Şekerim Kudayberdiuly ve Mağcan Zhumabayev'in Eserlerinde Türkizm Fikirleri

Yıl 2018, Cilt: 33 Sayı: 2, 575 - 591, 28.12.2018

Omarbayev Yrysbek Asemgul Bogenbayeva

https://doi.org/10.18513/egetid.502719

Öz

XIX. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'nun karmaşık tarihsel süreçleri bilimsel düşünce Türkçülük fikrini doğurdu. Bu düşüncenin öncelikli amacı, Türk halklarının kendi kimliğini belirlemektir, siyasi değil, bilimsel, kültürel bir kavramdır. Bu fikir, Rus İmparatorluğu tarafından fethedilen halklar arasında yaygın olarak yayıldı ve bu halkların aydınları arasında aktif bir destek buldu. Türkizm düşüncesinin oluşumu ve gelişiminin tarihsel analizi, Osmanlı Türk aydınlarının ve aydınlanıcıların yaratıcılıklarına ve sosyo-politik etkinliklerine özel bir önem verir. Araştırma sırasında İsmail Gazprinsky, Yusuf Akçura, Vaik Paşa ve diğer aydınlanıcıların Türkizm fikrine destek vermedeki rolü belirlendi. Kazak topraklarinda türkizm fikrinin yayılması ve ana yönleri filozof Şekerim Kudayberdiulı ve şair Mağcan Cumabaev'in yaratıcılığının analizi ile kurulur.

Anahtar Kelimeler

Türkizm, Osmanlı tarihçileri, Şekerim Kudayberdiulı, Mağcan Cumabaev, Türk devletlerinin kültürel ve bilimsel entegrasyonu

Ideas of Turkism in the Works of Shakarim Kudayberdiuly and Magzhan Zhumabayev

Öz

Complicated historical processes in the Ottoman Empire at the end of the XIX century gave birth to the idea of Turkism in scientific thought. Objectively, the priority goals of this idea, serving as self-identification of the Turkic peoples, were rather not a political, but scientific, cultural ones. This idea spread widely among peoples conquered by the Russian Empire, and found active support among the intelligentsia of these peoples. Historical analysis of the formation and development of the Turkism idea requires special attention to the creativity and socio-political activities of Ottoman-Turkic intellectuals and enlighteners. During the research, the role of Ismail Gasprinsky, Yusuf Akchura, Vafik Pasha and other enlighteners in support of the Turkism idea was determined. The spread of the Turkism idea in the Kazakh steppe and its main directions are established through an analysis of the creativity of philosopher Shakarim Kudaiberdiuly and the poet Magzhan Zhumabayev.

Anahtar Kelimeler

Turkism, Ottoman historians, Shakarim Kudaiberdiuly, Magzhan Zhumabayev, cultural and scientific integration of Turkic states

Kaynakça

• BIBLIOGRAPHY CSA, RK. (Central State Archive). 25-fund. 1-inventory. 2251-material. CSA, RK. 15- fund. 2-inventory. 250-material. CSA, RK. 15-fund. 2-inventory. 310-material. Akçuraоğlu 1990 Yusuf Akçuraoğlu, Türkçülük ve Dış Türkler. İstanbul: Toker Yayınları. Ahmedov 1996 G. Ahmedov, Kogda Alash byl Alashem: Memuary i istoricheskie svedenia. Almaty: Zhalyn. Babahodzhaev 1964 A. Babahodzahaev, Panturkizm – ideologia predatelei. Tashkent: Zvezda Vostoka. Georgeon 2005 François Georgeon, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876 1935), 4. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Muhammetdinov 1996 R. F. Muhammetdinov, Zarozhdenie i jevoljucija tjurkizma. Kazan: Zaman. Mandel'shtam 1959 A. M. Mandel'shtam, Poslanie Fatiha ben hakanu al Dzhahiza. Alma-Ata. Martin 2011 T. Martin, Nacionalizm v SSSR. 1923-1939. Moskva: Rossiskaia politicheskaia enciklopedia (ROSPIeN). Mehmed 1910 Murad Mehmed, Tarih gumumi. Vol. 5. İstanbul: Der Sagadat. Kudaiberdiuly 2007 Sh.K. Kudaiberdiuly, Genealogiya tureckih, kyrgyzskih i kazahskih hanov. Polnoe 2-e izdanie. Astana: Altyn kіtap. Zhumabaev 1995 M. Zhumabaev, Proizvedeniya. І tom. Almaty: Bіlіm. Zhumabaev M. Zhumabaev, Aiel. www.zharar.com. Introduction a L’Histoire de IAsie, les Turcs et les Mongoles (1886). Paris: Leon Hakun. Deguines 1758 Y. Deguines, Histoire de Huns, des Mogol et des autres Tatares occidentaux avant et depuis J.C.Jusgu a present.Vol. I. Paris. Rasul-zade 1985 M. Je. Rasul-zade, O panturanizme v svyazi s kavkazskoi problemoi. – Oksford: RI – OISA. Shokay 1999–2004 M. Shokay, Tandamaly. Izbrannoe [1999–2004]. Vols 1–2. Almaty: Kaynar Shokay 2007 Mustafa Shokay, Izbrannye proizvedenija v treh tomah. I tom. Almaty: Kainar. Saduakasuly 2002 S. Saduakasuly, Sbornik proizvedenij v dvuh tomah. I tom. Poznavatel'nye issledovania, stat'i. Almaty: Alash. Shakarim 2008 Encyclopedia. Semey: Kopur.