@article{article_1416258, title={TARİHİ BİR GERÇEKLİK; CENGİZ HAN DESTANI VE KAZAK HANLARININ ŞECERESİ}, journal={Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi}, pages={293–306}, year={2025}, DOI={10.60163/tkhcbva.1416258}, author={Kozha, Mukhtar and Muminova, Zulfiya}, keywords={Central Asia, Golden Horde, Kazakh Khanate, Genghis Khan, Tamerlane, Turkistan.}, abstract={Çalışmada, daha önce bilim camiası tarafından bilinmeyen, Kazakistan’ın Çimkent şehrinde bulunan, Arap harfli ve eski Türkçe olarak yazılan ‘Kıssa-i Cengiz Han’ adlı elyazmasının inceleme sonuçları açıklanmaktadır. Elyazması, 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başlarında yaşayan Kazak Hanı Aliakbar’ın torunları tarafından korunmuştur. ‘Kıssa-i Cengiz Han’ elyazması bazen bir inceleme, defter veya destan olarak adlandırılır. Metinde geçen bilgiye göre eserin H. 1228/1813 yılında Aliakbar Sultan’ın emriyle Abdu Rahman Uzkandi tarafından Türkistan’da yazıldığı düşünülüyor. Eserdeki bilgilere göre yazar, Sırderya’nın orta kesimlerinde bulunan Uzgent’in (şimdiki Kazakistan’ın Kızılorda bölgesi) yerlisiydi. Rus ve Kazak tarihi verileri inceledikten sonra Aliakbar Sultan’ın, 19. yüzyılın başlarında Türkistan şehrini yöneten Tokay Han’ın küçük kardeşi olduğu tespit edilmiştir. Güney Kazakistan toprakları Kokand Hanlığı tarafından ele geçirildikten sonra, baskılara dayanamayan Kazaklar, 1858 yılında Aliakbar Sultan’ı Han olarak tahta çıkarıp Türkistan şehrini kurtarmaya çalışmışlardır. ‘Kıssa-i Cengiz Han’ elyazmasının metni, Cengiz Han’ın efsanevi şecere tarihi ile başlar ve Aliakbar’ın Türkistan’ı başkent yapan ataları olan Kazak Hanları ile biter. Makalede, ‘Kıssa-i Cengiz Han’ın elyazması birkaç bölüme ayrılarak incelenir. Elyazmasının ilk bölümü, Cengiz Han’ın şeceresi, Emir Temir hakkındaki destan, Altın Ordu Hanı Canibek ile Amet tarihinden oluşmaktadır. Bu bölümdeki efsaneler ve tarihi hikâyelerin, Altın Ordu’nun mirasçıları olan ve Türk dili konuşan Tatarlar, Başkurtlar ve Kazaklar arasında yayıldığı görülmektedir. H. 1228/1813 yılında Türkistan’da yazılmış olan ‘Kıssa-i Cengiz Han’ adlı elyazmasının yazarı; Cengiz Han’ın efsanevi ve folklorik karakterini anlatan bölümü ve yine ‘Hazreti Emir Temir Destanı’ ve ‘Canibek Han ile Amat’ adlı bölümleri 17. yüzyılın sonlarında yazılan ‘Defter-i Cengizname’ adlı tarihi bir eserden aldığı şeklindeki düşünce sunulmaktadır. ‘Kıssa-i Cengiz Han’ elyazması, folklor bilgileri ile antik ve modern Orta Doğu ve Orta Asya tarihindeki bir dizi seçkin şecereleri de içermektedir. Elyazmasında, eskideki Doğu’nun ünlü hükümdarlarının isimlerinden ve Farsça yazılmış tarihi eserlerin geleneğinden bahsedilmektedir. Aynı zamanda ‘Kıssa-i Cengiz Han’daki bilgilerin bir kısmı, ünlü Orta Asya tarihçisi Ebülgazi’nin ‘Şecere-i Türk’ adlı eseri ile uyumludur. Genel olarak Moğol, Türk hükümdarlarının şecereleri ile birlikte Cuçi soyundan gelen Şeybani hanları ve Kazak hanlarının şeceresinde de bazı farklılıklar vardır. ‘Kıssa-i Cengiz Han’ elyazmasında Türkistan’ı başkent yapan Kazak Hanları; Esim, Cangir, Tauke, Semeke, Seyit hakkında birçok bilgi başka hiçbir tarihsel veride bulunmamaktadır. İsfahan hükümdarının, Cungarlarla savaşan Tauke Han’a silah gönderdiği bilgisi, Kazak hanlarının mezar yerleriyle ilgili bilgiler oldukça ilginçtir ve modern tarih biliminde mevcut bazı görüşlerin eklenmesini ve değiştirilmesini gerektirir. Türkistan’da yazılan ‘Kıssa-i Cengiz Han’ elyazması, Eski Türk dilinde yazılmış en değerli tarihi belgelerden biridir.}, number={114}, publisher={Ankara Hacı Bayram Veli University}