@article{article_1438013, title={Uygurca Belgelerde Manihaist Mitoloji}, journal={Journal of Turkish Language and Literature}, volume={64}, pages={379–395}, year={2024}, DOI={10.26650/TUDED2024-1438013}, author={Alper, Serap}, keywords={Manichaeism, Uyghur, cosmogony, mythology, gnosis}, abstract={Gnostik bir öğreti olarak yola çıkmış olan Manihaizm; kendi kuralları ve ritüelleri, kendi cemaati, tapınağı ve sanatını oluşturarak kurumsal bir dine dönüşmüş ve geniş bir yayılım alanı kazanarak yüzyıllar boyunca varlığını sürdürmüş; sonunda yeniden gnostik bir ekol biçimine bürünmüştür. Manihaist inanca göre, insanlar ışıkın karanlıkla karıştığı bir dünyaya hapsedilmişler ve kendilerini karanlıktan kurtarmayı amaçlamaktadırlar. Bu kurtuluşun ilk basamağı, bu maddi dünyanın ötesinde yaşayan Işık Tanrısı’nın bilgisine yani gnosise ulaşmaktır. Bu amaç doğrultusunda önce kendi gerçek tanrısal varlığını tanıması gerektiği bilinciyle insanın kozmogonik nitelikteki sorularını cevaplamaya çalışmışlardır. Bu dünyadaki kötülüğün kaynağını ve doğasını açıklamaya çalışan bir dünya şeması tasarlamışlar; bunu yaparken hem oldukça ayrıntılı hem de bazen Manihaist yazarların kendileri için bile biraz kafa karıştırıcı olan bir kozmogoni yaratmışlardır. Manihaist gnosisin mitlerle düğümlenmesi, sonrasında da öğretinin mitolojisi ve felsefesinin birbirine karıştırılmasıyla Mani dini oldukça karmaşık bir hâl almıştır. Manihaizm’i sadece mitolojisiyle anlamlandırmaya çalışanlar, dinin bu haliyle büyük halk kitlelerine yayılmasını şaşkınlıkla karşılamıştır. Altında yatan mitolojik hikâyeyi bilmeden felsefesini anlamlandırabilmek de mümkün görünmemektedir. Bu çalışma, Manihaist kozmogoni mitini ve felsefesini, mitin anlatıldığı Süryanice, Soğdca, Farsça kaynaklar ışığında aydınlatmayı, Uygurca metinlerin bu hikâyelerin ne kadarını barındırdığını gösterebilmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, Uygur harfli Türkçe metinler bizzat görülmüş olmakla birlikte metinler üzerinde çalışanların bilgisi verilmiş, kabul edilen okuma önerileri metne dahil edilip farklılıklar dipnotta gösterilmiştir. Tahrip olmuş metinler, semantik açıdan bir fayda sağlamadığı için dahil edilmemiştir.}, number={2}, publisher={Istanbul University}