Historical Backround of Zaydiyya-Ahl al-Sunna Relationships in Yaman

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 2 - Şİİ-SÜNNİ İLİŞKİLERİ ÖZEL SAYISI, 87 - 114, 31.12.2013

Yusuf Gökalp

Öz

The study aims to explore the relationships between two of the first known sects: Zaydiyye and Ahl al-Sunna, which were active in Yaman throughout Islam history. From the beginning of the Islamic history, Yaman region has hosted both Zaydiyya and Isma'ili groups, which are connected to Shi'i tradition, and Hanbali, Shafi'i and Ashariyya groups, which are connected to Sunni tradition. Zaydiyya sect made its presence near relatively more centralized Northern Yaman whereas Sunni sects were mostly populated in Southern Yaman. It is well documented that there have been political and theoretical conflicts between Zaydiyya and Ahl al-Sunna. In fact, the relationship between these two sects can be defined as an ongoing power struggle that still exists today. However, when compared to other Shi'i groups, the relationships between Zaydi and Sunni groups can be characterized as being milder and more reconciliatory. It is suggested that Zaydiyya's approach to Imams and companions impacted the formation of Zaydiyya and Ahl al-Sunna relationships.

Anahtar Kelimeler

Yaman, Zaydiyye, Zaydi, Ahl al-Sunna, Sunni

Yemen'de Zeydî-Sünnî İlişkilerinin Tarihi Arka Planı

Öz

Bu makalenin amacı; İslam tarihi boyunca, Yemen'de faaliyet gösteren Zeydiyye ile Sünni olarak bilinen mezhepler arasındaki ilişkinin tarihi boyutunu analiz etmektir. Yemen, İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren Zeydiyye ve İsmailiyye gibi Şii gelenekte yer alan mezhepler ile Hanbeli, Şafii ve Eşariyye gibi Sünni gelenekte yer alan mezheplere ev sahipliği yapmıştır. Zeydiyye mezhebi Sa'da şehri merkezli Kuzey Yemen'de Sünni gelenekte yer alan mezhepler ise daha ziyade Güney Yemen'de varlığını sürdürmektedir. Zeydiyye ile Ehl-i Sünnet arasında siyasi ve itikadi alanda süren bir mücadele söz konusudur. Bu iki mezhep arasındaki ilişki, geçmişten günümüze devam eden, bir iktidar mücadelesi olarak da tanımlanabilir. Ancak diğer Şii gruplara nispetle Zeydi-Sünni ilişkileri daha ılımlı ve uzlaşmacı bir görüntü arz etmektedir. Zeydiyye mezhebinin imamet ve sahabe hakkındaki görüşlerinin Zeydiyye ile Ehl-i Sünnet arasındaki ilişkilerin şekillenmesinde etkili olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yemen, Zeydiyye, Zeydi, Ehl-i Sünnet, Sünni

Kaynakça

• Atay, Hüseyin, Ehl-i-Sünnet ve Şia, Ankara 1983.
• Aydıntepe, Mustafa- Artokça, İzzettin, “Yemen”, http://www.tasam.org/Files/PDF/yemenrapor.pdf, Stratejik Ra- por No: 55.
• Ayhan, Veysel “Yemen’deki İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkileri ve Türkiye İle İlişkiler”, http://www.impr.org.tr/wp- content/uploads/2012/07/Yemen-Raporu-no_1.pdf.
• Bozan, Metin, İmamiyye’nin İmamet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, İstanbul 2009.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortado- ğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, (Yayınlanmamış Tebliğ Metni), Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şii-Sünni İlişkileri Sempozyumu, Çorum 2013.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Sosyal, Siyasi ve Dini Yönleriyle Yemen Husi Hareketi”, Divan, Disiplinler Arası Çalışma Dergisi, cilt 16, sayı 30, 2011/1.
• el-Ca’di, Ömer b. Ali b. Semure, Tabakatu Fukahai’l-Yemen, thk. Fuad Seyyid, Kahire 1957.
• Demircan, Adnan, Haricilerin Siyasi Faaliyetleri, İstanbul 1996.
• Esen, Muammer, Ehl-i Sünnet, Ankara 2009.
• Eşârî, Ebû Hasan Ali b. İsmail, (324/936), Makâlâtu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, thk. Helmutt Ritter, Wiesbaden 1980.
• Fayda, Mustafa, İslamiyet’in Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara 1982.
• el-Figi, İsamuddin Abdurrauf, el-Yemen fi Zılli’l-İslam, San’a 1981. _____
• Konuyla ilgili geniş bir değerlendirme için bkz. Büyükkara, “Sosyal, Siyasi ve
• Dini Yönleriyle Yemen Husi Hareketi”, s. 148-151.
• Gochenour, David Thomas, The Penetration Of Zaydi Islam Into Early Medieval Yemen, Cambridge /Massachusetts 1984.
• Gökalp, Yusuf, “Bölgesel Sorunların Çözümünde Mezhep Faktörü- nün Yeri ve Önemi”, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyu- mu, Kahramanmaraş 1-2 Ekim 2012.
• Gökalp, Yusuf, “Politik-Karizmatik Liderci Anlayışın Tezahürü Ola- rak Zeydilik”, Dini Araştırmalar, cilt 10, sayı 30, Ocak-Nisan 2008.
• Gökalp, Yusuf, “Zeydiyye Mezhebinin Görüşleri, Kültürel Mirası ve İslam Düşüncesine Katkıları”, ÇÜİFD., c. 7 sayı 2, 2007.
• Gökalp, Yusuf, Zeydilik ve Yemen’de Yayılışı, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2006.
• Hakyemez, Cemil, Osmanlı-İran İlişkileri Çerçevesinde Şiî-Sünnî İtti- fak Arayışları, Çorum 2009.
• Halife b. Hayyat, Tarihu Halife b. Hayyat, çev. Abdulhalık Bakır, Ankara 2001.
• el-Hamevi, Yakut, Mu’cemu’l-Buldan, thk. Ferid Abdulaziz el-Cündi, Beyrut 1990.
• el-Haruni, Ebu Talib Yahya b. Hüseyin, el-İfade Fi Tarihi Eimmeti’z- Zeydiyye, thk. Muhammed Yahya Salim İzzan, San’a 1996.
• el-Hazreci, Ali b. Hasan, el-Ascedü’l-Mesbuk fi Men Veliyye’l- Yemeni’l-Muluk, thk. Süheyl Zekkar (Ahbaru’l-Karamita içerisin- de), Şam 1986.
• el-Hemedani, Yakub, Sıfatu Cezireti’l-Arab, thk. Muhammed b. Ali el-Ekva, Riyad 1974.
• Hudayri Ahmed, Hasan, Kıyamu’d-Devle Zeydiyye fi’l-Yemen, Kahire 1996.
• Hüseyin, Emir, Yenabiu’n-Nasiha.
• Hüseyin, Emir, el-Ikdus’s-Semin.
• el-Istahri, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed, el-Mesalik ve’l- Memalik, thk. Cabir Abdulalm, Kahire 1961.
• İbnu’l-İmad, Şezeratu’z-Zeheb, 1.
• İmam Mansur Billah Kasım b. Muhammed b. Ali, Kitabu’l-Esas li Akaidi’l-Ekyas, Sa’da 2000.
• Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturidilik İlişkisi, Anka- ra 2013.
• Kuleyni, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub, el-Usul mine’l-Kafi, Tah- ran 1388.
• Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara 2002. el-Makdisi, Şemseddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr eş-Şami, Ahsenü’t-Tekasim fi Ma’rifeti’l-Ekalim, Tıpkı Ba- sım, nşr. M.J. De Goeje, Leyden 1906. el-Muhalli, Humeyd, Hadaiku’l-Verdiyye, 2,
• Muhammed Ebu Zehra, Ebu Hanife, çev. Osman Keskioğlu, Ankara 1997.
• el-Musevi, Es-Seyyid Abdurresul, eş-Şia fi’t-Tarih, Kahire 2002.
• Nasr, Vali, The Shia Revival, New York 2006.
• Onat, Hasan, “Şii İmamet Nazariyesi; Kuleyni, Kummi ve Tusi’nin Görüşleri Çerçevesinde”, AÜİFD., c. XXXII, 1992.
• Onat, Hasan, “Şiiliği Doğuşu, İlk Şii Fikirler ve İlk Şii Hareketler”, İslam Mezhepleri Tarihi, ed. Hasan Onat-Sönmez Kutlu, Ankara 2012.
• Onat, Hasan, “Mezheplerin Stratejik Boyutu ve Mezhep Çatışması”, http://www.hasanonat.net/index.php?option=com_content&vie w=article&id=177:mezheplerin-stratejik-boyutu-ve-mezhep- catmas&catid=36:makale&Itemid=54. 05.10.2013.
• Özler, Mevlüt, Ehl-i Sünnet Ehl-i Bidat, Ankara 2010.
• er-Razi, Ahmed b. Abdillah b. Muhammed, Tarihu Medineti’s-Sana, Beyrut 1989.
• Seyyid, Eymen Fuad, Tarihu Mezahibi’d-Diniyye fi Biladi’l-Yemen, Kahire 1988.
• Sırma, İhsan Süreyya, http://www.dunyabulteni.net/?aType=haberYazdir&ArticleID=1 64059&tip. 05.10.2013.Taberi, Tarihu’l-Ümem ve’l-Müluk, Beyrut 1989.
• Tan, Muzaffer, “İsmaililik”, İslam Mezhepleri Tarihi, ed. Hasan Onat- Sönmez Kutlu, Ankara 2012.
• Ümit, Mehmet, Zeydiyye-Mutezile Etkileşimi; Zeyd b. Ali’den Kasım er-Ressi’nin Ölümüne Kadar, İstanbul 2010.
• Üzüm, İlyas, “Sünni-Şii Yakınlaşması: Darü’t-Takrib Tecrübesi”, İslam Araştırmaları Dergisi, sayı 2 (1988) ss. 171-185.
• el-Vecih, Abdüsselam b. Abbas, Alamü’l-Müellifin ez-Zeydiyye, Am- man 1999.
• Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1981.
• Yahya b. Hüseyin b. el-Kasım b. Muhammed b. Ali, Gayetü’l-Emani fi Ahbari’l-Katri’l-Yemani, thk. Said Abdulfettah Aşur, Kahire 1968.
• Yaman, Ahmet, “Yemen İç Savaşı; İktidar Mücadelesi, Bölgesel Et- kinlikler ve Türkiye ile İlişkiler”, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111 26_orsamreportt_10_treng.pdf 02.10.2013.
• Yaşaroğlu, Hasan, Taberistan Zeydileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, MÜSBE, İstanbul 1998.
• Yavuz, Hulusi, Yemen’de Osmanlı Hâkimiyeti, İstanbul 1984.
• el-Yemeni, Kadı Abdullah b. Abdilkerim el-Curafi, el-Muktetaf min Tarihi’l-Yemen, Beyrut 1987.
• Ez-Zebidi, Ebu’z-Ziya Abdurrahman b. Ali ed-Debi, Kitabu Gurretu’l- Uyun bi Ahbari’l-Yemeni’l-Meymun, thk. Muhammed b. Ali el- Ekva, San’a 1976. Web Adresleri
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Yemen; http://www.islamulkeleri.com/ulkeler/yemen/default.asp?id=9. 03.10.2013; http://www.arapulkeleri.com/2011/03/yemen-sii- nufusu-yemende-ne-kadar-sii.html. 03.10.2013;
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Yemen_Arap_Cumhuriyeti; Yaman, “Yemen İç Savaşı”, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111 26 02.10.2013.
• http://www.dunyabulteni.net/?aType=haberYazdir. 05.10.2013.