TY  - JOUR
T1  - Ulaşım Kaynaklı Emisyonların Çevresel Etkilerinin ve İnsan Sağlığına Yansımalarının İncelenmesi: Ege Bölgesi Örneği
TT  - Examination of the Environmental Impacts and Human Health Reflections of Transportation-Related Emissions: A Case Study of the Aegean Region
AU  - Özdemir, Tarık
AU  - Evci Kiraz, Didem
PY  - 2024
DA  - August
Y2  - 2024
DO  - 10.53433/yyufbed.1429813
JF  - Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
JO  - YYU JINAS
PB  - Van Yuzuncu Yıl University
WT  - DergiPark
SN  - 1300-5413
SP  - 530
EP  - 561
VL  - 29
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Bu araştırma, Ege Bölgesi'ndeki Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla ve Uşak illerinin 2010 ve 2019 yıllarına ait kara yolu ulaşımından kaynaklanan sera gazı emisyonlarını ve bunların çevre ile insan sağlığına etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. İki farklı yöntem kullanılmıştır. İlk yöntemde veriler, EPDK raporları ile TÜİK aracılığıyla toplanmış ve   belirlenen illerde 2010 ve 2019 yılları arasındaki sera gazı emisyon verileri IPCC tarafından geliştirilen Tier 1 yöntemi ile analiz edilmiştir. İkinci yöntemde ise, Ocak 2017 ve sonrasında literatür taraması sonucunda elde edilen, Türkiye'deki taşımacılık kaynaklı emisyonların çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkilerini inceleyen gözlemsel çalışmaların verileriyle, sistematik derleme yöntemi kullanılarak incelenmiştir. İlk kısımda, sekiz şehirdeki sera gazı emisyonlarının 2010'da 8,224.04 Gg CO2 eşdeğeri olduğu ve 2019'da %72.14 artarak 14,151.43 Gg CO2 (e.)'e ulaştığı tespit edilmiştir. İkinci kısımda ise, Türkiye'deki taşımacılık kaynaklı emisyonların insan ve çevre sağlığına etkisini gösteren 2017 ve sonrasındaki nitel sentez için uygun olduğu görünen 14 çalışmanın bulguları özetlenmiştir. Sistematik derlemeye dahil edilen çalışma sonucunda elde edilen bulguların, kara yolu ulaşımından kaynaklı emisyonların, insan ve çevre sağlığı üzerine etkili olabileceğini gösterir önemli kanıtlara dayalı araştırmaların olduğu sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak, kara yolu ulaşımından kaynaklanan sera gazı emisyonlarının Ege Bölgesi'nde önemli ölçüde arttığı ve bu emisyonların insan ve çevre sağlığı üzerinde ciddi etkileri olabileceği belirlenmiştir. Araştırma, Paris Anlaşması hedeflerine uygun olarak kara yolu ulaşımından kaynaklanan emisyonları azaltmak için alınacak önlemlerin ve alternatif taşımacılık seçeneklerinin belirlenmesine katkı sağlamaktadır.
KW  - Çevre ve insan sağlığı
KW  - Ege Bölgesi
KW  - Kara yolu ulaşımı emisyonları
KW  - Tier 1
N2  - This research was conducted to examine the greenhouse gas emissions resulting from road transportation in Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla and Uşak provinces in the Aegean Region between 2010 and 2019 and their effects on the environment and human health. Two different methods were used. In the first method, data was collected through EMRA reports and TÜİK, and greenhouse gas emission data between 2010 and 2019 in the specified provinces were analyzed with the Tier 1 method developed by IPCC. In the second method, data from observational studies examining the effects of transportation-related emissions on the environment and human health in Turkey, obtained as a result of literature review in January 2017 and later, were examined using the systematic review method. In the first part, it was determined that greenhouse gas emissions in eight cities were 8,224.04 Gg CO2 equivalent in 2010 and increased by 72.14% in 2019, reaching 14,151.43 Gg CO2 (e.). In the second part, the findings of 14 studies that appear to be suitable for qualitative synthesis in 2017 and later, showing the effects of transportation-related emissions on human and environmental health in Turkey, are summarized. It has been concluded that the findings obtained as a result of the study included in the systematic review are significant evidence-based research showing that emissions from road transportation can have an impact on human and environmental health. As a result, greenhouse gas emissions from road transportation have increased significantly in the Aegean Region. and it has been determined that these emissions may have serious effects on human and environmental health. The research contributes to the determination of measures to be taken and alternative transportation options to reduce emissions from road transportation in line with the Paris Agreement targets.
CR  - Aksoy, S. A., Kızıltan, A., Kızıltan, M., Köksal, M. A., Öztürk, F., Tekeli, Ş. E., … & Güllü, G. (2021). Mortality and morbidity costs of road traffic-based air pollution in Turkey. Journal of Transport & Health, 22, 101142. https://doi.org/10.1016/j.jth.2021.101142
CR  - Avrupa Çevre Ajansı (EEA). (2022). Do lower speed limits on motorways reduce fuel consumption and pollutant emissions? Erişim tarihi: 25.07.2022. https://www.eea.europa.eu/themes/transport/speed-limits-fuel-consumption-and
CR  - Behçet, R., & Yakın, A. (2020). Malatya ili trafik kaynaklı hava kirleticilerinin emisyon envanteri. Journal of the Institute of Science and Technology, 10(4), 2783-2790. https://doi.org/10.21597/jist.704308
CR  - Civelekoğlu, G., & Bıyık, Y. (2020). Isparta ilinde kara yolu kaynaklı karbon ayak izinin hesaplanması. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 4(2), 78-87.
CR  - Cardinael, R., Umulisa, V., Toudert, A., Olivier, A., Bockel, L., & Bernoux, M. (2018). Revisiting IPCC Tier 1 coefficients for soil organic and biomass carbon storage in agroforestry systems. Environmental Research Letters, 13(12), 124020. https://doi.org/10.1088/1748-9326/aaeb5f
CR  - Choudhary, M. P., & Garg, V. (2013). Causes, consequences and control of air pollution. All India seminar on methodologies for air pollution control, held at MNIT, Malviya National Institute of Technology, Jaipur, Rajasthan, India.
CR  - Crippa, M., Janssens-Maenhout, G., Guizzardi, D., Van Dingenen, R., & Dentener, F. (2019). Contribution and uncertainty of sectorial and regional emissions to regional and global PM 2.5 health impacts. Atmospheric Chemistry and Physics, 19(7), 5165-5186. https://doi.org/10.5194/acp-19-5165-2019
CR  - Cuci, Y., & Polat, E. E. (2015). Gaziantep’in trafik kaynaklı hava kirliliğinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18(2), 1-11.
CR  - Cüce, H., & Uğur, O. (2021). Nevşehir ilinde kara yolu ulaşımından kaynaklanan sera gazı emisyonlarının Covid-19 salgını başlangıç döneminde değerlendirilmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 11(1), 118-134. https://doi.org/10.31466/kfbd.885206
CR  - Çerçi, M. (2021). IPCC Tier 1 ve Defra metodları ile karbon ayak izinin belirlenmesi: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye.
CR  - Çetin, M., & Ergüder, T. O. (2020). Erzincan’da motorlu taşıtlar tarafından atmosfere bırakılan egzoz emisyonları ve tahmini miktarlarının belirlenmesi. Erzincan University Journal of Science and Technology, 13(3), 1403-1412. https://doi.org/10.18185/erzifbed.638290
CR  - Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2022). https://cevreselgostergeler. csb.gov.tr/ulasimdan-kaynaklanan-hava-kirleticileri-emisyonu-i-85795 Erişim tarihi: 20.08.2023.
CR  - Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). Çevresel göstergeler. Erişim tarihi: 25.11.2023. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/
CR  - Demirel, H., & Ateş, A. (2018). Sapanca Gölü çevresinde kara yolu trafiğinden kaynaklanan hava kirleticilerinin emisyon envanteri. Sakarya University Journal of Science, 22(2), 150-158. https://doi.org/10.16984/saufenbilder.291218
CR  - Dışişleri Bakanlığı. (2023). Kyoto Protokolü. Erişim tarihi: 29.11.2023. https://www.mfa.gov.tr/kyoto-protokolu.tr.mfa
CR  - Dündar, A. O. (2021). Türkiye’deki büyükşehirlerin kara yolu ulaşımı kaynaklı sera gazı emisyon miktarının karşılaştırmalı analizi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(2), 318-337. https://doi.org/10.21324/dacd.862836
CR  - Dündar, A. O., & Kolay, A. (2021). Kara yolu yük ve yolcu taşımacılığının çevresel sürdürülebilirlik bakımından değerlendirilmesi ve Konya ili sera gazı emisyonunun hesaplanması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 317-334.
CR  - EPDK. (2022). Yıllık sektör raporu. Enerji Piyasası Denetleme Kurulu. Erişim tarihi: 16.08.2023. https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-107/yillik-sektor-raporu
CR  - EUR Lex. (2023). Document 32022D0591. Erişim tarihi: 29.11.2023. https://eur-lex.europa.eu/eli/dec/2022/591/oj
CR  - Gökburun, İ., & Doğan, Ö. S. (2019). İBBS uygulamasında nüfus verilerinin coğrafi açıdan yorumlanmasını kolaylaştıracak bir yol haritası. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(41), 39-60. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.533185
CR  - Harita Genel Müdürlüğü (HGM). (2022). İl ve ilçe yüz ölçümleri. Erişim tarihi: 19.09.2023. https://www.harita.gov.tr/il-ve-ilce-yuzolcumleri
CR  - Health and Climate Change Countdown Report. (2023). The 2023 report of the Lancet Countdown on health and climate change. Erişim tarihi: 25.07.2023. https://www.lancetcountdown.org/about-us/interact-with-the-key-findings
CR  - International Energy Agency (IEA). (2022). Transport. Erişim tarihi: 28.07.2023. https://www.iea.org/energy-system/transport
CR  - International Energy Agency (IEA). (2023). Energy system of Türkiye. Erişim tarihi: 02.08.2023. https://www.iea.org/countries/turkiye
CR  - IPCC. (2006a). Chapter 4: Methodological Choice and Identification of Key Categories. Erişim tarihi: 18.08.2023. https://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/pdf/1_Volume1/V1_4_Ch4_MethodChoice.pdf
CR  - IPCC. (2006b). Guidelines for national greenhouse gas inventories. Japan: National Greenhouse Gas Inventories Programme (IGES).
CR  - IPCC. (2023). Climate change 2023: Synthesis report. A report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Genova, Switzerland: IPCC.
CR  - Iturbide, M., Gutiérrez, J. M., Alves, L. M., Bedia, J., Cerezo-Mota, R., Cimadevilla, E., … & Vera, C. S. (2020). An update of IPCC climate reference regions for subcontinental analysis of climate model data: Definition and aggregated datasets. Earth System Science Data, 12(4), 2959-2970. https://doi.org/10.5194/essd-12-2959-2020
CR  - Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
CR  - Kelen, F. (2014). Motorlu taşıt emisyonlarının insan sağlığı ve çevre üzerine etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19(1-2), 80-87.
CR  - Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM). (2022). Devlet ve il yolu uzunluğu (km). Erişim tarihi: 19.09.2023. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Istatistikler/DevletveIlYolEnvanteri.aspx
CR  - Kılıç, D. D. (2019). Investigation of heavy metal accumulation and biomonitoring of calepina irregularis species growing in Amasya (Turkey) province. Anatolian Journal of Botany, 3(2), 44-50. https://doi.org/10.30616/ajb.516101
CR  - Kılıç, M. Y., Dönmez, T., & Adalı, S. (2021). Kara yolu ulaşımında yakıt tüketimine bağlı karbon ayak izi değişimi: Çanakkale örneği. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 11(3), 943-955. https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.848016
CR  - Kurnaz, D., & Karaçam, Z. (2022). İnfertil obez kadınlarda obezitenin yönetiminde kullanılan yöntemlerin obstetrik sonuçlara etkisi: sistematik derleme ve meta-analiz. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 12(1), 147-169. https://doi.org/10.31020/mutftd.1003918
CR  - Lancet Report. (2023). Lancet health and climate change countdown report. Erişim tarihi: 07.09.2023. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(23)01859-7/fulltext.
CR  - Magowan, D. (2018). The impact of traffic related air pollution in Northern Ireland. (PhD), Ulster University, Northern Ireland.
CR  - Matz, C. J., Egyed, M., Hocking, R., Seenundun, S., Charman, N., & Edmonds, N. (2019). Human health effects of traffic-related air pollution (TRAP): A scoping review protocol. Systematic Reviews, 8, 223. https://doi.org/10.1186/s13643-019-1106-5
CR  - Menteşe, S. (2017). Çevresel sürdürülebilirlik açısından toprak, su ve hava kirliliği: Teorik bir inceleme. Journal of International Social Research, 10(53), 381-389.
CR  - Mevzuat Bilgi Sistemi. (2008). Hava kalitesi değerlendirme ve yönetimi yönetmeliği. Erişim tarihi: 09.10.2023. https://mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=12188&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
CR  - Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., & Prisma Group (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA statement. PLOS Medicine, 6(7), e1000097. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000097
CR  - Munn, Z., Moola, S., Riitano, D., & Lisy, K. (2014). The development of a critical appraisal tool for use in systematic reviews: Addressing questions of prevalence. International Journal of Health Policy and Management, 13(3), 123-128. https://doi.org/10.15171/ijhpm.2014.71
CR  - Mutlu, A. (2019). Balıkesir şehir merkezinde trafik kaynaklı hava kirliliği seviyelerinin analizi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 21(1), 152-168. https://doi.org/10.25092/baunfbed.532605
CR  - Ötken, B., & Gümüşay, M. Ü. (2010). Kara yolunda hareket halindeki taşıtların çevreye yaydıkları emisyonların analizi için CBS’de arayüzlerin hazırlanması. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, 101.
CR  - Özdemir, T. (2024). Ege bölgesindeki şehirlerin ulaşım kaynaklı emisyonların analizi; emisyonların çevre ve insan sağlığına etkisi: sistematik derleme. (Doktora Tezi), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Aydın, Türkiye.
CR  - Özkan, A. (2017). Antakya-Cilvegözü kara yolu etrafındaki tarım arazilerinde ve bitkilerdeki ağır metal kirliliği. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 32(3), 9-18. https://doi.org/10.21605/cukurovaummfd.357176
CR  - Parlak, F. O. (2017). Dizel motor emisyon düzenlemeleri için LNT’nin matematiksel olarak modellenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Enerji Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
CR  - T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). Erişim tarihi: 07.09.2023. https://onikinciplan.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/11/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028.pdf
CR  - Teimourzadeh, S., Tör, O. B., Kat, B., Şahin, Ü., Demirkol, K., Künar, A., … & Yeldan, E. (2023). Türkıye’nın karbonsuzlaşma yol haritası dönüşümün takvimi ve coğrafyası (2020-2050). İstanbul: İstanbul Politikalar Merkezi, İPM-Sabancı Üniversitesi. https://ipc.sabanciuniv.edu/Content/Images/CKeditorImages/20211026-23105368.pdf
CR  - Tezel, M. N., Sarı, D., Özkurt, N., & Keskin, S. S. (2019). Combined nox and noise pollution from road traffic in Trabzon, Turkey. Science of the Total Environment, 696, 134044. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.134044
CR  - Ticaret Bakanlığı. (2022). Yeşil mutabakat yıllık faaliyet raporu. Erişim tarihi: 16.10.2023. https://ticaret.gov.tr/data/643ffd6a13b8767b208ca8e4/YMEP%202022%20Faaliyet%20Raporu.pdf
CR  - Ticaret Bakanlığı. (2023). Yeşil mutabakat. Erişim tarihi: 16.10.2023. https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat
CR  - TMMOB. (2022). 2022 Yılı Türkiye Hava Kirliliği Raporu. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği. Erişim tarihi: 26.10.2023. https://www.cmo.org.tr/2022-yili-hava-kirliligi-raporu-yayinlandi
CR  - Türkiye İstatsitik Kurumu (TÜİK). (2020). Kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) oranları. Erişim tarihi: 19.09.2023. https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr
CR  - Türkiye İstatsitik Kurumu (TÜİK). (2021a). 2021 yılı toplam nüfusları. Erişim tarihi: 19.09.2023. https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr
CR  - Türkiye İstatsitik Kurumu (TÜİK). (2021b). 2021 yılı toplam otomobil sayıları. Erişim tarihi: 19.09.2023. https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr
CR  - Türkiye İstatsitik Kurumu (TÜİK). (2022). Talep Yönetim Sistemi, Bilgi Dağıtım Grup Başkanlığı.  https://ty.tuik.gov.tr/Request/DetailRequest?reqId=/poZRi3rfI8ZQmpF8wJbOin3GQJD6nx38inMSf/E2jK8qM7zgVpQV90alzi6zcSj
CR  - Umutlu, H. (2023). Ekonomik büyüme ile karbondioksit emisyonları arasındaki ilişki: Azerbaycan örneği. Journal of Economics and Political Sciences, 3(2), 93-105.
CR  - Uyumaz, A., Boz, F., Yılmaz, E., Solmaz, H., & Polat, S. (2017). Taşıt egzoz emisyonlarını azaltma yöntemlerindeki gelişmeler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(1), 15-24.
CR  - World Health Organization (WHO). (2019). WHO report on the global tobacco epidemic 2019. Erişim tarihi: 25.07.2023. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326043/9789241516204-eng.pdf?ua=1
CR  - World Health Organization (WHO). (2021). WHO Global Air Quality Guidelines. Erişim tarihi: 25.07.2023. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/345334/9789240034433eng.pdf?sequence=1&is%20Allowed=y
CR  - Yakın, A., & Behçet, R. (2019). Van ili trafik kaynaklı hava kirleticilerinin emisyon envanteri. Journal of the Institute of Science and Technology, 9(3), 1567-1573. https://doi.org/10.21597/jist.548606
CR  - Yalçınkaya, S. (2020). Katı atık toplama ve taşıma sisteminden kaynaklanan hava kirleticileri emisyonlarının mekânsal analiz teknikleri ile farklı araç kapasiteleri için hesaplanması: İzmir Çiğli örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 6(2), 366-376. https://doi.org/10.21324/dacd.675605
CR  - Yazıcı, H., Akçay, M., Çay, Y., Sekmen, Y, Yılmaz, T., & Gölcü, M. (2010). Hava kirliliğinin doğal gaz kullanımı ile değişimi, Denizli İli örneği. Selçuk-Teknik Dergisi, 9(3), 205-215.
CR  - Zubair, M., Chen, S., Ma, Y., & Hu, X. (2023). A systematic review on Carbon Dioxide (CO2) emission measurement methods under PRISMA guidelines: Transportation sustainability and development programs. Sustainability, 15(6), 4817. https://doi.org/10.3390/su15064817
UR  - https://doi.org/10.53433/yyufbed.1429813
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3699505
ER  -