Gürkaynak, Muharrem. “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi Ve Yahudi Milleti”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi. Cilt: 9, Sayı: 2. 2003, ss. 275-290.
• Güven, Erdem. Türkiye Yahudileri’nin İsrail’e Entegrasyonu. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2006.
• Güven, Zeliha Zuhal. Yahudiliğin İnsana Yaklaşımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 1999.
• Harman, Ömer Faruk. “Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta Adalet”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi. Sayı: 18. 2013, s. 20-24.
• İpek, Nurdan. Selanik Ve İstanbul’da Seçkin Yahudi Bankerler (1850-1908). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul, 2011.
• İslamoğlu, Hatice. Elmalılı Tefsirinde Yahudi Ve Hıristiyanlara Bakış. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Şanlıurfa, 2008.
• Johnson, Paul. Yahudi Tarihi. Çev. Filiz Orman. Pozitif Yayınları. İstanbul, 200.
• Karagedikli, Gürer. “Altın Çağ” ile Modern Dönem Arasında Osmanlı Yahudileri: Edirne Yahudi Cemaati Örneği (1680-1750)”. Kebikeç. Sayı 37. 2014, ss. 305-336.
• Kaufmann, Francine; Eisenberg, Josy. “Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik”. Çeviren: Mehmet Aydın. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: XXIX. 1987, s. 267-283.
• Kaya, İlyas Ozan. Şer’iyye Sicillerine Göre Galata Yahudi Cemaati (1600-1625). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir, 2018.
• Kaygısız, Hüseyin. Filistin’e Yapılan Yahudi Göçleri (1881-1917). Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kilis, 2014.
• Kaynar, Nilgün. Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya, 2009.
• Kılıç, Musa. “Osmanlı Diplomasisi Hizmetinde Yahudiler”. Türk Sosyal Ve Siyasi Hayatında Yahudiler. IQ Kültür Sanat Yayıncılık 1. Baskı. İstanbul, 2011, ss. 91-128.
• Kılıç, Musa. “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına göre II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Bürokrasisinde Yahudi Memurlar”. OTAM. 31. Bahar 2012, ss. 129-155.
• Kurt, Ali Osman. “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. Cilt: 7, Sayı: 1. Ocak-Nisan 2010, ss. 33-59.
• Metli, Ebru. Hasidizm’in Yahudi Ve Öteki Anlayışı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2006.
• Ocak, Refika. Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Yahudiler. Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir, 2004.
• Özalkan, Seda. Yahudilerin Siyonizm Karşıtlığı. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2017.
• Özen, Adem. Cumhuriyetten Günümüze İstanbul Yahudileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 1993.
• Özgül, Esin. 1917 Balfour Deklarasyonu Ve Filistin’e Yahudi Göçü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir, 2018.
• Özmen, Seda. Yahudiliğinin İki Temel Dökümanı: Pitstsburg Ve Columbus Platformları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale, 2007.
• Sağkulak, Şermin. 19. Yüzyılın Sonlarında Osmanlı Topraklarına Yahudi Göçü. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2011.
• Sartre, Jean Paul. “Yahudi Düşmanı,”. Çev. Emin Türk Eliçin. Salyangoz Yayınları. 1. Baskı. İstanbul, 2008.
• Sayar, Süleyman. “Yahudi Karakteri (Tarihi ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklaşım)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. Cilt: 9, Sayı: 9. 2000, ss. 1-13.
• Shahak, Israel. Yahudi Tarihi Yahudi Dini. Çev. Ahmet Emin Dağ. Anka Yayınları. 3. Baskı. İstanbul, 2004.
• Subaşı, Doğa Filiz. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sefardiler”. Türk Sosyal Ve Siyasi Hayatında Yahudiler. IQ Kültür Sanat Yayıncılık. 1. Baskı. İstanbul, 2011, ss. 129-159.
• Taner, Hülya. “Kur’an Yolu Tefsiri”nde Yahudilik İle İlgili Bilgilerin Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ, 2018.
• Tiryaki, Hatice. Reformist Yahudilik. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2006.
• Tokalak, İsmail. Paranın İmparatorları Rotschıld’lerin Küresel Gücü. Ataç Yayınları. İstanbul, 2014.
• Tokel, Meliha. Tarihte ve Günümüzde Edirne Yahudi Cemaati. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2010.
• Ünal, Asife. “Yahudi Düğün Gelenekleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2. 2016, ss. 225-241.
• Yavuz, Nazmiye. Kitabı Mukaddes Açısından Yahudilik Ve Hıristiyanlıkta Seçilmişlik Anlayışı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2006.
• Yeşildal, Mustafa. Balat’taki Yahudi Kurumlarının Tarihsel Gelişim Süreci. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2006.
• Yıldız, Hasan. OrtaDoğu’da Dinler Üzerine Bir Araştırma (Yahudilik-Hıristiyanlık-İslamiyet). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Tezli Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ, 2008.