TY - JOUR T1 - İnsanın Taşlarla İstiaresi AU - Bayraktar, Semra PY - 2022 DA - June DO - 10.48131/jscs.1086196 JF - Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi JO - J-SCS PB - Çağatay SARP WT - DergiPark SN - 2667-5854 SP - 1 EP - 17 IS - 9 LA - tr AB - Dil ve sanat gibi mitlerin de nasıl doğduğu bilinmemektedir. Bununla birlikte dünyanın farklı coğrafyalarında rastladığımız ortak mitik unsurlar, bizleri belli bir toplumun tarih ve kültüründen öte, insanlık tarihi ve kültürünün ortak noktaları üzerinde düşünmeye sevk ediyor. Coğrafi, kültürel, ticari temaslar ile toplumların iletişim hâlinde olması, kurgulayıp başka toplumlara anlattıkları, başkalarından duyup aynen benimsedikleri veya kendilerine uyarladıkları hikâyelerin yayılmasına zemin hazırlamış, birey ve toplumların birbirini anlamasında ve bağ kurmasında önemli bir araç olmuştur. Bununla birlikte aralarında aşılmaz denizler bulunan, tarihsel süreçte birbiriyle hiçbir teması olmayan toplumların mit ve efsanelerindeki ortak unsurların kaynağı nedir? Neden çoğu kültürde yaratılış, bereket, kahramanlık başta olmak üzere birçok konuda benzer anlatı, figür, sembol ve motifler var? İsimleri farklı olsa da tanrıların ayırdığı ve düzene koyduğu bir evren, bir tufanla yok olan sonra yeniden hayat bulan dünya, olağanüstü yeteneklere sahip yarı tanrı kahramanlar vb. bize insanlığın binlerce yıllık hikâyesini anlatır. Bu hikâyede yaygın motiflerden biri de taş kesilmedir. Dünyanın birçok yerinde taş ve kayaların insana benzetilmesi ve bunun üzerine efsaneler söylenmesi yaygındır. Taşlaşma gibi evrensel bir mitos malzemesinin gerçekle bağını sorgulamak, taş kesilme efsanelerinin kültürler arasındaki dolaşımını gözlemlemek insanlığın ortak yanlarını kavramamıza yardımcı olacaktır. Bu çalışmada da amaçlanan bu olup mitler, efsaneler ve masallarda karşımıza çıkan taşlaşmanın nasıl tezahür ettiği, beşeri ve toplumsal hafızadaki yeri ve günümüze akisleri üzerinde durularak evrensel bir motif olmasının sebepleri irdelenecektir. Mitolojik bir motifin dünyanın farklı coğrafyalarında, birbirinden habersiz toplumların anlatılarında var olabilmesi, evrensel hâle gelebilmesi için her şeyden önce tüm insanlığa hitap etmesi, insanları müşterek noktalarından yakalaması gereklidir. Bu nedenle taşlaşma motifi ele alınırken öncelikle insanın evrensel nitelikleri üzerinde durulacak, taşlaşma olgusu insanoğlunun biyolojik, zihinsel ve psikolojik ortaklıkları çerçevesinde değerlendirilecektir. Böylece mit ve efsanelerin tümden de hayal ürünü olmadığına, ortak mitik unsurların temelinde evrensel zihnin işleyiş şekli olduğuna örnek anlatılardan hareketle dikkat çekilecektir. KW - taşlaşma KW - mit KW - efsane KW - rüya KW - motif CR - Arseven, V. (1956). Kırşehir’de Yerlere Atfedilen İnanışlar: Âşık Paşa Türbesi. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, S.4 CR - Bayatlı, O. F. (1941, dış kapakta 1942). Bergama’da Efsaneler, Âdetler. İstanbul: Vakit Matbaası CR - Borges, J.L. (1995). Yedi Gece. (Çev. Celal Üster). İstanbul: İletişim Yayınları CR - Bremmer, J. N. (2008). Greek Religion and Culture, the Bible and the Ancient Near East. Leiden-Boston: Brill CR - Campbell, J. (1995). Tanrının Maskeleri. (Çev. Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi CR - Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları CR - Emeksiz, A., Oktay, S. (2004). Taş Bebek Efsane ve Ninnileri Arasında Tematik İlişkiler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.11, ss.149-166 CR - Feyzioğlu, N. (2011). Gelin Kaya Efsaneleri ve Taş Kesilme Motifi Üzerine Bir Değerlendirme. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S.9, ss. 115-133 CR - Fromm, E. (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar. (Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınevi CR - Gaster, T. H. (1969). Myth, Legend and Custom in the Old Testament. New York: Harper Row CR - Levi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam. (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları CR - Ovidius (1994). Dönüşümler. (Çev. İsmet Zeki Eyüpoğlu). İstanbul: Payel Yayınevi CR - Özgen Erdem, N., Şaroğlu, F. (2018). Kültürde Yerbilimlerinin İzleri. Mavi Gezegen Dergisi, S.25 CR - Pignola J.R. vd. (2011). Fibrodysplasia Ossificans Progressiva: Clinical and Genetic Aspects. Orphanet Journal of Rare Diseases, VI CR - Sakaoğlu, S. (1978). 101 Anadolu Efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi CR - Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları CR - Sakaoğlu, S., Türkan, K. (2019). Efsanelerden Masallara Uzanan Taş Kesilme Motifinin Azerbaycan ve Anadolu Masallarına Yansımaları. Türkbilig Dergisi, S.38, ss.177-197 CR - Vico, G. (2007). Yeni Bilim. (Çev. Sema Önal). Ankara: Doğubatı Yayınları UR - https://doi.org/10.48131/jscs.1086196 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2303258 ER -