TY  - JOUR
T1  - Bizansve OsmanlıDöneminde Selanik’te Sağlık ve İlaç
TT  - Health and ther apeutics in Thessaloniki:  The Byzantine and Ottoman periods
AU  - Varella, Evangelia
PY  - 2005
DA  - June
JF  - Osmanli Bilimi Arastirmalari (Studies in Ottoman Science)
PB  - Istanbul University
WT  - DergiPark
SN  - 1303-3123
SP  - 183
EP  - 199
VL  - 6
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Eskiçağ’ın sonundan yirminci yüzyılın başına kadar Selanik şehri çeşitlibulaşıcı hastalıklar ile savaşmak zorunda kalmıştır. Dördüncü yüzyılın sonunadoğru, Kapadokya’daki Kayseri piskoposu Vasil, Roma askerî hastahanesivaletudinarium’dan esinlenerek yoksullar için bir hastane, diğer metropoller deonu örnek alarak birer xénon kurmuşlardı. Bu gelişmeler çerçevesinde, Sela­ nik’te yedinci yüzyılda AzizDimitri Kilisesi yanında bir hastane açılmıştı. Burada kullanılanilaçlar greko­romendünyasında kullanılan ilaçlardı. Hippokratesve Theofrastos’un ve daha sonra Dioskorides ve Galenos’un, bütün Akdenizbölgesinin, Afrika’nın, Ortadoğu’nun ve hatta Endonezya’nın drogları kullanıl­mıştı.Orta Çağ’da BizansimparatorluğuDoğu’nun tıpbilgisine açıktı. Antak­ya’da Siméon Seth (11.yüzyıl), İskenderiye’de Nicolas Myrepsos (13.yüzyıl)yeni drogları tanıttılar. Araplar ve daha sonra Bizanslılar tarafından damıtmayoluyla elde edilenuçucuyağlar Yunanistan’da da kullanılmaya başlandı. Sela­nik’e gelince,12.yüzyılda Normanlar tarafındanyıkılan Kilise hastanesinde şarap kuvvetverici ve dezenfektan olarak, eski ilaçlar uçucuyağlar ilave edilerekkullanılmaktaydı. Paleologlar zamanında (1261-­1453), Joseph bir tıpve eczacılık ansiklopedisi hazırlarken, tüccarlar ve denizciler limandaki Venedikospizzi’lerinde tedavi edilmekteydi.Osmanlı döneminin ilk yüzyıllarında, Yunanca yazan ve konuşan hekimler, Bizanslı yazarların eserlerini tercih etmekteydi. Bu eserlerde, gelenek iletecrübe içiçeydi. Bu çerçevede, Bizans hastane geleneği büyük şehirlerde veözellikleMont Athos’daki ve Météores’deki manastırlarda sürdürüldü. Budö­ nemde Selanik ile ilgili bilgiler oldukça azdır. Evliya Çelebi, 1668’de Romasarayı yıkıntılarının yakınında, piskoposluğa bağlı bir Yunan ortodokshastane­ sinden bahseder. Ondokuzuncu yüzyılın başında bu kurum yakınındaki dahabüyük bir binaya geçmiş ancak 1840’da eski parlaklığını kaybetmiştir. Diğertaraftan, Beyaz Kule’nin yakınında, vebalılar için bir ev vardır ancakonsekizinci yüzyıl sonunda önemini kaybetmiştir. Sayım defterlerinde 1830’adoğruOsmanlı tebası Rum ortodoksiki hekim, dört ilâç (eczacı), bir ispenciyarve elli kadar aktar kayıtlıdır. Tedavide reçete defterlerindeki (iatrosophia) tav­ siyelere uyulmaktadır. 1818’de DenysPyrrhus, L Brugnatelli’nin PharmacopéeGénérale adlı eseriniçevirerekİstanbul’da yayımladı. Bu, sadece eczacılığıko­ nualan ilk Yunanca kitapdid ve Selanik’te oldukça çok satılmıştı.Selanik’teki Yahudi doktorlar, hem greko­romen hemEndülüs kaynaklıİslam tıbbıhem de Rönesanstıbbı konusunda bilgi sahibiydiler. Genellikleüni­versite eğitimi almışlardı. Onyedinci yüzyıl pratisyenleri daha gösterişsiz ol­makla birlikte niteliklihekimlerdi. Çöküş, 1840’lardan itibaren başladı ve popüler tedavininbilimseleserlere girmesinesebep oldu. Selanik’teki diğer cemaat­ ler hakkında az bilgi vardır. 1712tarihli bir kaynak, bir medresede hıfzıssıhhat ve tedavi dersleri verildiğini yazmaktadır. Şehrin Avrupalıların oturduğumahal­lesinde İtalyan hekimlerin ve bir de eczacının yerleşmiş olduğubilinmektedir.Ondokuzuncuyüzyılda, Selanikli Rum eczacılar, iatrosophia’lar yanındaAvrupa’da yazılmış yabancı tedavi kitaplarını ve bunlardan yapılan Yunancaçeviri­derlemeleri kullanmaktaydı. Piskoposluk hastanesi, 1895’te 34 yataklıolarak yeniden açıldı. 1903’de bulaşıcı hastalıklar için bir bölüm ve cerrahikısmı eklendi. Hastanenin 1898’de, şehir merkezinde açılan eczanesi, yoksullariçin günde beş bin reçete hazırlayacaktır. Bu yüzyılda, doktorlar İstanbul’da, Yunanistan’da, Fransa’da, Avusturya’da veya Almanya’da öğrenim görmüşler­dir. 1861’de diplomalı ve diplomasız eczacı arasında fark gözetilmektedir. Rumeczaneler az sayıda ve şehrin ticaret merkezindedir. İlaç hammaddeleri Avrupa’dan ithal edildiği gibi, Selanik afyonuönemli bir ihraç maddesidir.Özellikle İtalya’da ve Fransa’da okumuşolan Yahudi hekimler sayesinde, bu doktorların uyguladığı tedavi modernleşti. 1863’ten sonra İstanbul’dakiMekteb­i Tıbbiye’ye Yahudiler de kabul edilmeye başlandı. Buokulda, birçokSelanikli genç öğrenim gördü. Bikour Holim vakfının yeni hastanesi 1908’deaçıldı. Otarihte Selanik’te çok sayıda Yahudi eczacı da vardı.Selanik’in güneybatısındaki Avrupalıların mahallesinde, 1865’de Fransızhastanesi, 1894’te İtalyan hastanesi (24yatak), 1907’de Rushastanesi (16yatak) açıldı. Selanik’teki ilk Osmanlı sağlık kurumuondokuzuncuyüzyılın orta­ sında açılan Gureba Hastahanesi’dir. 1896’de yapımına başlanan HamidiyeHasthanesi (200 yatak) 1904’teresmen hizmete girmiştir. 1867’de Beyaz Kule’nin yakınında bulunan askeri hastane, ordunun hizmetinde bulunmasına rağ­ men, yoksullar için 50yatak ayırmıştır. Buhastane 1892yılında, daha kuzeyde­ ki yeni bir binaya taşınmıştır.Ondokuzuncu yüzyılda Selanik’tekimüslüman doktor ve eczacısayısı ol­dukça az idi ve bunlar İstanbul’da eğitim görmüşlerdi. C.A. Bernard’ınPharmacopée Militaire Ottomane (1844) adlı eseri ile 1866 FransızFarmakopesi’nin Türkçe tercümesini kullanırlardı ve 1853’de yayımlanan sivileczacılık uygulaması hakkındaki yönetmeliğe uymaya zorunluydular. Yirminciyüzyıla girerken, Selanik basınında yayımlanan ve eczacılığı konualan çokçe­ şitli ilan ve reklam, eczacılar ve kıullanılan ilaçlar hakkında değerli bilgilervermektedir.
KW  - eczacılık  tarihi
KW  - Yunanistan’da eczacılık
KW  - tıp  tarihi
KW  - hastaneler
KW  - ilaçlar
KW  - farmakopeler
KW  - tedavi
N2  - The earliest hospitalsin Thessaloniki were established betweenthe 4thand 7th centuriesAD,and drugs used for therapy were those known to thegreco­roman world. In middle­ages, the Byzantine Empire benefited fromEastern medical knowledge, as well. Thus, Simeon Seth of Antioch andMyrepsos of Alexandria, introduced new drugs in the 11th and 13thcenturies. In Thessaloniki, wine was used as tonic and disinfectant;traditional drugswere enriched with essential oils. A medical encyclopeadiawascompiled during the reign of Palaeologues(1261­1453).During the early centuries of the Ottoman period (15th­16th c.), theByzantine tradition was continued in the hospitals at Mont Athos andMeteores. In the 17th century Evliya Çelebi mentions a Greek Orthodoxhospital in function nextto the ruinsof the Roman palace in Thessaloniki. Apesthouse wasfounded nextto the White Tour in the 18th century.There were a total of two Greek orthodox physicians, fourpharmacistsand aboutfourty drugistsin Thessaloniki in thebeginning of the19th century. DenysPyrrhustranslated L.Brugnatelli’s Pharmacopée Générale in 1818in Istanbul. Thisisthe first book on pharmacy printed in Greekand waswidely circulated in Thessaloniki. In the 19th century, besidestheiatrosophia, Greek pharmacists of Thessaloniki used Western medical andpharmaceutical books and their Greek translations. The hospital of thebishopricopened in 1896.Greek physicians were educated in Istanbul, Greece, France, Italy, Austria or Germany. Greek drugstores, few in number were in thecommercial center of the city. Drugs were mostly imported from Europe. There were a large number of Jewish physiciansandpharmacistspractisingin Thessaloniki, and the new hospital of the Jewish community opened in1908. In late 19th –early 20th centuriesFrench, Italianand Russian hospitalsserved local patients, together with the Ottoman hospital Hamidiye thatopened in 1904.There were few civilian Muslim physicans and pharmacists inThessaloniki. They were educated in Istanbul and Paris, and were obliged toconfirm with the 1853 pharmeceutical regulation issued by the Ottomangovernment. They mostly referred to Dr. C.A. Bernard’s militarypharmacopoea (1844) and the Turkish translation of the 1866French codex.
UR  - https://dergipark.org.tr/en/pub/iuoba/issue//14243
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/13293
ER  -