Osmanlı-Avusturya Sefaretnamelerinin Osmanlı Diplomasisi ve Modernleşme Süreci Üzerine Etkileri

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 9 - 32, 18.12.2018

Zeynep Karaca

Öz

Mohaç
Meydan muharebesiyle başlayan Osmanlı-Avusturya ilişkileri 1791 yılına kadar
sürmüştür. Bu süreçte iki devlet arasında birçok elçi gidip gelmiş ve çeşitli
raporlar sunmuştu. Özellikle tek taraflı diplomasiyi benimsediği dönemde
gerektikçe elçi gönderme taraftarı olan Osmanlı Devleti 1718 Pasarofça
Antlaşmasının yapıldığı tarihe kadar bu tutumunu sürdürmüştü. Bu tarihten
itibaren ise Osmanlı diplomasisi artık değişimin karşısında değil, bilakis
değişime açık hale gelmişti. Öyle ki bu antlaşmayla iki tarafın karşılıklı
olarak elçi göndermesinin kararlaştırılmış olması bunun göstergesidir. Osmanlı
Devleti’nin Avrupa’ya gönderdiği elçilerin tuttuğu raporlarda devletin içinde
bulunduğu dönem ile ilgili ipuçlarına rastlamak mümkündür. Elçilerin kaleme
aldıkları bu raporlar, Osmanlı Devleti’nin askeri, kültürel, mimari gibi birçok
alanda yeni bir bakış açısı kazanmasında hatırı sayılır bir rol oynadı. Değişen
diplomasi anlayışının yansıması olarak da değerlendirilebilecek olan bu durum
sefaretnamelerde Batı’ya karşı değişen tutumun yazılı vesikalarını oluşturdu.
Bu değişimin Osmanlı Devleti’nde modernleşmeye bir etkisinin ya da katkısının
olup olmadığı konusu bu çalışmanın genel amacını oluşturmuştur. Çalışma aynı
zamanda Avusturya-Osmanlı diplomatik ilişkilerini esas aldığından her iki
devletin birbirlerine karşı tutumları ve üsluplarındaki değişmeler raporlara da
yansımıştır. Bu nedenle sefaret raporları diplomatik kaideler ve özellikle
Osmanlının değişen Batı algısının gözlemlenebileceği önemli kaynaklar olmuştur.
Bu çalışmada Osmanlı diplomasisinin birincil kaynaklarından olan
sefaretnamelerin Avusturya ile ilgili olanları incelenmiş olup, bu raporların
birbirleriyle olan benzerlikleri ve farklı yönleri saptanıp, Osmanlı diplomasisi
ve modernleşme sürecine etkileri üzerinde durulmuştur. Sefaretnamelerin
diplomatik süreçlere doğrudan, modernleşmeye dolaylı yönden katkısı olduğu
tezinden yola çıkılmıştır. Sonuç itibariyle Osmanlı Devleti’nin siyasi
durumunun diplomatik usullerine nasıl yansıdığının ve yaşanan değişimde Osmanlı
elçilerinin sefaretnamelerinin ne gibi roller üstelendiği ve bu raporların ne
zaman daha etkili bir pozisyonda yer aldığının tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Avusturya, Osmanlı, Sefaretname, Modernleşme, Elçi

Impacts Of The Embassy Reports The Ottoman- Austria Ambassador Upon The Ottoman Diplomacy And Modernization

Öz

The Austro-Ottoman relations
commenced with the Battle of Mohács continued until 1791. Throughout this process,
many ambassadors came and went between the Ottoman and Austrian Empires and
presented various reports. The Ottoman Empire, which initially tended not to
send ambassadors unless necessary, as it adopted unilateral diplomacy,
sustained this attitude until 1718, the Treaty of Passarowitz. Since this date,
the Ottoman diplomacy had been open to change rather than being against it.
Deciding to send ambassador reciprocally by both sides is the sing of
this.  It is possible to see the hints of
the period in the reports written by ambassadors sent to Europa by the Ottoman
Empire. These reports written by ambassadors played an important role in
getting new perspective to many areas of the Ottoman Empire such as military,
cultural, architecture areas. These situation which can be evaluated as
reflection of altered diplomacy thought formed written documents attitudes changed
against west in ambassador’s reports. Whether this alteration affected or
contributed to the modernization of the Ottoman Empire formed the general aim
of this study. Alteration in approach and attitude to each other reflected to
reports as this study is centered on the Austro-Ottoman relations. Therefore,
embassy reports became important sources in which could be observed Ottoman
diplomacy and especially Ottomans altered west attitude. In this study, embassy
reports related to Australia which are primary sources of Ottoman diplomacy
have been examined and emphasized the impact of the modernization and the
Ottoman Empire diplomacy by determining similarities and different sides of the
reports. The hypothesis asserting that embassy reports have had direct
influence on the diplomatic process and indirect influence on modernization has
been employed. Consequently, it was determined how Ottoman Empire reflected the
politic situation to the diplomatic and impacts embassy reports and Ottoman
ambassadors and when these reports will be more effective. 

Anahtar Kelimeler

Austria, Ottoman, Embassy Reports, Modernization, Ambassador

Kaynakça

• TSMA. E.0657
• TSMA. E.0657
• Aksan, Virginia, (1997) , Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmet Resmi (1700-1783), (Çev. Özden Arıkan),İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Altar, Cevat Memduh, (1981), On beşinci Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstünde Bir İnceleme, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Arıkan, Sema, (1994), “Ebubekir Ratib Efendi”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (10), s.277-278.
• Babinger, Franz, (2000), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Coşkun Üçok) , Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Beydilli, Kemal - İsmail Erünsal, (2002) “Prut Savaşı Öncesi Diplomatik Bir Teşebbüs Seyfullah Ağa’nın Viyana Elçiliği (1711)”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, (26), Ankara, Türk Tarih Kurumu. Yayınları, s.1-47.
• Beydilli, Kemal, (2007), “Sefaret ve Sefaretname Hakkında Yeni Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, (30), s.9-30.
• Beydilli, Kemal,(2009), “Sefaretname”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (36),s.289-294.
• Bilim, Cahit, (1990), “Ebubekir Efendi Nemçe Sefaretnamesi”,Ankara, Belleten, LIV/(209), s.261-294.
• Bozkurt, Nebi, (2009), “Sefaret”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,(36),s.288.
• Bozkurt, Nebi, (2005), “mihmandar”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (30),s.25-26.
• Bülbül, İsmail, (2007), Osmanlı Belgelerine Göre Rus Elçisi Tolstoy’un Faaliyetleri, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çolak, Songül, (2006)“Zülfikar Paşa’nın Mükâleme Takririne Göre Osmanlı Elçilik Heyetinin Komorn ve Pottendorf’ta Hapsedilmesi ve İstanbul’a Dönme Çabaları”, Belleten, (258), C.LXX, s.589-617.
• Çolak, Songül, (2013), “Zülfikar Paşa”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (44),s.557-559.
• Çolak, Songül, (2009), “Avusturya Elçiliği Esnasında (1688-1692), Zülfikar Paşa’nın Lehistan Vekilleri ile Yaptığı Sulh Müzakereleri”, Ankara, Belleten, (267), C. LXIII, s.443-463.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, (1995), Zübde-i Vekayiat Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (Haz. Abdülkadir Özcan), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit , (2013), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Efendi, Ebubekir Ratib, (2012), Ebubekir Ratib Efendi’nin Nemçe Sefaretnamesi, (Haz. Abdullah Uçman), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Erdem, Ahmet Yavuzhan, (2010), Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesinde Tanzimat Dönemi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erdem, Gökhan, (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sürekli Diplomasi’ye Geçiş Süreci, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• Güler, Mustafa, (2008), Zülfikar Paşa’nın Viyana Sefareti ve Esareti Ceride-i Takrirat-ı Zülfikar Efendi [1099-1103/1688-1692], İstanbul, Çamlıca Yayınları.
• Hatti, Mustafa Efendi, (1999), Viyana Sefaretnamesi, (Haz. Ali İbrahim Savaş) , Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları. Karagöz, Hakan, (2014), Habsburg Gözüyle Bir Osmanlı Elçisi: Mustafa Hatti Efendi’nin Viyana Günleri (1748), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Karamuk, Gümeç, (1992), ” Hacı Zağanos’un Elçilik Raporu”, Ankara, Belleten, (56),s.391-404.
• Kolçak, Özgür, (2012), “Habsburg Elçisi Walter Leslıe’nin Osmanlı Devlet Yapısına Dair Gözlemleri (1665)”, İstanbul, Tarih Dergisi, (54), s.54-88.
• Korkut, Hasan, (2003), “Osmanlı Sefaretnameleri Hakkında Yapılan Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (2),s.491-511.
• Korkut, Hasan, (2007), Osmanlı Elçileri Gözüyle Avrupa, İstanbul, Gökkubbe Yayınları.
• Kuran, Ercüment, (1988), Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk ve Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793-1821,Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kurtaran, Uğur, (2009), Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Kahramanmaraş, Ukde Yayınları.
• Kurtaran, Uğur, (2015), “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar İle Bu Kaynakların İncelenmesindeki Metodolojik ve Diplomatik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara, OTAM, (38), s.107-139.
• Kurtaran, Uğur, (2014), “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Avusturya Siyasi İlişkileri”, Tarih Okulu Dergisi, (17),s.393-419.
• Kurtaran, Uğur, (2015), “Sultan Birinci Mahmud Dönemi Osmanlı Rus Siyasi İlişkileri (Üç Belge İle Birlikte)”, Ankara, Belleten, C. LXXIX, (285),s.589-610.
• Kurtaran, Uğur, (2016), “Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan ve Rusya’ya Verilen Ahidnamelerin Genel Özellikleri ve Diplomatik Açıdan Değerlendirilmesi”, TAD, (60), s.97-139.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2010), “Takrir”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (39),s.471-472.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (1994), Osmanlı Belgelerinin Dili, İstanbul, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları.
• Uluocak, Mustafa, (2007), XVIII. Yüzyıl Sefaretnamelerinde Türetme ve İşletme Ekleri, Bursa, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Ortaylı, İlber, (2006), “Mübadele”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (31), s.424-425.
• Ödemiş, İsmail, (2013), Mustafa Efendi’nin Viyana Sefareti ve Sefaretnamesi (Istılah-ı Nemçe) (1730), Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Pakalın, M. Zeki,(1971), Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Refik, Ahmet, (1916), “Pasarofça Muahedesinden Sonra Viyana’ya Sefir İzamı” , İstanbul, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, (40), C.7, s.211-227.
• Resmi, Ahmet, (1980), Ahmet Resmi Efendi’nin Viyana ve Berlin Sefaretnameleri, (Sad. Bedriye Atsız), İstanbul, Kervan Kitapçılık.
• Sander, Oral, (2012), Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasisi Üzerine Bir Deneme, Ankara, İmge Yayınları.
• Savaş, Ali İbrahim, (2007), Osmanlı Diplomasisi, İstanbul, 3 F Yayınları.
• Savaş, Ali İbrahim, (1991), “Mustafa Hatti Efendi’nin Viyana Sefaret Raporu Üzerine”, Samsun, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (6),s.235-254.
• Savaş, Ali İbrahim, (1997), “Osmanlı Elçisi Mustafa Hatti Efendi’nin Sefareti İle İlgili Üç Belge”, İzmir, Tarih İncelemeleri Dergisi, (12), s.125-134.
• Savaş, Ali İbrahim, (1997), “Osmanlı Diplomasisinde El Kadimu Yüzaru Kaidesi”, İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (15), s.431-457.
• Savaş, Ali İbrahim, (1999)“Genel Hatlarıyla Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı, (1),s.643-659.
• Suzukı, Tadashi, (2013), “Osmanlı Paşalarının Mahiyetindeki Değişim: Mukayeseli Tarih Bakımından Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, (41),s.219-230.
• Süreyya, Mehmet, (1996), Sicill-İ Osmanî, (4), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şahin, Muhammet, (2009), “Osmanlı Diplomasisi’nde Değişim ve Osmanlı Devleti’nin Avrupa Devletler Sistemine Girişi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 4, (46), s.823-834.
• Şirin, İbrahim, (2009), Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Ankara, Lotus Yayınları.
• Teply, Karl, (1969),“Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri Bunların Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları”, (Çev.)Bekir Sıtkı Baykal, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, (12),s.247-263.
• Tuncer, Hadiye ve Hüner Tuncer, (1997), Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Ankara, Ümit Yayıncılık. Tuncer, Hüner, (1995), Eski ve Yeni Diplomasi, Ankara, Ümit Yayıncılık.
• Tuncer, Hüner, (1979), “Osmanlı Elçisi Ebubekir Ratib Efendi’nin Viyana Mektupları (1792)”, Ankara, Belleten, C.XLIII, (169), s.73-105.
• Tuncer, Hüner, (1984), “Viyana Sefaretnamesi Elçi İbrahim Paşa” Hukuk ve Özel Hukuk Bülteni, (IV/2) ,s.99-105.
• Turan, Namık Sinan, (2014), Osmanlı Diplomasisi’nin İzinde, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Turan, Namık Sinan, (2004), “Osmanlı Diplomasisinde Batı İmgesinin Değişimi ve Elçilerin Etkisi (XVIII.- XIX. Yüzyıl)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.5, (2),s.57-86.
• Unat, Faik Reşit, (1992), Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, (Yay. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1988), Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1975), “Tosyalı Ebubekir Ratib Efendi” Ankara, Belleten, C. XXXIX, (153), s.49-76.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (2000), “Hacı Zağonos”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, (1),s.504.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (1996), “Osmanlı Zihniyetindeki Değişiminin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Değeri”, Ankara, OTAM, (7),s.325-326.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (2008), “Zülfikar Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, (2),s703.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (2008),“Kara Mehmet Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, (2),s.158-159.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (2008), “Hatti Mustafa Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, (2), s.298.
• Yalçınkaya, M. Alaaddin, (2018), “Osmanlı Sefaretnameleri ve Diplomasi Tarihi Bakımından Önemi”, (Edt. M. Alaaddin Yalçınkaya, Uğur Kurtaran), Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, Ankara, Altınordu Yayınları, s.11-37.
• Yeşil, Fatih, (2010), Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi Ebubekir Ratib Efendi (1750-1799), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yüksel, Ahmet, (2013), II. Mahmud Devrinde Osmanlı İstihbaratı, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• EVLİYA ÇELEBİ, (t.y.), Seyahatname, (7), s.162-187.