KUR’ÂN-I KERÎM’DE TECEDDÜT ve SÜBÛT MANASI İÇİN YAPILAN ‘UDÛL ÇEŞİTLERİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 5, 53 - 77, 30.05.2019

Hasan Duran Yunus İnanç

Öz

Arap dilinde ismin kalıcılık ve devam anlamlarına; fiilin
ise yeni olma, değişim, yenilenme anlamlara delâlet ettiği kabul edilmektedir.
Bu sebeple durağanlığın olduğu, değişimin olmadığı, sabit ve kalıcı olan
durumların ifadesinde isim kalıbı kullanılmaktadır. Değişim, oluş, yenilik gibi
hareket içeren durumların ifadesinde de fiil kalıbı kullanılmaktadır. Bazen anlatımda
hareket veya kalıcılığı ifade eden cümleden tam zıddı durumu ifade eden başka
bir cümleye geçişler olmaktadır. Böyle geçişlerde, kullanılan kalıplar da
değişmekte ve bağlama uygun kalıp kullanılmaktadır. Bu çalışmada öncelikle çalışma
içerisinde yer alan kavramlar ele alınacaktır. Kavramlar incelenirken delalet
ettikleri anlamı bulunduran unsurlara da yer verilecektir. Bu unsurlardan ismin
kalıcılık, fiilin yenilenme anlamlarına delâletlerinden söz edildikten sonra iki
anlam arasındaki farktan dolayı kalıplar arasında meydana gelen geçişler söz
konusu edilecektir. Bu durumun neticesinde doğal olarak sübut ve devam; hudüs
ve teceddüt anlamı için isim ve fiil kalıpları arasında yapılan geçişler
incelenecektir. İsim veya fiil kalıbından diğerine yapılan geçişlerden teceddüt
veya devam anlamını içermeyen geçişlere yer verilmeyecektir. Bu tip geçiş ve
yönelmeler konu dışıdır. Bununla beraber teceddüt ve devam anlamı için yapılan
geçişler kalıplar bakımından gruplandırılacaktır. Netice olarak çalışmada isim
ve fiilin delâlet ettikleri anlamlar ele alınacak ve bu anlamlar için kalıplar arasındaki
geçişler Kur’an-ı Kerim’den örnek ayetlerle desteklenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Hudûs, Teceddüt, Sübût, İstimrâr, ‘Udûl

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’ân. Kahire: Matbaat-ü Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1944.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1994.
• Anter, Abdülhamid. İlmü’l-Vaz‘. Kuveyt: Daru’z-Zahiriyye, 2017.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku el-Luğaviyye. Nşr. Muhammed İbrahim Selîm. Kahire: Dâru’l-‘Ilmi ve’s-Sekâfe, t.y.
• Asmaî, Ebû Saîd Abdulmelik b. Kureyb el-Bâhilî (ö. 216/831) el-. el-Asmâiyyât. Nşr. Ahmet Muhammed Şakir, Abdusselam Harun. 5. Bs. Beyrut, t.y.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyât ve’s-Süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslami, t.y.
• Câmi, Nurüddin Abdurrahman b. Nizamiddin Ahmed b. Muhammed. el-Fevaidü’z-Zıyaiyye. Nşr. Ali Muhammed Mustafa. 2 Cilt. Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-arabi, 2009.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhi’l-‘Arabiyye. Nşr. Ahmed Abdulğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘Ilmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Derviş, Muhyiddin. İ’rabu’l-Kur’ani’l-Kerim ve beyanuhu. 9 Cilt. Humus: Daru’l-irşad, 1992.
• Desûki, Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Arafe (ö.1230 / 1815). Haşiyetü Desuki alâ muhtasaru’l-maâni. Mektebetü Reşidiyye, t.y.
• Ebu Abdurrahman, İbrahim b. Muhammed. ’Avnu’l-ma’bud fi şerhi nazmi’l-maksud. Mısır: Daru Ömer b. Hattab, 2007.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. Nşr. Adil Ahmet, Ali Muhammed. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiyye, 1993.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî. el-Kulliyyât. Nşr. Adnan Derviş, Muhammet el-Mısri. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 1998.
• Ebüssuûd, Muhammed. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l-arabi, t.y.
• Esterâbâdî, Radî, Necmü’l-eimme Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen el-Garavî es-Semnâkî (es-Semnâî) (ö. 688/1289’dan sonra). Şerhu’r-Radiyy ‘ala’l-Kâfiye. Nşr. Yusuf Hasan Ömer. 4 Cilt. Bingazi: Camiatü Karyunis, 1996.
• Ezheri, Ebü’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkad. et-Tasrih bi-mazmûni’t-Tavzih. Nşr. Muhammed Basel. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiyye, 2000.
• Ferâhîdî, Halîl bin Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. Nşr. Abdulhamîd el-Hindâvî. Beyrut: Dârû’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2003.
• Galâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye. Nşr. Ali Süleyman. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-maârif bi Mısra, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî (1879-1973). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Daru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib b. Abdirrahmân b. Galib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî (ö. 541/1147). el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. Nşr. Abdusselâm Abduşşâfî’ Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbn Cemâa, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilazîz el-Kinânî el-Hamevî. Şerhu kafiyeti ibnü’l-Hacib. Nşr. Muhammed Muhammed Davud. Kahire: Daru’l-Menar, 2000.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdir, 1414.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullah b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 637/1239). el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. Nşr. Ahmet el-hufi. 4 Cilt. Kahire: Daru nahzati Mısır, t.y.
• İbrahim, Mustafa - Hamid, Abdulkadir - Muhammet Ali, en-Neccar - Ahmet Hasan, ez-Ziyat. el-Mu’cemu’l-vesit. Kahire: Mektebetü’ş-şuruku’d-devliye, 2004.
• İmil Bedi’, Yakub. Mevsuatü ’ulumu’l-lugatu’l-arabiyye. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-fikr, 2006.
• İskâfî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hatîb (ö. 420/1029). Dürretü’t-tenzîl ve gurretü’t-teʾvîl. Beyrut: Daru’l-Afak, 1981.
• Karsî (ö. 1169/1756), Davud. Şerhu’l -Emsileti’l-muhtelife fi’s-sarf. İstanbul: Arif Efendi matbaası, t.y.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed el-Kazvînî eş-Şâfiî (ö. 739/1338). el-Îzâh fi ulumi’l-belağa. Beyrut: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2003.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed el-Kazvînî eş-Şâfiî (ö. 739/1338). Telhisu’l- Miftah. Karaşi: Mektebetu Büşra, 2010.
• Lebdi, Muhammed Semir Necib. Mu’cemü’l-mustalahâtı’n-nahviyye ve’s-sarfiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1985.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. el-Belâgatü’l-arabiyye. Dımışk: Daru’l-kalem, 1996.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö. 710/1310). Medârikü’t-tenzîl ve hakâʾiku’t-teʾvîl. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâʾibü’l-Kurʾân ve regaʾibü’l-furkan. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiyye, 1996.
• Râcihî, Abduh Alî İbrâhîm. et-Tatbîku’s-sarfî. Beyrut: Dâru’n -Nahzati’l- Arabiyye, 1999.
• Samerraî, Fazıl Salih. et-Ta’biru’l-Kur’ani. Amman: Daru Ammar, t.y.
• Samerraî, Fazıl Salih. Maa’ni’l-ebniye fi’l- arabiyye. Amman: Daru Ammar, 2007.
• Sübkî, Ebû Hâmid Bahâüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâfî el-Mısrî. Arûsu’l- efrâh fi telhisi’l- miftah. Nşr. Abdulhamîd el-Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l- asriyye, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ‘ulûmi’l- Kuran. Nşr. Muhammed Ebu’l- Fazl İbrahîm. 4 Cilt. Suud: Vizâratü’ş- Şuûni’l İslamiyye, t.y.
• Tala, Murat. Sarf ve Nahiv Açısından Kur’an’da ‘Udûl. Necmettin Erbakan, 2016.
• Temmâm, Hassan (1918-2011). el-Beyân fî Ravâi‘i’l-Kur’ân. Kahire: ‘Alemu’l-Kutub, 1993.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alİ b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî (ö. 468/1076). Şerhu Divânı’l-Mütenebbî. 3 Cilt. t.y.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’te’vîl. Nşr. Adil Ahmet, Ali Muhammed. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu Ubeykan, 1998.