The Study of Qara Saydī al-Hamīdī’s Treatise on al-Umūr al-‘Āmmah Discussions with its Critical Edition and its Translation into Turkish

Yıl 2018, Cilt: 29 Sayı: 2, 343 - 378, 06.12.2018

Yasin Apaydın

Öz

The essential attributes of being qua being as the main problems of metaphysics has been treated under the title of al-umūr al-āmmah sections after engaging Kalām with Islamic peripatetics. Concepts such as being, unity, multiplicity, quiddity and causality has been accepted as general things and the seperate titles of their secondary problems. Post-classical period thinkers beside trying to solve aforementioned problems started to think on the concept al-umūr al-'āmmah itself and consider it as a philosophical problem. This case produced what I call al-umūr al-āmmah discussions in post-classical period of Islamic philosophy including Ottoman thinkers. In this article, I will try to treat al-umūr al-āmmah discussions over Ottoman philosopher Kara Saydī al-Hamīdī’s (d. 1507) treatise on this subject as well as to present its critical edition and translation into Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Qara Saydī, Bayezid II, Ottoman philosophy, al-Umūr al-‘Āmmah discussions, Hāshiya al-Tajrīd

Kara Seydî-i Hamîdî (v. 912/1507) ve Umûr-ı Âmme’ye Dair Risâlesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi

Öz

Metafiziğin ana meseleleri arasında sayılan ve varolmak bakımından varolana ilişen arazlar, kelâm ilminin metafizikle etkileşime geçmesiyle birlikte “umûr-ı âmme” kavramsallaştırması altında ele alınır olmuştur. Bu çerçevede varlık, birlik, çokluk, mahiyet, sebeplik (illiyet) ve sebeplilik (ma‘lûliyyet) gibi kavramlar umûr-ı âmme çatısı altında kabul edilmiş ve bu kavramların her biri birçok alt meselenin başlıkları olmuştur. Müteahhirûn dönemi düşünürleri, söz konusu kavramların ayrı ayrı ele alınması yanı sıra umûr-ı âmme teriminin kendisini felsefî bir soruna dönüştürerek onun mahiyet ve kapsamına dair sorgulamaya yönelmişlerdir. Bu durum umûr-ı âmme sorunu olarak nitelendirilebilecek bir problemin ve ona dair bir literatürün doğmasına sebep olmuştur. Bu makale, Osmanlı düşünürlerinden Kara Seydî’nin sözü geçen umûr-ı âmme sorununu kendine merkezî konu olarak seçtiği risalesinin tahlil, tahkik ve tercümesini sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kara Seydî, II. Bayezid, Umûr-ı Âmme, Hâşiye-i Tecrîd, Cisimlerin hâdisliği

Kaynakça

• Ali Kuşçu, Şerhu Tecrîdi’l-‘akâid, thk. Muhammed Hüzeyin ez-Zâriî er-Rıdâyî, Kum: Daru’r-Râid, 2014.
• Apaydın, Yasin. “Tecrîdü’l-‘Akâid Geleneğinde Umûr-ı Âmme Sorunu”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017, 95-126.
• Arıcı, Müstakim. “İslam Düşüncesinde Fahreddin Razi Ekolü”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, ed. Ömer Türker, Osman Demir, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Âşık Çelebi, Meşâiru’ş-şuarâ, Haz. Filiz Kılıç, (İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Aydın, Mehmet. “Kara Seyyidî-i Hamîdî ve Zihnî Varlık Risalesi: Tahkik ve Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37(2013): 49-94.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri: Teşkilat, Tarih, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2005.
• Cürcânî, Hâşiyetü’t-Tecrîd, Feyzullah Efendi Ktp., nr. 1115.
• Cürcânî. Şerhu’l-Mevâkıf, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311.
• Çelik, Yüksel. “el-Misbâh şerhu’l-kısmi’s-sâlis min Miftâhi’l-ulûm fî ‘ilmeyi’l-meânî ve’l-beyân”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• el-Gazalî, Ebu Hâmid. Kavâ‘idü’l-‘akâid, thk. Musa Muhammed Ali, Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• el-Îcî, Adududdin. el-Mevâkıf fi ‘ilmi’l-Kelâm, Beyrut:Âlemü’l-Kütüb, ts. Âmire, 1853.
• el-Kirmastî, Yusuf. Hâşiye ‘alâ Metâli‘i’l-enzâr, Mehmed Asım Bey Ktp., nr. 721.
• Gencevî, Sinâneddin Yusuf. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Mevâkıf, Ragıp Paşa Ktp, nr. 761.
• Hemedânî, Aynülkudât. Zübdetü’l-hakâik: Hakikatlerin Özü, Eleştirmeli Metin ve Çeviri, Ahmet Kamil Cihan-Salih Yalın-Mesut Sandıkçı-Arsen Taher, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2016.
• Isfahânî, Şemseddin. Tesdîdü’l-kavâid fi şerhi Tecrîdi’l-‘akâid, thk. Halid b. Hammad el-‘Advânî, Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 2012.
• İbn Kemal. Risâle fi’l-umûri’l-âmme, Râşid Efendi Ktp., nr. 674, 26a-28b.
• İshakoğlu, Ömer. “Türklerin XV-XVI. Asırlarda Arapça Belagata Yaptığı Katkılar”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2004.
• Kara Seydî. el-Esile ve’l-ecvibe mensûbetün li’l-mevlâ Kara Seydî, Halet Efendi, nr. 810, 89b-90a.
• Kara Seydî. Risâle fi’l-umûri’l-âmme, Bağdatlı Vehbi Ktp., nr. 2213, vr. 179b-182a.
• Kara Seydî. Risâle fi’l-umûri’l-âmme, Beşir Ağa Ktp., nr. 199, 196b-198a.
• Kara Seydî. Risâle fi’l-umûri’l-âmme, Bursa Genel Ktp., nr. 1429, 111b.
• Kara Seydî. Risâle fi’l-umûri’l-âmme, İran İslamî Şura Meclisi Ktp., nr. 14167.
• Kâtib Çelebi. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl, thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaut, İstanbul: IRCICA, 2010.
• Kınalızâde, Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şuarâ, hz. Aysun Sungurhan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017.
• Mecdî Efendi. Tercüme-i Şekâik-i numaniyye: Hadâikü’ş-Şekâik, İstanbul: Matbaa-i
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire 1308-1315.
• Mehmet Özturan, “Neyi, Nasıl Tartışabilirim? Îcî’de Tartışma Mantığı”, İslam İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddîn el-Îcî içinde, ed. Eşref Altaş, (İstanbul: İSAM Yayınları, 2017)
• Nevî Efendi. Hadâikü’l-hakâik fi tekmileti’ş-Şekâik, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1268.
• Semerkandî, Şemseddin, es-Sahâifü’l-İlâhiyye, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Sinanoğlu, Mustafa. “el-Mevâkıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 29, Ankara: TDV Yay., 2004, 422-424.
• Sözüdoğru, Hatice Arslan. “Kara Seyyidi Hamidi’nin (ö. 913/1507) Hayatı ve ‘Es’ile alâ Şerhi’s-Seyyid’ Risalenin Tahkiki”, Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları 1 (2015): 262-288.
• Taşkın, Bilal. “Osmanlı Döneminde Varlık Tartışmaları: Kara Seyyidî el-Hamidî’nin Umûr-i Âmme’ye Dair Risaleleri Bağlamında Bir İnceleme”, Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler, ed. Osman Demir, Veysel Kaya, Kadir Gömbeyaz, U. Murat Kılavuz, (İstanbul 2016): 189-217.
• Taşköprülüzâde. eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-devleti’l-‘osmâniyye, İstanbul: Dersaadet, ts., 180.
• Teftâzânî. Şerhu’l-Makâsıd, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1277.
• Tunagöz, Tuna. “Sirâceddin el-Urmevî’nin Risâle fi’l-fark beyne Mevzû‘ayi’l-İlmi’l-İlâhî ve’l-Kelâm Adlı Eseri: Eleştirel Metin ve Çeviri”, Kutadgubilig: Felsefe- Bilim Araştırmaları, 31 (2016): 281-304.
• Turan, Şerafettin. “II. Bayezid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 5, Ankara: TDV Yay., 1992, 234-238.