TY - JOUR T1 - Mühendis Mehmet Misbah’ın Matematik Felsefesine ve Matematik Eğitimine Dair Görüşleri TT - Engineer Mehmet Misbah’s Views on the Philosophy of Mathematics and Mathematics Education AU - Takıcak, Müjdat PY - 2023 DA - December DO - 10.32704/erdem.2023.85.151 JF - Erdem PB - Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı WT - DergiPark SN - 1010-867X SP - 151 EP - 172 IS - 85 LA - tr AB - Osmanlı 18. yüzyıldan itibaren eğitim, bilim ve askerî alanda çoksayıda değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Modernleşme olarak daadlandırabileceğimiz bu sürecin eğitim alanındaki ilk örnekleriaskerî mühendislik okulları olan “Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyûn”ve “Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn”dur. Tanzimat Fermanı’nınilan edilmesi ile peyderpey İdadî (lise), rüşdiye (ortaokul) ve ibtidai(ilkokul) okulları açılmış ve mühendishânelere hazır öğrencileryetiştirilmiş ve dolayısıyla 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren buokullardan çok sayıda başarılı mühendis mezun olmuştur. 1874’teilk sivil mühendislik okulu olan “Mülkiye Mühendis Mektebi”ninaçılması ile beraber mühendislik eğitimi daha da gelişmeyebaşlamıştır. Bu okullardan mezun olan öğrenciler mühendislikişlerini yürütmekle beraber fen bilimlerindeki modern gelişmeleriyakından takip etmişler ve modern bilimsel gelişmelerin Osmanlı’yaulaşmasına katkı sağlamışlardır. Mezun olan mühendislerin bir kısmıdevlet tarafından yüksek öğrenim için başta Paris olmak üzere önemliAvrupa şehirlerine gönderilmişlerdir. Bu öğrenciler döndüklerindedevletin önemli mevkilerinde istihdam edilmişlerdir. Paris’egönderilen öğrencilerden biri de Mühendis Mehmet Misbah’tır.1911 yılında “Mühendis Mekteb-i Âlîsi”nden mezun olan Misbahaynı yıl Paris’e gönderilmiş, 1913’te geri döndüğünde mezunolduğu Mühendishâne’ye hoca olarak atanmış ve 1919 yılına kadargörevini sürdürmüştür. Analitik Geometri ve Düzlem Geometrisiderslerini üstlenen Misbah matematik alanında yirmiye yakın makaleyayımlamıştır. Misbah’ın matematik felsefesine ve matematikeğitimine dair görüşleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Buamaçla Misbah’ın Genç Mühendis dergisinde yayımlanan “Felsefe-i Riyâziyyât” isimli makalesi ve Mesâil-i Hendesiye isimli kitabınilk cildine yazdığı “Mukaddime (Önsöz)”, matematik felsefesi vematematik eğitimi bağlamında analiz edilmiştir.Misbah mühendishane’de öğrenci olduğu yıllarda Genç Mühendisisimli dergiye 1910-1911 yılları arasında on altı tane yazı göndermiştir.Misbah, Genç Mühendis isimli derginin 1326 Kanûn-i Sânî/Ocak1911 tarihli 36. sayısının 5-8 sayfaları arasında el yazması şeklindeyayımladığı “Felsefe-i Riyâziyyât” isimli makalesinde matematikfelsefesine dair görüşlerini açıklamıştır. Matematiğin tanımlarındanyola çıkarak matematiğin ontolojisine ve epistemolojine dair görüşlerbeyan eden Misbah’ın isim zikretmeden Platon’un ve Aristoteles’ingörüşlerinden faydalandığı tespit edilmiştir. Fakat 19. yüzyıldageliştirilen Mantıkçılık, Formalizm ve Sezgicilik gibi güncelmatematik felsefesi yaklaşımlarından makalede söz edilmemiştir. Oysasöz konusu dönemde bazı Osmanlı aydınları Öklid-dışı geometrilereve felsefî sonuçlarına dair bilgilendirici seminerler düzenlemişler vemakaleler yayımlamışlardır.Misbah’ın mühendishâneden arkadaşı olan Muhittin Sırrı Şamlı1911’de Mesâil-i Hendesiye isimli iki ciltten oluşan bir kitap kalemealmış ve Misbah’tan da kitabın birinci cildine önsöz yazmasınıistemiştir. Misbah önsözde matematik eğitimine dair görüşlerini dilegetirmiştir. Matematiğin öğretiminde ispatın yer alması gerektiğinive ispatların bizzat öğrenciler tarafından yapılmasının “muhakeme”becerisini geliştireceğini vurgulamıştır. Misbah’ın ifadelerindenmatematik eğitiminde “öğrenci merkezli” bir anlayışa sahip olduğutespit edilmiştir. KW - Bilim tarihi KW - matematik felsefesi KW - matematik tarihi KW - matematik eğitimi tarihi KW - Mühendis Mehmet Misbah N2 - Since the 18th century, the Ottoman Empire has experiencedmany changes and transformations in education, science and themilitary. The first examples of this process, which we can also callmodernization, in the field of education were the military engineeringschools “Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyûn” and “Mühendishâne-iBerrî-i Hümâyûn.” In 1874, the first non-military engineering school,“Mülkiye Engineer School” was opened. The state sent some graduatedengineers to important European cities, especially Paris, for highereducation. Misbah was one of the students sent to Paris. In 1911,Misbah graduated from the “Mühendis Mekteb-i Âlîsi” and was sentto Paris in the same year. When he returned in 1913, he was appointeda lecturer at the engineering faculty, from which he graduated andcontinued his duty until 1919. Misbah’s views on the philosophy ofmathematics and mathematics education constitute the subject of thisarticle. For this purpose, Misbah’s article titled “Felsefe-i Riyâziyyât”published in Genç Mühendis, and his “Mukaddime” written for thefirst volume of the book “Mesâil-i Hendesiye” are analyzed in thecontext of the philosophy of mathematics and mathematics education.Misbah explained his views on the philosophy of mathematics in hisarticle “Felsefe-i Riyâziyyât,” which was published in manuscript formon pages 5-8 of the 36th issue of Genç Mühendis dated January 1911.Misbah, who expressed his views on the ontology and epistemologyof mathematics based on the definitions of mathematics, was found tobenefit from the ideas of Plato and Aristotle without mentioning anynames. However, with the emergence of non-Euclidean geometries atthe beginning of the 19th century, a crisis emerged in the foundationsof mathematics. However, the article does not mention contemporaryapproaches to the philosophy of mathematics developed in the 19thcentury, such as Logicism, Formalism, and Intuitionism. In Fact,during this period, some Ottoman intellectuals organized informativeseminars and published articles on non-Euclidean geometries andtheir philosophical implications.In 1911, Muhittin Sırrı Şamlı, a friend of Misbah’s from the engineeringfaculty, wrote a two-volume book titled Mesâil-i Hendesiye andasked Misbah to write a preface for the first volume of the book.He emphasized that proofs should be included in the teaching ofmathematics and that proofs done by the students themselves would develop the skill of “reasoning.” From Misbah’s statements, it wasdetermined that he had a “student-centered learning” understandingof mathematics education. CR - Bahadır, Osman (2001). Cumhuriyet’in İlk Bilim Dergileri ve Modernleşme, istanbul: İzdüşüm Yayınları. CR - Boyer, Carl Benjamin (1968). A History of Mathematics, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. CR - Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (29. baskı), Ankara: Aydın Kitapevi. CR - Doğan, Recai (1998). “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37(3–4), s.407–442. CR - Duru, Zekeriya (2017). Kerim Erim’in Matematik Çalışmalarının Bilim Tarihi Açısından Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi. CR - Duru, Zekeriya (2019). “Kerim Erim’in Akademik Yaşamı ve Matematik Çalışmaları”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 20(1), s.47–91. CR - Ergin, Osman (1977a). Türk Maarif Tarihi (C. 1–2), İstanbul: Eser Matbaası. CR - Ergin, Osman (1977b). Türk Maarif Tarihi (C. 3–4), İstanbul: Eser Matbaası. CR - Esad, Mehmed (1986). Mirat-ı Mühendishâne-i Berri-i Hümayun (İstanbul Teknik Üniversitesi Tarihçesi) (ed. Sadık Erdem ), İstanbul: İTÜ Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi. CR - Fazlıoğlu, İhsan (2003). “Aristoteles’in Sayı Tanımı”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 15, s.127–138. CR - Guengant, Jean-Yves (2010). “LAİSANT Charles, Ange”, (Erişim Tarihi: 17 Ocak 2023) https://maitron.fr/spip.php?article82009. CR - Güven, Özgüç (2017). “Aristoteles’in Sayı Anlayışı”, Kutatkubilig Felsefe- Bilim Araştırmaları 34, s.383–395. CR - İhsanoğlu, Ekmeleddin (1999). “Osmanlı Eğitim ve Bilim Müesseseleri”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi 2, s.223–361. CR - İhsanoğlu, Ekmeleddin ve Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut (2011). Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Zeyilleri (C. 2), İstanbul: IRCICA. CR - Kaçar, Mustafa ve Tuncay Zorlu, Burak Barutçu, Atilla Bir, C. Ozan Ceyhan, Aras Neftçi (2012). İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz (Ed. M. Karaca), İstanbul: Mavi Ofset. CR - Misbah, Mühendis Mehmet (1911a). “Felsefe-i Riyâziyye”, Genç Mühendis 36, s.5–8. CR - Misbah, Mühendis Mehmet (1911b). “Mukaddime”, editör Muhittin Sırrı Şamlı (Ed.), içinde Mesâil-i Hendesiye (C. 1). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. CR - Okay, Cüneyt (2004). “Eski Harfli Mühendislik Dergileri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2(4), s.629–640. CR - Okay, Cüneyt (2007). Atatürk Dönemi Mühendis Mektebi, İstanbul: İTÜ. CR - Okay, Cüneyt (2008). Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Belgeleriyle, Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi. CR - Platon (2013). Phaidon, Çev. Fikri Akderin, İstanbul: Say Yayınları. CR - Takıcak, Müjdat ve S. Betül Takıcak (2021). “Osmanlı’nın İlk Sivil Mühendis-Matematikçilerinden Mehmet Misbâh’ın Matematik Çalışmaları ve Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası’nda Yayımlanan Makaleleri”, Üniversite Araştırmaları 4(Özel Sayı), s.9–29. CR - Uluçay, Çağatay ve Enver Kartekin (1958). Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul: Berksoy Matbaası. UR - https://doi.org/10.32704/erdem.2023.85.151 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3624495 ER -