TY - JOUR T1 - Muhâkemetü’l-Lugateyn Eserinin Ankara Nüshası TT - Ankara Copy of Muhakamat al-Lughatayn AU - Boltabayev, Saidbek PY - 2025 DA - January Y2 - 2024 DO - 10.26650/iuturkiyat.1454833 JF - Journal of Turkology PB - Istanbul University WT - DergiPark SN - 2651-3188 SP - 819 EP - 837 VL - 34 IS - 2 LA - tr AB - Ali Şir Nevâyî Türk ve Fars dillerini çeşitli yönlerden karşılaştırdığı Muhâkemetü’lLugateyn eserini hayatının son yıllarında yazmıştır. Nevâyî’nin en önemli eserlerinden biri olmasına rağmen divanları ve Hamse’si kadar çok sayıda nüshasının oluşturulmadığı görülmektedir. Bunda Muhâkemetü’l-Lugateyn’in bir edebî eser olmamasının da etkisi muhakkaktır. Ancak 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Paris, İstanbul, Kırım ve Hokand’da eserin matbu nüshaları ayrı ayrı olmak üzere birkaç kere yayımlanmıştır. Buna bağlı olarak Muhâkemetü’lLugateyn, Nevâyî’nin eserleri arasında bilimsel çalışmalara en çok kaynak teşkil edenlerden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Eserin metni üzerine çok sayıda bilimsel yayın yapılmış ve karşılaştırmalı metinleri hazırlanmıştır. Eser, Macarca, Fransızca, Rusça, Farsça, İngilizce gibi dillere tercüme edilmiş ve ayrıca Osmanlı Türkçesinin yanı sıra, Türkmen, Azerbaycan, Uygur, Özbek ve Türkiye Türkçesine aktarmaları da yapılmıştır. Bu açıdan bakıldığında Nevâyî’nin tercümesi (aktarımı) yapılan eserleri arasında Muhâkemetü’l-Lugateyn başta gelmektedir. Eserin birkaç nüshası günümüze ulaşmış olup bu çalışma, Ankara’da Milli Kütüphane’de bulunan nüsha esas alınarak hazırlanmıştır. Ankara nüshası denilebilecek bu yazma bilim dünyası tarafından yeni tanındığından eserle ilgili bilimsel yayınlara konu olmamıştır. Makalenin giriş kısmında eserin çeşitli dillere tercümeleri ve araştırılma tarihinden bahsedilmiştir. Ardından eserin nüshaları sıralanarak kısaca bilgi verildikten sonra Ankara nüshasının diğer nüshalara göre farklılıkları, metinsel bakımdan olumlu yönleri ve edisyon kritik metninin oluşturulmasındaki katkıları üzerinde durulmuş, nüshada görülen Oğuzca unsurlar gösterilerek bunlardan hareketle nüshanın istinsah sahası ile ilgili tespitlere yer verilmiştir. KW - Nevâyî KW - Çağatay Türkçesi KW - Muhâkemetü’l-Lugateyn KW - Nüsha KW - Oğuzca Unsur N2 - Navayî wrote Muhakamat-al-lughatayn, in which he compared Turkish and Persian in various aspects in the last years of his life. Although it is one of Navayî’s most important works, not as many copies have been created as his divans and Khamsa. The fact that Muhakamat-al-lughatayn is not a literary work impacts this. The hard copies of the work were printed several times in Paris, Istanbul, Crimea and Kokand in the 19th and 20th centuries. Muhakamat-al-lughatayn stands out among Navayî’s works as a source that constitute the most scientific studies. Many scientific publications have been published, and comparative texts have been prepared. The work has been translated into languages such as Hungarian, French, Russian, Persian, English, and also into Turkmen, Azerbaijani, Uyghur, Uzbek, and Turkey Turkish, as well as Ottoman Turkish. A few copies of this work have survived to date. This study was prepared based on a copy of the Ankara National Library. Since this manuscript, which we can call the “Ankara copy”, has just been recognized by the scientific world, it has not been the subject of a scientific publication. In the introduction part of the article, the translations into various languages and the date of the review are mentioned. The copies are listed, the differences between Ankara copy compared to the other copies, its textual success, its contributions to the creation of the critical edition text are emphasized, the Oghuz elements are shown, and, based on these, determinations regarding the field of creation of the copy are included. CR - Aydın, Şadi. İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2008. google scholar CR - Barutçu Özönder, Fatma Sema. Muhâkemetü’l-Luğateyn İki Dilin Muhakemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. google scholar CR - Belin, François-Alphonse. “Notice biographique et litteraire sur Mir Ali-Chir-Nevâii.” Journal Asiatique XVII (1861): 175-256, 281-357. google scholar CR - Blochet, Edgard. Bibliotheque Nationale Catalogue desManuscrits Turcs I. Paris: Bibliotheque Nationale, 1932. google scholar CR - Eraslan, Saniye. “Nevâyî Eserlerinin Yazma Nüshalarını Tespit Denemesi.” Türk Dilinin Başçısı Alî Şîr Nevâyî-2 içinde, 722-893. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, 2022. google scholar CR - Devereux, Robert. Judgment ofTwo Languages; Muhakamat Al-Lughatain ByMir Allı ShirNawai; Introduction, Translation andNotes. Leiden: E.J. Brill, 1966. google scholar CR - Nevâî, Ali Şîr. Muhâkemet-ül-lûgateyn. Hazırlayan İshak Refet Işıtman. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1941. google scholar CR - Levend, Agâh Sırrı. Ali Şir Nevaî IV Cilt Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1968. google scholar CR - Navoi, Alişer. Sujdeniye O Dvuh Yazıkah (Muhakamatul-lugatayn). Çeviren Alla Malehova. Taşkent: Fen, 1970. google scholar CR - Nevâyî, Ali Şir. Muhâkemetü’l-Lugateyn, Ankara, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 371, 1a-37b, Kopyalanma tarihi 1290 (1873). google scholar CR - Nevâyî, Ali Şir. Muhâkemetü’l-Lugateyn, Azerbaycan Bilimler Akademisi Muhammed Fuzulî adlı El Yazmalar Enstitüsü, B-495, 1a-24a, Kopyalanma tarihi 18 Cemaziyelevvel 1357 (14 Ağustos 1938). google scholar CR - Nevâyî, Mir Ali Şir. Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Veled Çelebi (İzbudak). İstanbul: İkdam Matbaası, 1315/1897. google scholar CR - Nevâyî, Emir Ali Şir. Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Abdülhakim Gulmuhammedov. Aşkabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı, 1925. google scholar CR - Nevâyî, Alişer. Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Parsa Şamsiyev ve Âlim Usman. Taşkent: Uzgoslitizdat, 1940. google scholar CR - Nevâyî, Alişer. Mükemmel Eserler Toplamı C. 16, Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Suyuma Ganiyeva. Taşkent: Fen, 2000. google scholar CR - Nevâyî, Emir Nizamüddin Ali Şir. Muhâkemet-ül-lûgateyn. Çeviren Tourkhan Gandjei. Tahran: Firdevsi 1327/1948. google scholar CR - Nevâyî, Ali Şir. Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Muhammed Yakub Vahidî. Kabul: Afganistan Bilimler Akademisi, 1363/1984. google scholar CR - Nevâyî, Emir Alişir. Muhâkemetü’l-Lugateyn. Hazırlayan Muhammedzade Sıddık. Tebriz: Neşr-i Ahter, 1387/2009. google scholar CR - Parlatır, İsmail, György Hazai and Barbara Kellner-Heinkele. Catalogue of The Turkish Manuscripts in the Library of TheHungarian Academy of Sciences. Budapest: Akaprint, 2007. google scholar CR - Quatremere, Etienne Marc. Chrestomathie en turk oriental contenantplusieurs ouvrages de l’Emir Ali-Schir: des extraits des memoires du Sultan Baber du traite du Miradj, du Tezkiret-el-Avlia, et du Bakhtiar-Nameh, publies, accompagnes d’une traduction française, d’un memoire sur la vie d’Ali-Schir et de notes grammaticales, philologiques et autres. 1. Paris: Typographie de Firmin Didot Freres, 1841. google scholar CR - Sadıkov, Kasımcan. Alişir Nevâyî, Muhâkemetü’l-Lugateyn. Taşkent: Akademnashr, 2017. google scholar CR - Şen, Mesut. “Tanzimat Aydınlarının ‘Çağatay Türkçesi’ne Bakışı ve Şemseddîn Sâmî’nin Tesiri.” Turkish Studıes-InternationalPeriodicalFor The Languages, Literatüre andHistory of Turkish or Turkic 9 (2014): 81-102. google scholar CR - Tömür, Hemit ve Abdurup Polat.Muhâkemetü’l-Lugateynİkki TilMünazarası. Pekin: Milletler Neşriyatı, 1988. google scholar CR - Tursunov, Yusuf. Alişir Nevâyî, Mühâkemetü’l-Lügateyn İlmî-Tenkidî Metin. Taşkent: Fen, 2021. google scholar CR - Vambery, Ârmin. “Muhâkemet-ül-Lugetejn. Mır ‘Ali-Sfr (Nevajı) Csagataj-Törökjebol”, Nyelvtudomâny Közlemenyek 1 (1862): 112-130. google scholar CR - Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Muhâkemetü’l-Lugateyn”. Erişim 25 Aralık 2023. https://portal. yek.gov.tr/works/detail/613904 google scholar CR - Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Divan”. Erişim 27 Şubat 2024. https://portal.yek.gov.tr/works/ detail/77881 google scholar UR - https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1454833 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3803544 ER -