TY - JOUR T1 - Acem Mülteciler: Kaçar Hanedanı’nda Taht Mücadelesi ve Osmanlı Devleti’ne İltica Eden İran Şehzadeleri TT - Persian Immigrants: Struggle for the Throne in the Qajar Dynasty and the Persian Princes (Şehzades) Who Took Sanctuary in the Ottoman Empire AU - Azap, Eralp Yaşar PY - 2023 DA - July DO - 10.26650/iuturkiyat.1270678 JF - Journal of Turkology PB - Istanbul University WT - DergiPark SN - 2651-3188 SP - 79 EP - 103 VL - 33 IS - 1 LA - tr AB - Kaçarlar, 1795 yılında Ağa Muhammed Han’ın tesis ettiği hâkimiyetle birlikte İran’da iktidara gelen bir Türk hanedanıydı. Yaklaşık yüz otuz yıl İran’da iktidarı elinde tutan Kaçar Hanedanı, Ağa Muhammed Han’ın vasiyeti doğrultusunda, yazılı kurala dayanmayan bir veraset sistemi uygulamaya çalıştı. Uygulanmaya çalışılan bu veraset sistemi, Feth Ali Şah’ın tahta çıkmasından sonra onun şehzadeleri arasında itirazlara neden oldu. Özellikle Veliaht Şehzade Abbas Mirza’nın ölümünden sonra sisteme karşı yükselen itirazlar, Feth Ali Şah’ın ölümüyle beraber doğrudan bir taht mücadelesine dönüştü. Mücadelede mağlup olan şehzadeler ve hanedan mensupları, İran’ı terk ederek Osmanlı Devleti’ne sığınmayı tercih etti ve bu devletin topraklarında uzun süre yaşamlarına devam etti. Bu çalışma, Kaçar Hanedanı’nda uygulanmaya çalışılan veraset sisteminin neden olduğu taht mücadelesini ve bunun sonucunda Osmanlı Devleti’ne iltica eden hanedan mensuplarının durumunu; Farsça ve Türkçe literatür ile Osmanlı arşiv belgeleri doğrultusunda ortaya koymaya çalışmaktadır. KW - Osmanlı Devleti KW - Kaçar Hanedanı KW - Feth Ali Şah KW - Veraset KW - İltica N2 - The Qajars were a Turkish dynasty that had came to power in Persia under the rule Agha Muhammad Khan had established in 1795. The Qajar Dynasty, held power in Persia for about 130 years and had tried to implement a succession system not based on written rules in line with the will of Agha Muhammad Khan. This succession system raised objections among his princes after Feth Ali Shah ascended the throne. After the death of Crown Prince Abbas Mirza in particular, the objections raised against the system turned into a direct struggle for the throne, resulting in the death of Feth Ali Shah. The princes and members of the dynasty who’d been defeated in the struggle preferred to leave Persia and take refuge in the Ottoman Empire, continuing their lives in Ottoman territory for a long time. This study examines the struggle for the throne this succession system that had been attempted to be implemented in the Qajar Dynasty had caused, as well as the status of the dynasty members who’d taken refuge in the Ottoman Empire as a result. The article attempts to reveal these in line with the Persian and Turkish literature and Ottoman archive documents. CR - Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar CR - Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Düvel-i Ecnebiye Kalemi Defterleri (A.{ DVN. DVE. d) google scholar CR - Cevdet Hariciye (C.HR) google scholar CR - Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT) google scholar CR - Hatt-ı Hümayun (HAT) google scholar CR - Hazine-i Hassa İradeler (HH. İ) google scholar CR - İrade Dahiliye (İ. DH) google scholar CR - İrade Hariciye (İ.HR) google scholar CR - İrade Meclis-i Vala (İ. MVL) google scholar CR - İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS) google scholar CR - Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.} AMD) google scholar CR - Sadaret Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi Evrakı (A.} DVN. MHM) google scholar CR - Sadaret Mektubi Kalemi (A.} MKT) google scholar CR - Sadaret Mektubi Kalemi Muhimme Evrakı (A.} MKT. MHM) google scholar CR - Sadaret Name-i Hümayun Evrakı (A.} DVN. NMH) google scholar CR - Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.} MKT. NZD) google scholar CR - Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.} MKT. UM) google scholar CR - Ahmed Cevdet (Paşa). Tarih-i Cevdet XII. Cilt. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 1301. google scholar CR - Ahmed Lûtfî Efendi. Vak’a-Nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi Cilt XIII. Hazırlayan Münir Aktepe. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990. google scholar CR - Ahmed Lûtfî Efendi. Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi Cilt VI-VII-VIII. Hazırlayan Yücel Demirel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999. google scholar CR - Akay, Tolga ve Süleyman Öcal. “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bağdat’ta Kaçar Hanedanlığından Bir Mülteci: Abbas Mirza Mülk Ara”, İran Çalışmaları Dergisi 6/2 (2022): 321-341. google scholar CR - Ashraf, Assef. “From Khan to Shah: State, Society and Forming the Ties that Made Qajar Iran”. Doktora Tezi, Yale University, 2016. google scholar CR - Azap, Eralp Yaşar. Şah Mat: 1820-1823 Osmanlı-İran Savaşı (Siyaset-Harekât-Lojistik/Organizasyon). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2023. google scholar CR - Cihangir Mirza. Tarih-i Nov. Hazırlayan Abbas İkbal. Tahran: Neşr-i Ketebhane-i Ali Ekber, 1327. google scholar CR - Çelik, Yüksel. Şeyhü’l-Vüzera Koca Hüsrev Paşa II. Mahmud Devrinin Perde Arkası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013. google scholar CR - Hidayet, Rıza Kulu Han. Tarih-i Ravzatü’s-Safa-yı Nasırî (Cild-i Nohom Behş-i Dovvom Donbale-i Saltanat-ı Fethali Şah). Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1380. google scholar CR - Hormoci, Mohammed Cafer. Hakayikü’l-Ahbar-ı Nasırî. Hazırlayan Hoseyin Hidivcem. Tahran: Neşr-i Ney, 1363. google scholar CR - Hossammozi, Necef Ali. Tarih-i Revabıt-ı Siyasi-i İran ba Donya. Hazırlayan Homayun Şehidî. Tahran: Neşr-i İlm, 1364. google scholar CR - Kadıha, Fatemeh. Esnad-ı Revabıt-ı İran ve Rusye der Dovran-ı Feth Ali Şah ve Mohammed Şah-ı Kacar. Tahran: Neşr-i Merkez-i Esnad ve Tarih-i Diplomasi-i Vezaret-i Umur-ı Harice, 1380. google scholar CR - Karadeniz, Yılmaz. İran’da Sömürgecelik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795-1925). İstanbul: Bakış Yayınları, 2006. google scholar CR - Karadeniz, Yılmaz. İran Tarihi (1700-1925). İstanbul: Selenge Yayınları, 2013. google scholar CR - Kaydari, Abbas Kadimi. “Bohran-ı Canişini der Dovlet-i Kacar ez Tesis ta Culus-ı Mohammed Şah-ı Kacar”, Pejoheşha-yı Tarihi, 5 (1389): 87-106. google scholar CR - Kaydari, Abbas Kadimi. “Rusye ve İngilis ve Mesele-i Canişini-i Şah der İran Sadr-ı Kacar”, Tarih-i Revabıt-ı Harici 44 (1389): 125-150. google scholar Mehdevi, Abdorreza Hoşeng. Tarih-i Revabıt-ı Harici-i İran ez İbtida-yı Dovran-ı Safeviye ta Payan-ı Ceng-i Dovvom-ı Cehani (1500-1945). Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir, 1355. google scholar CR - Mohammed Hüseyin Han İtimaddüssaltana. Sadrü’t-Tevarih. Hazırlayan Mohammed Moşiri. Tahran: Neşr-i Ruzbehar, 1357. google scholar CR - Naibyan, Celil, Seccad Bergizer ve İbrahim Haksar Boldaci. “Peyamedha-yı İctimai ve Siyasi-i Rekabet-i Mohammed Ali Mirza Dovletşah ve Abbas Mirza”, Motalaat-ı Tarih-i Ferhengi 13 (1391): 107-137. google scholar CR - Nefisi, Said. Tarih-i İctimai ve Siyasi-i İran der Dovre-i Moasır. Tahran: Neşr-i Ahura, 1383. google scholar CR - Özgüdenli, Osman Gazi. “Nâsırüddin Şah”. İslam Ansiklopedisi. 32: 405-406. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006. google scholar CR - Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Esad Efendi. Vak’anüvis Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle 1237-1241/1821-1826). Hazırlayan Ziya Yılmazer. İstanbul: Osav Yayınları, 2000. google scholar CR - Sepehr, Muhammed Taki. Nasihü’t-Tevarih Tarih-i Kacariye ez Agaz ta Payan-ı Saltanat-ı Feth Ali Şah Cild-i Evvel. Tahran: Neşr-i Esatir, 1377. google scholar CR - Shahvar, Soli. “Domestic and External Considerations in the Struggle over Regency in Early Qajar Iran: The Princely Rivalry Between Abbas Mirza and Muhammed-Ali Mirza”, Middle Eastern Studies 56/4 (2020): 549-569. google scholar CR - Sümer, Faruk. “Kaçarlar”. İslam Ansiklopedisi. 24: 51-53. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001. google scholar CR - Şemim, Ali Asgar. İran der Dovre-i Saltanat-ı Kacar. Tahran: Neşr-i Behzat, 1387. google scholar Şirazi, Mirza Fazlullah. Tarih-i Zolkarneyn Cild-i Dovvom. Tahran: Neşr-i Merkez-i Esnad ve Meclis-i Şurayı İslami, 1380. google scholar CR - Türker, Özgür. Güney Kafkasya’da Rusya-İran Nüfuz Mücadelesi (1779-1813). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020. google scholar CR - Yazıcı, Tahsin. “Feth Ali Şah”. İslam Ansiklopedisi. 12: 451-452. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. google scholar CR - https://presidentofindia.nic.in/eartcategorydetail.htm?2&type=cat Erişim 18.02.2023. google scholar CR - https://en.wikipedia.org/wiki/Abbas_Mirza#/media/File:A_Portrait_of_The_Crown_Prince_Abbas_Mirza,_ Signed_L._Herr,_Dated_(1)833.jpg Erişim 18.02.2023. google scholar CR - http://www.qajarpages.org/zelli.html Erişim 18.02.2023) google scholar CR - http://bukharamag.com/1390.05.21689.html Erişim 18.02.2023. google scholar CR - https://en.wikipedia.org/wiki/Hossein_Ali_Mirza#/media/File:Hosseinali_Mirza.jpg Erişim 18.02.2023. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1270678 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3034196 ER -