(التغير في اجتهادات الصاحبين أبي يوسف ومحمد في القضاء (الأسباب-المصادر-التحليل

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 141 - 165, 29.03.2019

Shadi İ. A. Qaddumı

Öz

يُعدّ
التغير في الفقه أمرًا واقعيًا من جهة، ومن جهة أخرى فإنه يُعدُّ أمرًا ضروريًا،
وقد كان التغير في الفقه في زمن النبي صلى الله عليه وسلم بمنزلة النسخ للحكم، أما
في العصور التي تلت زمن النبي وفي مقدمتها عصر الصحابة والتابعين، فقد حدث ذلك
التغير كنتيجة لاختلاف مكان وظروف الحكم أو الفتوى، وبسبب اختلاف الفتوى والحكم
ظهر "تغير رأي المجتهدين". في مقدمة هذا البحث بينّت ماهية الرجوع
والنقض وحكمه، ثم ذكرت أسباب رجوع المجتهد عن رأيه، وتناولت الحديث بعد ذلك عن
رجوعات الصاحبين في فقه القضاء وتوابعه، ووضحت أسباب تلك الرجوعات، وأخيرًا قمت
بعمل تحليلات لتلك الرجوعات من خلال الحديث عن مصادر الآراء التي رجع عنها
الصاحبان.

Anahtar Kelimeler

: أبو يوسف، محمد بن حسن، رجوع، الاجتهاد، القضاء.

THE CHANGE IN SAHIBEYN ABU YUSUF AND MUHAMMAD’S IJTIHADS RELATED TO JUDGEMENT (REASONS- RESOURCES– ANALYSIS)

Öz

The
change in jurisprudence is realistic on one hand, and on the other hand, it is necessary.
The change in Islamic Jurisprudence (fiqh) is taken up during the Prophet’s
life by the term of naskh. However, in the eras that followed the Prophet's
time in particular the era of companions and followers, that change took place
as a result of the difference in place and circumstances of governance (hukm) or advisory opinion (fatwa), and
because of the difference in advisory opinion and hukm there appeared
"change the opinion of al-mujtahids". In the beginning part of the
article, I studied the fact of ruju' as "the change in the opinion of a mujtehid about a subject that
he commanded before". Afterwards, I mentioned
recourses, reasons of
the Sahibeyn's that is in the category of judgement in jurisprudence. Finally,
I made analysis by mentioning the resources of recources.

Anahtar Kelimeler

Abu Yusuf, Muhammad b. Hasan, Recourse, Al-Ijtihad, Judgement

(التغير في اجتهادات الصاحبين أبي يوسف ومحمد في القضاء (الأسباب-المصادر-التحليل

Öz

Fıkıhta değişim bir yandan bir olguyu ifade
ederken diğer yandan da bir gerekliliği belirtir. Bu değişim, Hz. Peygamber
(s.a.v.) hayatta iken “nesih” yolu ile söz konusu olmuştur. Başta sahabe ve
tâbiûn dönemleri olmak üzere sonraki dönemlerde ise fıkıhtaki değişim hükmün
veya fetvanın şartlara ve duruma göre değişmesi suretiyle olmuştur. Hüküm ve
fetvanın değişmesinin bir yönünü ise “müctehidlerin görüş değiştirmesi”
oluşturmaktadır. Makalenin giriş kısmında rücû ve nakz kavramı üzerinde durmak
suretiyle rücuun hüküm ve sebeplerini ortaya koymaktadır. Daha sonra
Sahibeyn’in fıkhın yargı alanındaki rücularını ele almaktadır. Son olarak da
rücuların kaynaklarından söz ederek analizler yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Yûsuf, Muhammed b. Hasan, Rücû, İctihat, Yargı

Kaynakça

• Bâbertî, Muhammed b. Muhammed. El-İnâye Şerhü'l-Hidâye. Beyrût: Darü'l-Fikr.
• Ebû Yûsuf, Ya'kūb b. İbrâhîm. İhtilâfü Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ. Thk. Ebü'l-Vafâ El-Efgânî. Hindistan: Lecnetü İhya'il-Maarifi'n-Nu'maniyye, 1357.
• ed-Desûkî, Muhammed. el-İmâm Muĥammed b. el-Ĥasan eş-Şeybânî ve Eŝeruhû fi'l-Fıķhi'l-İslâmî. Doha: Darü's-Sekâfe, 1987.
• el-Aynî, Mahmud b. Ahmed. El-Binâye Şerhu'l-Hidâye. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
• el-Buhârî, Alaüddin Abdülaziz b. Ahmed. Keşfü'l-Esrâr Şerhi Usûli'l-Pezdevî. İstanbûl: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1308.
• el-Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbahu'l-Münir fi Garîbi'ş-Şerhi'l-Kebir. Thk. Abdülazîm eş-Şinnâvî. 2. Baskı. Kahire: Darü'l-Maarif, 1977.
• el-Hassâf, Ahmed b. Ömer. Şerhu Edebi'l-Kadî. Thk. Muhyî Hilâl es-Serhân. Bağdat: Mektebetü'l-İrşâd, 1978.
• el-Kefevi, Eyyûb Musa. El-Külliyat. Thk. Adnan Dervîş – Muhammed el-Masrî. 2. Baskı. Beyrût: Dârü'r-Risâle, 1998.
• el-Mergınânî, Ali b. Ebî Bekr. El-Hidaye fî Şerhi Bidayetil Mübtedi. Thk. Naîm Şerif Ahmed. Pakistan: İdaretu'l-Kur'an ve'l-Ulumu'l-İslamiyye, 1417.
• Emin, Ahmed. Duha'l-İslâm. Mısır: el-Hey'etu'l-Mısriyye el-'Amme li'l-Kitâb, 1997.
• en-Nedvî, Ali Ahmed. El-İmam Muhammed b. El-Hasan eş-Şeybânî Nâbiğatü'l-Fıkhi'l-İslâmî. Dimeşk: Dar'ül-Kalem, 1994.
• en-Nevevî, Yahyâ b. Şeref. El Mecmu Şerhu'l Mühezzeb. Beyrût: Darü'l-Fikr.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkamın Değişmesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1989.
• es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Uyûnü'l-Mesâil. Thk. Selâhaddin en-Nâhî. Bağdat: Matbaatü Es'ad, 1386.
• eş-Şeybânî, Muhammed b. el-hasan. el-Asl. Thk. Mehmet Boynukalın. Beyrût: Dârü İbn Hazm, 2012.
• es-Simnânî, Ali b. Muhammed. Ravzatü'l-Kuđât ve Tarîku'n-Necâ. Thk. Selâhaddin en-Nâhî. 2. Baskı. Beyrût: Müessesetü'r-Risale, 1984.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu'l-Arûs mîn Cevâhiri'l-Kâmûs. Thk. Abdüssettâr Ferrâc. 2. Baskı. Kuveyt: Matbaatü'l-Kuveyt, 1965.
• ez-Zerkâ, Mustafa. El-Medhalü'l-Fıkhiyyi'l-Âm. 2. Baskı. Dimeşk: Darü'l-Kalem, 2004.
• ez-Zeyleî, Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînü'l-Hakâik Şerhu Kenzi'd-Dekâik. Bulâk: Matbaatu'l-Emiriye el-Kübrâ, 1313.
• ez-Zühayli, Vehbe. Tegayyürü'l-ictihad. Dimeşk: Darü'l-Mektebî, 2000.
• Haydar, Ali. Dürerü'l-Hukkam Şerhu Mecelleti'l-Ahkam. Çev. Fehmî el-Hüseynî. Beyrût: Dârü'l-Cîl, 1991.
• İbn Ferhûn, İbrahim b. Ali. Tabsıratü'l-Hükkâm fî Usûli'l-Akdiye ve Menâhici'l-Ahkâm. Mısır: Mektebetü'l-Külliyyât el-Ezheriyye, 1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed İbn Ebî Bekr. İ'lâmü'l-Muvakkı'în 'an Rabbi'l-'Âlemîn. Thk. Muhammed İbrahim. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1991.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. Beyrût: Dâru Sâder, 1414.
• İbn Mâze, Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtü'l-Burhânî fî'l-Fıkhi'n-Nu'mânî. Thk. Abdülkerim el-Cündî. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. El-Bahru'r-Râik Şerhu Kenzi'd-Dekaik. 2. Baskı. Kahire: Darü'l- Kitabi'l-İslami.
• İbn Abdülber, Yûsuf b. Abdillâh. El-İntika' fi Fedaili'l-Eimmeti's-Selaseti'l-Fukaha. Halep: Mektebetü'l-Metbuati'l-İslamiyye, 1997.
• İbn-i Âbidîn, Muhammed Emîn bin Ömer. Reddü'l-Muhtar ala'd-Dürri'l-Muhtar. 2. Baskı. Beyrût: Darü'l-Fikr, 1992.
• İbnü'l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu'l-Kadîr. Beyrût: Darü'l-Fikr.
• Kal'acî, Muhammed - Kanibi, Hamid. Mu'cemu Lüğati'l-Fukaha. Ürdün: Darü'n-Nefâis, 1988.
• Kâsânî, Alâüddîn b. Mes'ûd b. Ahmed. Bedâ'i'u's-Sanâi' fi Tertîbi'ş-Şerâ'i'. 2. Baskı. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• Medkûr, Muhammed Selâm. El-Medhal li'l-Fıkhi'l-İslâmî. 2. Baskı. Kahire: Darü'l-Kitabi'l-Hadîs, 1996.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Farâmuz. Dürerü'l Hükkâm Şerhu Gureri'l-Ahkâm. Kahire: Dârü Ihyâ'i 'l-Kütübi'l-Arabiyya.
• Mustafa, İbrahim – ez-Zeyyât, Ahmed – Abülkâdir, Hâmid – en-Neccâr, Muhammed. el-Mu'cemü'l-Vasît. 4. Baskı. Kahire: Mektebetü'ş-Şuruk ed-Duveliyye, 2004.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu'cemü'l-Lugati'l-Arabiyye El-Muasıra. Kahire: Alemü'l-Kütüb, 2008.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrût: Darü'l-Marife, 1993.
• Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. El-Mevsû'a'l-fıkhiyyetu'l-Kuveytiyye. 2. Baskı. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1983.