Hadis Istılahlarından Mühmel ve Sahîh-i Buhârî Ricâlinden Süfyân’ın Tayini Meselesi

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 764 - 795, 28.12.2018

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.30627/cuilah.504966

Öz

Temel hadis kaynaklarında, isnâdı zikrederken
bazı râvîlerin kimliğini açıkça tayin etmemek musannıfların sıkça görülen
tasarruflarındandır. Bu durum hadislerin tasnif edilmeye başlandığı hicrî II.
ve III. yüz yıl gibi ilk dönemlerde yaygın olan, isnâdlar ve râvîler hakkındaki
yüksek bilgi düzeyi dikkate alındığında anlaşılabilir mahiyette olmakla beraber
bu sahadaki bilginin azaldığı sonraki dönemler için “isnâdın sıhhat düzeyi”
problemini gündeme getirmiştir. Farklı türleri olan bu uygulamanın
örneklerinden biri de “ihmâl” veya “mühmel” dir. Bu araştırmada söz konusu
ıstılahın anlamı üzerinde durulmuş ve özellikle Buhârî’nin (ö. 256/870)
Sahîh’indeki isnâdlarda yer alan iki önemli râvî, Süfyân es-Sevrî (ö. 161/778)
ve Süfyân b. Uyeyne (ö. 198/814) hakkında ne ölçüde kullanıldığı ve bunları
birbirinden temyiz etmenin imkânı, mezkûr eserin bazı önemli şerhleri esas
alınarak belirlenmeye çalışılmıştır. Yine Süfyân’ın tayini hususundaki ihtilaflar
ve farklı görüşlerin gerekçeleri, bulundukları isnâdın sıhhatine doğrudan etki
etmeleri nedeniyle bu râvîlerin biyografileri ve adâlet ve zabt durumları ve bu
tür rivayetlerin genel olarak sıhhat açısından değeri de inceleme konusu
yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süfyân b. Uyeyne, Süfyân es-Sevrî, İhmâl, Mühmel, İsnâd

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî (ö. 241/855), Müsned, I-L, thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1416/1995. Aydınlı, Abdullah, “Mühmel”, DİA, XXXI, s. 524, İstanbul 2006. Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefî (ö. 855/1451), Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2001. Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/870), el-Camiu’s-sahîh, Dâru’s-Selâm, Riyad 1999. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/889), Sünen, Dâru İbni’l-Cevzî, Kahire 1432/2011. Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit (ö. 463/1071), Kitâbu’l-kifâye fî ilmi’r-rivâye, Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarâbâd 1357. İbn Hacer, Şihâbeddin Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-VIII, Dâru’l-Marife, Beyrut 2005. ………., Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, thk. Nureddin Itr, Matbaatu’s-Sabâh, Dımeşk 1421/2000. ………., Tehzîbu’t-Tehzîb, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995. ………., Takrîbu’t-Tehzîb, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ el-Hâfız İmâdüddîn İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), el-Bâisü’l-hasîs şerhu İhtisâri ulûmi’l-hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1416/1996. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 273/886), Sünenü İbn Mâce, I-II, Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992. İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisanu’l-Arab, I-VI, thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasebullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, Seyyid Ramazan Ahmed, Dâru’l-Maârif, Kahire trs. İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî (ö. 230/845), Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr, I-XI, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1421/2001. Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Saîd Şemsüddin (ö. 786/1384), el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1401/1981. Koçyiğit, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1992. .........., Hadîs Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2013. Mizzî, Cemalüddin Ebu’l-Haccâc Yusuf (ö. 742/1342), Tehzîbu’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1403/1983. ………., Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma’rifeti’l-etrâf, I-XIII, thk. Abdüssamed Şerefüddin, el-Mektebetü’l-İslâmî/ed-Dâru’l-Kayyime, byy. 1403/1983. Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccâc (ö. 261/875), el-Câmiu’s-sahîh, I-III, Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî (ö. 303/915), Sünenü’n-Nesâî, tsh. Ahmed Şemsüddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009. Sezgin, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Otto Yay., Ankara 2012. Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman (ö. 911/1505), Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1430/2009. Tahhân, Mahmûd, Teysîru mustalahi’l-hadîs, Mektebetü’l-Maârif, Riyad 1432/2011. Tahânevî, Muhammed Ali (ö. 1158/1745’ten sonra), Mevsûatü keşşâfi ıstılâhâti’l-funûni ve’l-ulûm, I-II, thk. Ali Dehrûc, Mektebetü Lübnan Nâşirûn, Lübnan 1996. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892), Câmiu’t-Tirmizî, Dâru’s-Selâm, Riyad 1999. Türkî, Muhammed b. Türkî, Temyîzü’l-mühmel mine’s-Süfyâneyni ve meahû vesâilü temyîzi’l-mühmeleyn, Dâru’l-Âsıme, Riyad 1431/2010. Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yayınları, Ankara 1992. Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, I-XXIX, thk. Şuayb el-Arnaût, Ali Ebû Zeyd, Muhammed Nuaym el-Araksûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1402/1982.