ARAP TASAVVUFÎ ROMANLARININ YAPISI VE KURGUSU

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 251 - 262, 26.06.2019

Ethem Demir

https://doi.org/10.30627/cuilah.559555

Cited By: 1

Öz

Arap
edebiyatının yükselen değeri durumunda olan roman, bireyin sosyal etkileşimini
yansıtma, toplumu doğrudan etkileme ve meramını dile getirme noktasındaki
yetkinliğinden dolayı haklı olarak son bir asırdır en çok ilgiye mazhar olan ve
hakkında konuşulup çeşitli fikirler üretilen bir sanat dalı olmuştur. Zaman
içerisinde izlek ve teknik açıdan zenginleşerek başarı trendini sürdüren roman
sanatı, diğer türler gibi tasavvufî roman türünü de bünyesine katmıştır.
İslâm’ın kültürel tarihî mirasını yeniden yorumlama ve bu anlamda bir kişilik
inşa etme hedefiyle hareket eden bu roman türü, roman sanatına yeni bir ses
getirmiştir. Nefis tezkiyesi, vecd, sahv, setr ve murâkabe gibi tasavvufî
değerleri kazanmak için sûfîlerin çıkmış oldukları seyrü sülük şeklindeki
mânevî yolculuklarına yer veren tasavvufî roman, bu manada tasavvufun derûnî
âlemine inmeyi hedeflemiştir. Tasavvufun mânevî hallerinin yanı sıra sûfîlerin
hayatlarını ve toplumsal rollerini de irdeleyen söz konusu roman türü, bu
kapsamda asırlar boyunca İslâm toplumunu derinden etkilemiş olan tasavvufun
sosyokültürel tasvirini yapmıştır. Son yarım asırda vücut bulup gelişen ilgili
roman türü, işaret edilen tematik özgünlüğünün yanı sıra roman tekniği
noktasındaki tasavvufî anlayışıyla da oldukça dikkat çekmiştir. Romanın yapısal
unsurları olan zaman, mekân, karakter ve olay örgüsünü tasavvufî bir anlayışla
yeniden yorumlayan bu roman türü, söz konusu unsurlara tasavvufî bir anlam
yüklemiştir. Diğer roman türleri gibi zamanı hızlandırma, yavaşlatma, ilerletme
ve geriye götürme gibi zamanın farklı kullanımlarına yer veren bu roman türü,
sadece tasavvufî anlayışta bulunabilen bast-ı zaman gibi farklı bir zaman
kullanımına da yer vermiştir. Bu anlamdaki farklılığını mekân, karakter ve olay
örgüsünde de ortaya koyan tasavvufî roman, bu kapsamda roman sanatına birçok
yenilik kazandırmıştır. Kullandığı farklı tekniklerle romanın söz konusu
unsurlarını tasavvufî bir renge büründürerek romanın yapısında özgün bir
çeşitliliğe giden tasavvufî roman, bu özgünlüğünü romanın kurgusuna da
yansıtmıştır. Keşf, vuslat, sahv, vecd, râbıta ve mucâhede gibi pek çok
tasavvufî kavramı kullanarak roman dil ve üslûbunda farklı bir yol izleyen bu
roman türünün, yer verdiği dergâh konuşmalarıyla diyaloglarda da özgün bir yol
izlediği görülmüştür. Arap tasavvufî romanını teknik açıdan inceleyen bu
çalışma, söz konusu edebî yazım türünün roman tekniğine getirdiği tasavvufî
nitelikli yeni açılıma farklı yönlerden ışık tutmuştur. Bu manada alanında öncü
bir role sahip olan ilgili makale, tasavvufî romanın yapısal ve kurgusal
unsurlarına değinerek bu roman türünün özgünlüğünü örnekleriyle ortaya
koymuştur.

Anahtar
Kelimeler: Arap
Dili ve Belagatı, Modern Arap Romanı, Tasavvufî Roman, Tasavvufî Roman Unsurları,
Roman Tekniği.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Modern Arap Romanı, Tasavvufî Roman, Tasavvufî Roman Unsurları

Kaynakça

• ‘Alevân, Muhammed Hasan. Mevtün sağîr. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’s-sâkî, 2016.
• Ateş, Süleyman. “KUTUB”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 498 - 499. Ankara: TDV Yayınları, 2002. ‘Udvâni, Sa‘d ‘Avde Hasan. eş-Şahsiyye fî a‘mâli Ahmed Refîk ‘Avad er-rivâiyye: Dirârese fî dev’i’l-menâhici’n-nakdiyye. Yüksek Lisans Tezi, Gazze İslâm Üniversitesi, 2014.
• Bilgarbî, Abdulkadir. el-Bünyetü’z-zamaniyye fi’r-rivâye. Yüksek Lisans Tezi, Cezâir Üniversitesi, 2006.
• Bûdâvud, Vuznânî. el-Lugatü’s-sûfiyye ‘inde Cemâl el-Gîtânî, Mecelletü’l-havliyyâti’t-turâs 6 (2006): 23-34.
• Bûkreş, Kerîme. el-Vezâifü’s-serdiyye ve’d-delâliyyetü li’l-hitâbi’s-sûfî fi’r-rivâyeti’l-Arabiyyeti’l-mu‘âsirati ‘Şecereti’l-‘âbid’ li ‘Ammâr Alî Hasan nemûzec. Doktora Tezi, Muhammed Bûdiyâf el-Mesîle Üniversitesi, 2017.
• Çetin, Nurullah. Roman Çözümleme Yöntemi. 10. Baskı. Ankara: Öncü Yayınları, 2009.
• Ceylan, Semih. “VAKİT”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 491- 492. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Dehâ, Ali Fehd. Ali Ahmed Bâkesîr ve edebuhu’n-nesrî er-rivâyetü’t-târîhiyye dirâseten fenniyye. Yüksek Lisans Tezi, Irak Üniversitesi, 2011.
• Demir, Ethem. Ali Ahmed Bâkesîr ve Romancılığı. Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2018.
• Duman, Emine. İbrahim Yıldırım’ın “Kuşevî’nin Efendisi” Romanında Dil ve Anlatım. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2013.
• el-İttihâd. “er-Rivâyetü’s-sûfiyye…mevsimü’l-hicreti ile’l-gaybiyyât”. Erişim: 15 Mart 2019. https://www.alittihad.ae/article/48498/2016.
• Erdoğan, Selâmi. Muhyiddin Şekûr Örneğinde ABD’de Tasavvuf Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Hasan, ‘Ammâr Ali. Şeceretü’l-‘âbid. 1. Baskı. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2011.
• Himmîş, Sâlim. Mecnûnu’l-hukmi. Kahire: Âfâku’l-kitabe, 1998.
• İbn ‘Urfe, Abdulilâh. Cebelü’l-Kâf. 1. Baskı. Rebât: Matbatü ‘Akrâş, 2002.
• İbn ‘Urfe, Abdulilâh. Tavâsînü’l-Gazzâlî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Âdâb, 2011.
• Kâşânî, Kemalüddin Abdurrezzâk. Istılâhâtü’s-Sûfiyye. thk. Muhammed Kemâl İbrahim Cafer. 2. Baskı. Kum: İntişârâtü Bîdâr, 1950.
• Kâşânî, Kemalüddin Abdurrezzâk. Letâifu’l-i‘lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. thk. Ahmed İbrahim es-Sâyih. 1. Baskı. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 2005.
• Kâsım, Abdülhakîm. Eyyâmu’l-insâni’s-seb‘a. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1965.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Risâletü’l-Kuşeyrî, thk. Abdülhalîm Mahmud - Mahmud b. Şerîf. Kahire: Metâbi‘u Müesseseti Dâri’ş-Şa‘b, 1989.
• Metlef, Âsiye. “et-Tecrîbu’s-sûfî fi’r-rivâyeti’l-Arabiyyeti’l-mu‘asıre – ab‘âduhû ve tecelliyâtuhû”, Mecelletü’t-ta‘lîmiyye 4/10 (Mayıs 2017):186-202.
• Necâhî, Neclâ. “Delâletü’l-me‘âlimi’l-mekâniyye fî’s-serdi’l-ırfânî beyne’t-târîhî ve’l-mutehayyel rivâyetü’l-havâmîm li ‘Abdililâh b. ‘Urfe inmûzec”. Mecelletü’l-‘allâme 1/1 (Ocak 2016):183-195.
• Rukkâbî, Abdulhâlik. Sabi‘u’l-eyyâmi’l-halk. 4. Baskı. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyyetü li’d-Dirâseti ve’n-Neşri, 2011.
• Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. el-Hasan el-Hakîm. Kitabu Hatmi’l-Evliyâ. thk. Osman İsmail Yahya. Beyrut: el-Matbaatu’l-Kâsûlikiyye, ts.
• Sekâfât. “et-Tehâvvulâtü’l-ma‘rifiyyetü’l-cedîde fi’r-rivâyeti’l-‘Arabiyye be‘de 1990 milâdi”. Erişim: 15 Mart 2019. http://thaqafat.com/2015/06/26311.
• Vedâatüllah, Âsiyê Muhammed. “eş-Şahsiyyetü’s-sûfiyye fî edebi’t-Tâhir Vattâr rivâyetü ‘el-Veliyü’t-Tâhir’ nemûzec”. Mecelletü’l-ulûmi’l-insâniyye 14. (Şubat 2014): 186-202.
• Verârî, Abdullatîf. “er-Rivâyetü’l-‘irfâniyye: Kadâya’n-nev‘i, el-kitâbe ve’l-mutahayyel”. Mecelletü zevât 10 (Mayıs 2015): 10-15.
• Wattpad. et-Tâhir Vattâr - el-Veliyü’t-Tâhir ye‘ûdü ilâ makâmi’z-zekî. Erişim: 22 Mart 2019. https://www.wattpad.com/428143-الطاهر-وطار-الولي-الطاهر-يعود-إلى-مقامه-الزكي.
• Zeytûnî, Latîf. Mu‘cemu mustalahâti nakdi’r-rivâye. 1. Baskı. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2002.