TY - JOUR T1 - Karabük’te Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Planlama Alanı Dışında Gelişen Yerleşme: Bayır Mahallesi TT - Habitation, Developing Out of The Planning Area During The Period of Early Republic In Karabük: Bayır District AU - Saraçoğlu Gezer, Ayşe Merve AU - Bölükbaşı Ertürk, A.esra PY - 2023 DA - December DO - 10.32704/erdem.2023.85.119 JF - Erdem PB - Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı WT - DergiPark SN - 1010-867X SP - 119 EP - 150 IS - 85 LA - tr AB - Erken Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan konutların sayıları her geçengün azalmaktadır. Konut tarihinin insanlık tarihi kadar eski olduğuve her sosyolojik değişimle birlikte konutun da işlevsel ve yapısalolarak değiştiği düşünüldüğünde, bir dönemin değişen yaşam şekliniyansıtan Erken Cumhuriyet Dönemi konutlarının incelenmesi önemarz etmektedir. Bu kapsamda Cumhuriyetle birlikte kurulan ve“Cumhuriyet Kenti” olarak anılan Karabük ilinde inşa edilmiş budönem yapılarının da araştırma konusu olması önemli görülmüştür.Konut tarihi, her dönemde her bölgede merak edilen, araştırılan birkavram olmuştur. Konutun oluşumuyla birlikte gelişimi, dönüşümü,kullanımı da ayrı birer araştırma konusu olacak kadar geniş veilgi uyandıracak alanlardır. 1937 yılında Karabük Demir-ÇelikFabrikası’nın temellerinin atılmasıyla ilk belirgin nüfus artışınıyaşayan Karabük, idari yapının değişmesi, şehirleşme, fabrikanınbüyümesi, ulaşım olanaklarının artması, ticaretin artması gibietkenlerin artış göstermesine bağlı olarak sürekli gelişme, büyüme venüfus yoğunluğu yaşayan bir merkez olmuştur.Karabük’ün gelişimindeki önemli etkenlerden bir diğeri de Sümerbanktarafından inşa edilen, günümüzde hala Yenişehir Mahallesi olarak varlığını sürdüren ve konut bölgesi olmaya devam eden, sanayiyebağlı konut üretiminin gerçekleştirilmiş olmasıdır. Şehir planlamave kentleşme Türkiye Cumhuriyeti dönemine ait modern bir düşünceolarak planlamaya ve uygulamaya alınmıştır. Bu dönemde başkentAnkara ile birlikte içinde yerli ve yabancı uzmanların olduğu birçokekibe raporlama ve kent planı yaptırılmıştır. 1937 yılında İstanbul’dansonra (o yıllarda Zonguldak iline bağlı olan) Karabük’e gelerek planlıbir büyüme öngörüsü ile mimar Martin Wagner’in görüşleri alınmışve mimar/şehir plancı Henri Prost’a Kısmi İmar Planı hazırlatılmıştır.1940’lı yıllarda yakalanmış olan ve modern mimarinin başarılıörneklerini görebildiğimiz eserlerin tespiti, analizi ve nihayetindekorunması büyük önem taşımaktadır. Bu yalnızca kent planı dahilindetasarlanan Yenişehir için değil, Yenişehir’i örnek alarak benzer modernyapıların üretiminin gerçekleştiği alanlar için de geçerli olmalıdır.Bu çalışmada, plansız gelişim göstermesine rağmen YenişehirMahallesi’nden etkilenerek konut üretiminin gerçekleştirildiğiBayır Mahallesi sınırlarında da Erken Cumhuriyet Dönemi konutmimarisi özelliklerine benzer yapıların olduğu tespit edilmiştir. BayırMahallesi’nde bulunan yapıların bina girişleri, cephe özellikleri veyerleşimleri bakımından çağdaşlarını yakaladığı söylenebilmektedir.Cumhuriyet ideolojisi olan modernleşme fikrinin, halk tarafındanda benimsendiği ve yapılarının inşa süreçlerine yansıtmış olduklarıgözlemlenmiştir. Planlama alanı dışında gelişen ve konut ihtiyacınıkarşılama hedefiyle kurulan bu mahallede tasarım kaygılarınıngözetilmiş olması, bu bölgenin dönemin modern ve eğitimli insanlarıtarafından şekillendirildiğini düşündürtmektedir. Bu sayede BayırMahallesi’ni konu alan çalışmamız bir ilki teşkil etmektedir. KW - Erken Cumhuriyet Dönemi KW - modernleşme KW - karabük KW - konut KW - apartman N2 - The number of residential structures built in the Early Republican Periodis decreasing day by day. Considering that the history of housing is as oldas the history of humanity and that housing has changed both functionallyand structurally with every sociological change, it is important to examinethe Early Republican Period residences that reflect the changing lifestyle ofa period. In this context, it was deemed important that the structures of thisperiod, which were built in Karabük province, which was established withthe Republic and known as the “City of the Republic”, should also be thesubject of research.Housing history has been a concept that has been wondered and researchedin every region in every period. Along with the formation of the house, itsdevelopment, transformation and use are also areas that are wide enough tobe a separate research subject and will arouse interest. In 1937, Karabük,which experienced its first significant population increase with the layingof the foundations of Karabük Iron-Steel Factory, has been a center ofcontinuous development, growth and population density due to the increasein factors such as the change in the administrative structure, urbanization,the growth of the factory, the increase in transportation facilities, and theincrease in trade.Another important factor in the development of Karabük is the realization ofindustry-related housing production built by Sümerbank, which still existstoday as Yenişehir Neighborhood and continues to be a residential area. Urbanplanning and urbanization were put into planning and practice as a modernidea belonging to the Republic of Turkey. During this period, many teamsincluding local and foreign experts were commissioned to prepare reportsand urban plans for the capital Ankara. In 1937, after Istanbul, the architectMartin Wagner came to Karabük (which was a part of Zonguldak provincein those years) and with the foresight of a planned growth, the opinions ofarchitect Martin Wagner were taken and a Partial Zoning Plan was preparedby architect/urban planner Henri Prost.It is of great importance to identify, analyze and ultimately preserve the worksthat were captured in the 1940s and where we can see successful examplesof modern architecture. This should apply not only to Yenişehir, which was designed as part of the city plan, but also to the areas where similar modernbuildings were produced by taking Yenişehir as an example.In this study, it has been determined that there are buildings similar to thecharacteristics of Early Republican Period residential architecture withinthe borders of Bayır Neighborhood, where housing production was realizedunder the influence of Yenişehir Neighborhood despite its unplanneddevelopment. It can be said that the buildings in Bayır Neighborhood catchup with their contemporaries in terms of building entrances, facade featuresand settlements. It has been observed that the idea of modernization, whichis the ideology of the Republic, was also adopted by the people and reflectedin the construction processes of their buildings. The fact that design concernswere taken into consideration in this neighborhood, which developed outsidethe planning area and was established with the aim of meeting the housingneed, suggests that this region was shaped by the modern and educatedpeople of the period. In this way, our study on Bayır Neighborhood is a firstof its kind. CR - Aslanoğlu, İnci (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, İstanbul: Bilge Kültür Sanat. CR - Bozdoğan, Sibel (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, İstanbul: Metis Yayınları. CR - Burgess, Ernest W. (2015). “Şehrin Büyümesi: Araştırmaya Giriş”, Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler, Çeviri: Pınar Karababa Kayalıgil, Ankara: Heretik Yayınları, s.89-104. CR - Çabuk, Suat ve Kemal Demir, Ercan Gökyer (2016). “Cumhuriyet’in Yeni Kenti Karabük’ün 1937-1988 Dönemi Mekânsal Gelişimi ve Şehir Planları”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel Sayı 2, s.20- 39. CR - Erginöz, Murat Aykaç (2012). İlk Çağdan Günümüze Mimarlık ve Şehircilik Tarihi, İstanbul: Arion Yayınevi. CR - Fındıkoğlu, Ziyaeddin (1960). “Karabük’ün Teşekkülü ve Bazı Demografik ve İktisadi Meseleler”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı 1, s.1-10. CR - Kalyoncu, Hür (2016). Zaman, Mekân ve Anılarla Karabük, Karabük: Kardemir AŞ Yayınları. CR - Kardemir Demir-Çelik Fabrikaları görsel arşivi. CR - Kaya, Sinem (2011). İdeoloji, Gündelik Yaşam Pratikleri ve Mekan Etkileşiminde Karabük Demir Çelik Fabrikaları Yerleşiminden Öğrendiklerimiz. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Ankara. CR - Koraltürk, Murat (1997). Türkiye Ekonomisinde Bir Öncü: Sümerbank, İstanbul: Creative Yayıncılık. CR - Kuran, Aptullah (2012). “Çağdaş Mimaride Madde ve Ruh: 20. Yüzyılda Batı Mimarisiyle Türk Mimarisinin Gelişmesi Hususunda Mukayeseli Bir Çalışma”, Selçuklular’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Mimarlık, Der. Ç. Kafescioğlu, L. Thys-Şenocak, T. Kuran, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.628-653. CR - Kütükçüoğlu, Mehmet (2012). Türkiye’nin İlk Ağır Sanayi Kenti Karabük, Ankara: Karabük Valiliği Yayınları. CR - Onur, Beyza (2021). “Endüstri Kenti Karabük’ün Modern Mahallesi Yenişehir’de Konut Tipolojileri”, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Sayı: 23, s. 666-677. CR - Öktem, Sezen (2009). “Karabük Demir Çelik Fabrikaları ve Yerleşimi”, Fabrika’da Barınmak Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de İşçi Konutları: Yaşam, Mekan ve Kent, Der. A. Cengizkan, Ankara: Arkadaş Yayınevi, s.157-176. CR - Özkan Altınöz (2015). “Sümerbank’ın Karabük Konut Politikasındaki Rolü”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:24, Sayı: 2, s.49-62. CR - Saraçoğlu Gezer, Ayşe Merve (2018). Erken Cumhuriyet Döneminde Karabük’te Planlama Alanı Dışında Gelişen Yapıların Cephe Analizi: Bayır Mahallesi Örneği. Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Karabük. CR - Sekiz İlçe ve Üç İl Kurulması ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde CR - Kararname (1995). Resmi Gazete, Karar Sayısı: KHK/550, Sayı: 22305. CR - Sümerbank İnşaat Fen Heyeti (1944). “Sümer Bank Amele Evleri ve Mahalleleri”, Arkitekt, Sayı 1944-01-02: 9-13. CR - Tekeli, İlhan (2012). Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konutun Öyküsü (1923- 1980), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. CR - Tekeli, İlhan (2017). “Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Der. S. Bozdoğan, R. Kasaba, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.155-172. CR - Tuna, Serkan (2009). Türkiye’de Devlet İşletmeciliği ve Sümerbank (1932- 1939), İstanbul: Derlem Yayınları. CR - Wirth, Louis (2002). “Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme”, 20. Yüzyıl Kenti, Çeviri: Bülent Duru, Ayten Alkan, Ankara: İmge Kitabevi, s.77-106. UR - https://doi.org/10.32704/erdem.2023.85.119 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3624439 ER -