TY  - JOUR
T1  - “Ak Altın”ın Kara Kaderi: Pamuk Vakası ve Şeref Reşidov’un Başına Gelenler
TT  - Темная судьба «Белого золота»: хлопковое дело и что случилось с Шарафом Рашидовым
AU  - Shokirova, Feruza
PY  - 2022
DA  - December
DO  - 10.48068/rusad.1173266
JF  - Rusya Araştırmaları Dergisi
JO  - RUSAD
PB  - Tekin Aycan TAŞCI
WT  - DergiPark
SN  - 2757-7899
SP  - 55
EP  - 77
IS  - 8
LA  - tr
AB  - Çarlık Rusya’sı Türkistan topraklarını işgal ettikten sonra, bölgedeki verimli topraklar pamuk yetiştirmede kullanılmaya başlandı. Pamuk ektirme siyaseti Sovyetler devrinde de devam etti. Özbekistan, Sovyetler memleketinin en büyük pamuk üretici cumhuriyetine dönüştürüldü. Pamuk, Sovyet ekonomisi için önemli bir hammadde halini aldı. Moskova’nın cumhuriyetlere dayattığı beş yıllık planlamalarına göre cumhuriyet her yıl öncekisinden daha çok pamuk yetiştirmeye teşvik edildi. Ancak, toprakların verimliliğini yitirmesi, hava şartları gibi hususlar dikkate alınmadı. Pamuk üretimi devlet düzeyinde bir siyasi olay halini aldı. Sovyetler için pamuk stratejik bir hammadde olup, pamuk üreten cumhuriyetlerin altyapı gelişimi pamuk yetiştirme planlarının ne denli gerçekleştiğine bağlıydı. Bazı yöneticiler için gerçekte pamuğun ne kadar üretildiğinden ziyade yüksek sayılarla dış düşmanlar, özellikle ABD karşısında güçlü görünmek daha önemli hâle geldi. Yanlış yapılan planlamalar, yöneticilerin ne pahasına olursa olsun pamuktan yüksek hasat alma istekleri, Moskova ile ters düşmekten kaçınma gibi etkenler sonraki yıllarda Özbekistan için bazı felaketlere sebep oldu. Bunlardan biri, su kaynaklarının yanlış kullanılması sonucu Aral Gölü’nün kuruması, diğeri “Pamuk İşi” olarak bilinen yolsuzluk davalarıdır. Aral Gölü’nün kurumasıyla ilgili ilk başta bazı tedbirler düşünülse de, sonradan ülkenin maddi yetersizliği sebebinden durduruldu. “Pamuk İşi” olayları esnasında çok sayıda yönetici hapis cezası aldı. Reşidov, ölümünden sonra pamukla ilgili tüm yolsuzlukların baş müsebbibi olarak görüldü. “Pamuk İşi”ni Sovyetler Birliği’nin çökmesi izledi. Özbekistan tarihinde pamuğun önemli bir yer alması hakkında bazı araştırmalar yapılmış olsa da, pamuğun cumhuriyet tarihine tesirleri hakkında müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bu makalede Özbekistan için pamuğun önemi, pamuk üretiminden doğan problemler, bunlara dair çözüm önerileri ile Şeref Reşidov dönemi ve sonrasında bu husustaki gelişmeler incelenecektir.
KW  - Rusya
KW  - Özbekistan SSC
KW  - Pamuk İşi
KW  - Aral Gölü Faciası
KW  - Şeref Reşidov
N2  - После захвата царской Россией туркестанских земель, плодородные почвы этого региона стали использоваться для выращивания хлопка. Практика выращивания хлопка продолжалась и в советское время, тем самым превращая Узбекистан в крупнейшую хлопкопроизводящую советскую республику Союза. Хлопок стал важным сырьем для советской экономики. Согласно пятилетним планам, распределяемым для республик Москвой, Узбекистану предлагалось ежегодно увеличивать выращиване хлопка. Однако, этими планами не учитывались такие вопросы, как потеря плодородия почв и погодные условия региона. Производство хлопка превратилось в политический квазиинстинкт государственного уровня. Хлопок был стратегическим сырьем для Советского Союза. От реализации хлопкового плана зависело развитие инфраструктуры хлопкопроизводящих республик. Советским руководителям было важнее казаться сильными в глазах руководителей развитых стран мира, особенно Соединенных Штатов, а не то, сколько хлопка было фактически произведено промышленностью. Неправильное управление отраслью, стремление правителей любой ценой получить более высокий урожай хлопка и нежелание конфликтов с Москвой, создали большие проблемы для Узбекистана в последующие годы. Одна из них — высыхание Аральского моря в результате нерационального использования водных ресурсов, а другая — случаи расцвета коррупции, известные как «Хлопковое дело». Хотя первоначально руководством рассматривались некоторые меры в связи с высыханием Аральского моря, позже они были остановлены из-за нехватки финансов в стране. Во время расследований по «Хлопковому делу» многие руководители получили тюремные сроки. После смерти первый секретарь компартии Узбекистана Ш. Рашидов стал считаться главной причиной всей коррупции в регионе, связанной с производством хлопка. За «Хлопковым делом» последовал распад Советского Союза. Хотя известно, что хлопок занимает важное место в истории Узбекистана, независимого исследования о его влиянии на историю республики не проводилось. Данная статья рассмотрит значение хлопка для Узбекистана, проблемы, возникшие при производстве хлопка, предложения по их решению и развитие этого вопроса в период правления в республике Шарафа Рашидова и после его смерти.
CR  - Abduxoliqov, İrismat. Men Bilgan Şarof Aka. Taşkent: Akademnashr, 2018.
CR  - Ahmatjonov, Anvarjon. “Islom Karimov va Ahmadjon Odilov O’rtasidagi Ziddiyat”, QİYOFA, (2022), Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://www.youtube.com/watch?v=hxkLbuDzsRU
CR  - Asqarov, Ahmadali. Özbekistan Halkları Tarihi. Taşkent: Fan neşriyatı, 1993.
CR  - Gordon, Dmitri.  “Vladimir Kaliniçenko ile sohbet”, V GOSTYAH U GORDONA, (2004), Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2022, http://www.gordon.com.ua/tv/kalinichenko/
CR  - Gucciolla,  Ricardo Mario. “The Crisis of Sovyet Power in Central Asia: ‘The Uzbek Cotton Affair’ (1975-1991).” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Lucca, IMT School for Advanced Studies,  2017.
CR  - “Jizzax Tumani Şarof Raşidov Nomi bilan Ataldi”, GAZETA.UZ, (2016), Erişim Tarihi: 07 Haziran 2022. https://www.gazeta.uz/oz/2016/12/22/jizzax/
CR  - Kanlıdere, Ahmet. Kemaloğlu, İlyas. Ötüken’den Kırım’a Türk Dünyası Kültür Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
CR  - Karimov, Timur.“Odilov Ahmadjan”, WARHEROES.RU, Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=18664
CR  - Kerimov, İslam. “Şeref Reşidov’un 75. yıldönümüne hazırlık ve kutlamaların gerçekleşmesi hakkında.” Özbekistan Cumhbaşkanı Bünyesindeki Bakanlar Kurulu Kararı. (06.06.1992), sayı 267.
CR  - Kerimov, İslam. Xalqimizning Otaşqalb Farzandi. Taşkent: Özbekistan Neşriyatı, 1992.
CR  - “KGB O‘zbekistonga qarshi: tarixchi «paxta ishi» ning yashirin sabablarini ma'lum qildi”, KUN.UZ, (2019), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022, https://kun.uz/uz/news/2019/05/21/kgb-ozbekistonga-qarshi-tarixchi-paxta-ishining-yashirin-sabablarini-malum-qildi
CR  - Khalid,  Adeeb. Central Asia; A New History from the Imperial Conquest to Present. Princeton: Princeton University Press, 2021.
CR  - Luçinski, Yuri. “Massı Bıstro Zabıli Gdlyana i İvanova i Voznenavideli Yeltsena”, LENTA.RU, (2015), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022, https://lenta.ru/articles/2015/05/18/luchinsky/
CR  - Muhammadkulov, Sadullo. “Jizn i Smert Şarafa Raşidova: Vospominaniya Liçnogo Komissara”, (2017), Erişim Tarihi: 14 Eylül 2022, https://uz.sputniknews.ru/20171105/Rashidov-vospominaniya-komissara-6747573.html
CR  - Nişanov, Rafik. “Nigde Davlenie Sentra Ne Bılo Stol Razruşitelnım kak v Uzbekistane”, GAZETA.UZ, (2020),  Erişim Tarihi:  14 Haziran 2022, https://www.gazeta.uz/ru/2020/12/23/nishanov/
CR  - Orakov, D. ve Şarapov A. Özbekistan Tarihinden Universal Kollanma. Taşkent: Akademnaşr, 2019.
CR  - Reşidova, Gulnara. Komilov, Doniyor. Şarof Raşidov: Inson Davr Közgusida va Davr Inson Taqdirida. Taşkent: Tasvir, 2017.
CR  - “Rıbnoe Delo Samıy Gromkiy Korruptsionnıy Skandal v SSSR”, DİLETANT, (2010), Erişim Tarihi: 07 Haziran 2022, https://diletant.media/articles/35-829694/
CR  - “Sayyora Rashidova otasi va Islom Karimov haqida”, KUN.UZ, (2019), Erişim Tarihi: 14 Mayıs 2022, https://kun.uz/uz/news/2019/02/08/video-sayyora-rashidova-otasi-va-islom-karimov-haqida
CR  - Sharof Rashidov. O`zbekiston Milliy Entsiklopediyasi. Taşkent: Davlat Milliy Nashri, 2004.
CR  - “Skonçalsya Bıvşıy Rukovoditel Uzbekistana”, RADİO OZODLİK, (2017), Erişim Tarihi: 14 Haziran 2022, https://rus.ozodi.org/a/28375695.html
CR  - Şaropov, Abdulla. Özbekistan Tarihinden Üniversal Kullanma. Taşkent: Akademnaşr, 2019.
CR  - Togan,  Zeki Velidi. Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun, 1981.
CR  - “Umer Osujdyonnıy po Hlopkovomu Delu Zyat Brejneva”, LENTA.RU, (2013), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022) https://lenta.ru/news/2013/10/10/churbanov/
CR  - Usmanov, K. Vatan Tarihi. Taşkent: Şark neşriyatı, 2016.
CR  - “V Uzbekistane v Vozraste 92 let Skonçalsya Stareyşiy Eks-Politzaklyuchennıy Ahmadjon Adılov”, RADİO OZODLİK. (2017), Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://rus.ozodlik.org/a/28760635.html
CR  - Zufarov, K. A. Uzbekskaya Sovetskaya Sotsialistiçeskaya Respublika. Taşkent: Özbek Sovyet Ansiklopedisi Neşriyatı, 1981.
CR  - Zvyaginsev, Aleksandr. “Kurortnaya Drama”. KOMMERSANT .(2011), Erişim Tarihi: 08 Haziran 2022, https://www.kommersant.ru/doc/1646828.
UR  - https://doi.org/10.48068/rusad.1173266
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2642198
ER  -