TY  - JOUR
T1  - KUREYŞAN OCAĞI’NIN ERZİNCAN UZANTISI OLAN KUREYŞLİ SARIKAYA KÖYÜNDEKİ BEZEMELİ MEZAR TAŞLARI
TT  - Extension in Erzincan Of The Qurayshin Tribes-Family:  Figured Grave-Gravestones in Kureyşli Sarıkaya
AU  - Naldan, Funda
PY  - 2024
DA  - June
Y2  - 2024
DO  - 10.60163/tkhcbva.1401107
JF  - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
JO  - TKHBVD
PB  - Ankara Hacı Bayram Veli University
WT  - DergiPark
SN  - 1306-8253
SP  - 109
EP  - 142
IS  - 110
LA  - tr
AB  - Erzincan’ın Üzümlü ilçesine bağlı Kureyşli Sarıkaya köyüne yerleşen Kureyşan Ocağı’nabağlı kişilerin mezarları bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Köyün ismi arşiv belgelerindeen erken 1845/46 tarihinde geçmekte olup, köyde yerleşimin tam olarak ne zaman başladığıbilinmemektedir.Kureyşli Sarıkaya Mezarlığı’nda bulunan tarihi mezar taşları bu araştırma ile kayıtaltına alınmış ve bilimsel olarak ilk kez tanıtılmıştır. Mezar taşlarında çok fazla tahribatgörülmeyip günümüzde yeni definler de bu mezarlık içerisinde yer almaktadır. Mezarlar,kitabeleri, malzeme, bezeme özellikleri ile sanat tarihi metodolojisi içerisinde ele alınmıştır.Mezar taşlarında fes ve sarık gibi başlıklı taşların yanı sıra insan başı formlu, yuvarlak vedilimli kemerli, üçgen biçimli başlıksız mezar taşları görülmektedir. Mezarlıkta bezemeninzenginliği dikkat çekmektedir. Bu kapsamda mezarlıkta sadece tarihi olan 8 adet mezarincelenmiş, diğer örnekler günümüz mezar yapılarındandır. Mezarlıkta bezemesiz mezar yapısıbulunmamaktadır. Ele alınan mezarların hepsi de bezemeli örneklerdir. Figürlü ve nesnelibezemelerin ağırlıkta olduğu mezarlarda at, kuş, mimari tasvir, ay-yıldız motifleri, ateşli vekesici silahlar, kahve takımları, ibrik, tepsi, leğen, kepçe, kadeh motifleri vardır. Bitkiselsüsleme türünde servi ve hayat ağacı tasvirleri, altı yapraklı çiçekler olup bunun yanı sırarozet, mührü Süleyman, çarkıfelek gibi geometrik türde kompozisyonlar da bulunmaktadır.Bezemelerde Orta Asya Türk geleneğini devam ettiren tasvirler görülmektedir. Türklerin OrtaAsya’daki inanç ve geleneklerinin, Anadolu’da mezar taşları üzerinde nasıl devam ettiği ileilgili örnekler üzerinden bu bezemelerin değerlendirmesi yapılacaktır. Her bir mezar yapısıkatalog olarak hazırlanmıştır. Mezarlıkta 1845’den başlayarak 1951’e kadar süren yaklaşık 100yıllık dönem aralığındaki mezarlar bir geleneği sürdürmesi bakımından önemlidir. Kitabelerdeyer alan bilgiler sadece isim ve tarih içerdiğinden kişi hakkında yeterli bilgi vermemektedir.Anadolu’da aynı bezemelerin farklı bölgelerde kullanılmış olması ile bölge kültürü içerisindekiyeri de belirlenmeye çalışılmıştır.
KW  - Kureyşli Sarıkaya
KW  - Kureyşan ocağı
KW  - mezar
KW  - gelenek
KW  - bezeme.
N2  - The graves of people belonging to the Quraysh family who settled in the village of KureyşliSarikaya in Üzümlü district of Erzincan constitute the subject of this study. The name of thevillage is mentioned in the archive documents at the earliest in 1845/46, but it is not knownexactly when the settlement in the village started.The historical gravestones in Kureyşli Sarikaya cemetery were recorded with this researchand were scientifically examined and introduced for the first time. There is not much damage tothe gravestones and new burials are also located in this cemetery today. The tombs, inscriptions,material and ornamental features of the tombs were analysed in the context of art historymethodology. In addition to headstones such as fez and turban, headstones with human headshapes, round and segmented arches, and triangular shaped gravestones without headgear canbe seen on the tombstones. The richness of the decoration in the cemetery attracts attention. Inthis context, only 8 historical graves in the cemetery were examined, the other examples arefrom today’s grave structures. There are no undecorated grave structures in the cemetery. Allof the graves discussed are decorated examples. In the graves where decorations with figuresand objects predominate, there are horse, bird, architectural depictions, crescent and star motifs,firearms and cutting weapons, coffee sets, pitchers, trays, basins, ladles and goblet motifs. Inthe type of botanical decoration, there are depictions of cypresses and the tree of life, flowerswith six petals, as well as geometric compositions such as rosettes, the seal of Solomon and thepassion flower. In the decorations, depictions that continue the Central Asian Turkish traditioncan be seen. These decorations will be evaluated by presenting examples of how the Turkscontinued their beliefs and traditions in Central Asia on tombstones in Anatolia. Each tombstructure has been prepared as a catalogue. The graves in the cemetery, which span a periodof approximately 100 years, starting from 1845 and lasting until 1951, are also important inthat they continue a tradition. The information in the inscriptions doesn’t provide sufficientinformation about the person as they only contain names and dates. Since the same decorationswere used in different regions in Anatolia, an attempt was made to determine their place in theregional culture..
CR  - Akar, Azade. “Eski Türk Mezartaşı Süslerine Dair”, Sanat Dünyamız, 2, İstanbul, 1976,
12-16.
CR  - Altıer, Semiha. “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografi”, Çanakkale Araştırmaları
Türk Yıllığı, 26, 2019, 149-202.
CR  - Arık, Rüçhan. Kubad Abad, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000
CR  - Arslan, Aslı Sağıroğlu. Kayseri Zamanlı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri:
Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
CR  - Arslan, Muhammed. “Adıyaman Besni İlçesindeki Bazı Mezar Taşlarında Görülen Kahve
Yapımı ve Sunumu ile İlgili Kabartmalar Üzerine”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 30, 2011, 257-284.
CR  - Arslan, Muhammet , Uysal, Nacide, “Adıyaman Besni İlçesi İncearaplar Köyü’ndeki Mezar
Taşları, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, XXV, 2010, 15-49.
CR  - Barışta, H. Örcün. “Konya İnce Minareli Medrese Müzesi’ndeki 15-16. Yüzyıl Sembolik
Lahitlerden Örnekler”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, 3, Ankara, 1994, 1073-1077.
CR  - Bayram, Sadi. “Mühr-ü Süleyman ve Türk Kültüründeki Yeri”, Sanat Tarihinde İkonografik
Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara, 1993, 61-72.
CR  - Berkli, Yunus. “Azerbaycan-Bakü’de Bulunan İnsan Heykel Biçimli Mezar Taşları ve Orta
Asya-Azerbayan-Anadolu İlişkisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
61, 2012, 27-42.
CR  - Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar),
İstanbul: Bilge Su Yayınları, 1994.
CR  - Bozkurt, Nebi, Ertuğrul, Selda “İbrik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, 372-376.
CR  - Budak, Ayşe. “Kültürel Belleğin Yinelenmesi: Kayseri’de Koçgiri Aşireti’nin Yerleştiği
Köylerde Bezemeli Mezar Taşları”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,
95, 2020, 277-299.
CR  - Coşkun, Nilgün Çıplak. “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dârdan İndirme Cemi Ve Bu Cemin
Toplum Yaşamındaki Önemi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 65,
2013, 271-280.
CR  - Çal, Halit. “Erzincan Çayırlı İlçesi Mezarlarında Kuş Motifi”, Milli Folklor, 89, 2011, 220-239.
Çal, Halit, İltar, Gazanfer, Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Giresun: Giresun İli Valiliği,
2011.
CR  - Çam, Nusret. “Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mührü Süleyman)”, Prof. Dr.
Yılmaz Önge Armağanı, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya, 1993,
207-230
CR  - Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol, Konya: Palet Yayınları, 2017.
CR  - Çetin, Yusuf. “Ağrı Mezar Taslarında Form ve Bezeme Unsurları”, The Journal of Academic
Social Science Studies, 40, 2015, 95.
CR  - Çoruhlu, Yaşar. “Orta Asya’dan Anadolu’ya Lahit veya Taş Sandukalarda Görülen Hançer-
Bıçak Tasvirlerinin Sembolizmi”, Eyüpsultan Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul: Eyüp
Belediyesi Yayınları, 1997, 60-70.
CR  - Çoruhlu, Yaşar. “Türk Sanatında Yırtıcı Olmayan Kuşların Sembolizmi”, Türk Dünyası Tarih
Dergisi 102, 1995, 53-60.
CR  - Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
Çulpan, Cevdet. Serviler, I, İstanbul, 1961.
CR  - Danık, Ertuğrul. Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezartaşları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma
Enstitüsü Yayınları, 1990.
Dumĕzil, Georges. Kafkas Halkları Mitolojisi, Ankara: Ayraç Yayınları, 2000.
CR  - Efendi, Rasim. “Azerbaycan Heykeltıraşlığında Eski Türk İzleri”, Uluslararası Dördüncü Türk
Kültürü Kongresi Bildirileri Kitabı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1999, 255-
262.
CR  - Ersoy, Ayla. “Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü” , Tarihi Kültürü ve Sanatıyla
Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler (11-13 Mayıs 2001). ed. İrfan Çalışkan vd.. V/91-95.
İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2002, 92-97.
CR  - Esin, Emel. Türkistan Seyahatnamesi, Ankara: TTK Yayınları, 1997.
CR  - Esin, Emel. “The Horse In Turkic Art”, Central Asiatic Journal, 10, 3/4, 1965, 167-227.
CR  - Esin, Emel. Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı
Yayınları, 2004.
CR  - Gönül Öney, “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi”, Belleten, S. 32, Ankara, 1968,
25-36.
CR  - Güngör, Harun. “Kayseri ve Çevresinde Bazı Mezar Taşları”, I. Kayseri Kültür ve Sanat
Haftası Konuşmaları ve Tebliğleri, Kayseri, 1987, 48-52.
CR  - Kalfazade, Selda, Ertuğrul, Özkan. “Kandil ve Kandil’in Motif Olarak Anadolu Türk Sanatı
Kullanımı Üzerine”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.2 (S.5), 1989, 23-34.
CR  - Karamağaralı, Beyhan, “Kayseri Elbasan Köyü Kabristanındaki Bazı Mezar Taşlarındaki
Kahve ve Kahve Hazırlanması İle İlgili Kabartmalar Üzerine”, Türk Halk Edebiyatı ve
Folklorunda Yeni Görüşler, Ankara, 1985, 353-360.
CR  - Karamağaralı, Beyhan. “Sivas ve Tokat’taki Figürlü Mezar Taşlarının Mahiyeti Hakkında”,
Selçuklu Araştırmaları Dergisi II, 1971, 75- 109.
CR  - Kavalçalan, Enes, “Bayat Boyunun Nevşehir’deki Uzantıları: Ayhan Köyü Mezar Taşları”,
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 106, 2023, 211-252.
CR  - Kulaz, Mehmet ve İlter İgit. Tunceli’deki Mezarlıklar ve Mezar Taşları, İstanbul: Hiperlink
Yayınları, 2018.
Laqueur, Hans-Peter. Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. (Çev. S.
Dilidüzgün). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
CR  - Morrıs, Desmond. Koruyucu Tılsımlar, Uğurlar, Muskalar, Nazarlıklar, (Mehmet Harmancı
Çev.), İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1999.
CR  - Naldan, Funda. Erzincan Terzibaba Türbesi Haziresinde Bulunan Mezar Taşları, Ankara, 2019.
CR  - Öney, Gönül. “Anadolu’da Selçuk Geleneğinde Kuşlu, Çift Baslı, Kartallı, Şahinli ve Arslanlı
Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, 8, Ankara, 1970, 283-291.
CR  - Pala, İskender. Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1999.
CR  - Pektaş, Kadir. Bitlis Tarihi Mezarlıkları Mezar Taşları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,
2001.
CR  - Polat, Cavit. “Kahramanmaraş Keklikoluk Köyü Mezar Taşlarının Şekil ve Süsleme Bakımından
Değerlendirilmesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 61, 2017, 523-538.
CR  - Sili, Timur. “Taşların Dili”, Bilig 2, 1996, 220-227.
CR  - Şeyban, Lütfi. Osmanlı Dönemi Taraklı Mezar Taşları ve Kitabeleri, Adapazarı: Sakarya
Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
CR  - Taş, Kibar, “Kureyşan Aşireti’nin/Ocağı’nın 16. Asırdaki Kureyş Cemaati ile Tarihsel
Bağlamdaki Yakınlığı”, OTAM, 43, 2018, 229-246.
CR  - Taş, Kibar. Dünü ve Bugünü ile Kureyşan Aşiretleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü. Ankara, 2017.
CR  - Taşkın, Yasemin, “İmranlı Yöresi Mezar Taşlarında Hayat Ağacı Motifi ve Çağdaş Türk Resim
Sanatında Hayat Ağacının Kullanımı”, International Socıal Scıences Studıes Journal, 8/99,
2022, 2137-2151.
CR  - Tercanlı, Akın. “Mühr-i Süleyman Motifli Bir Kaide: Kilis İbrahim Efendi Cami Minaresi”,
Dini Araştırmalar, 26, 2023, 183-206.
UR  - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1401107
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3582658
ER  -