TY - JOUR T1 - Türk Destanlarının Dînî Meşrûiyeti Sorunu: Kur’ân Kıssaları Merkezli Bir Analiz TT - The Problem of Religious Legitimacy of Turkish Epics: An Analysis Centered on Quran Stories AU - Gül, Ali Rıza PY - 2025 DA - April Y2 - 2024 DO - 10.33206/mjss.1485585 JF - MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi JO - MJSS PB - Kyrgyz-Turkish Manas University WT - DergiPark SN - 1694-7215 SP - 470 EP - 494 VL - 14 IS - 2 LA - tr AB - Destanlar millî kimliğin kurucu unsurlarının en önde gelenlerinden olduğu gibi, onu koruyan, nesilden nesile aktaran ve gerektiğinde dönüştüren unsurların da önemlilerindendir. Türk destanları dünyanın en eski ve en uzun destanlarıdır; en çok destana da Türkler sahiptir. Bu makalenin amacı Türk Edebiyatı eserlerinde yer alan bu destanların İslam dini zaviyesinden meşrû görülüp görülemeyecek yönlerini Kur’ân’a ve Tefsir ilminin kaynaklarına dayanarak ortaya koymak, böylece bu millî öykülerle dînî hassasiyetler arasında çoğunlukla gereksiz yere oluşan gerilimi azaltmaktır. Çünkü modern zamanlarda Türk destanlarına bazı çevrelerce gerçeküstü anlatımlarla ve özellikle kurt motifiyle ilgili olarak şiddetli eleştiriler yöneltildiği müşahede edilmektedir. Oysa destanlarda gerçeküstü unsurların bulunması gayet normal karşılanmalıdır; zira bu bir öykünün destan kabul edilebilmesinin en başta gelen şartlarındandır. Bu yüzden destan çözümlemelerinde zâhirden ve lafızlardan çok tiplerin ve motiflerin taşıdığı sembolik anlamlara odaklanmak gerekmektedir. İslam öncesine tarihlenen Türk destanlarının bir kısmında geçen kurt motifinin kadını sembolize etmesi, kadının eski zamanlardan beri Türkler içerisindeki önemli mevkiini ve gücünü göstermesi, onun Türkleri yok olmaktan kurtaran ve neslinin devamını sağlayan rolünü simgelemesi bunun bir örneğini oluşturmaktadır. Gerçeküstü unsurlara gelince Kur’ân kıssaları gibi çözümlendiğinde bunlarla ilgili meşrûiyet sorunu ekseriyetle ortadan kalkmaktadır. Bu yollara başvurulduktan sonra hâlâ tevhîd ilkesi ile bağdaşmayan veya helâl-haram sınırının dışına çıkan unsurları ise İslam dini ile uzlaştırmak mümkün görünmemektedir. KW - Kur’ân Kıssaları KW - millî kimlik KW - Türk destanları KW - gerçeküstü anlatım KW - tipler ve motifler KW - meşrûiyet N2 - Epics are among the most prominent constituent elements of national identity, as well as important elements that protect it, transmit it from generation to generation, and transform it when necessary. Turkish epics are the oldest and longest epics in the world and Turks have the most epics. The purpose of this article is to reveal the aspects of these epics found in the Turkish Literary works in order to determine whether they can be considered legitimate from the perspective of Islamic religion, based on the Quran and the sources of Tafsir science and thus is to reduce the tension that often occurs unnecessarily between these national stories and religious sensitivities. This is because in modern times, it has been observed that Turkish epics have been severely criticized by some circles regarding their surreal narratives and especially the wolf motif. However, the presence of surreal elements in epics should be considered quite normal, as this is one of the foremost conditions for a story to be considered an epic. Therefore, in epic analysis, it is necessary to focus on the symbolic meanings of the types and motifs rather than the appearance and expressions of the narration. An example of this is that the wolf motif, which is mentioned in some of the Turkish epics dating back to the pre-Islamic period, symbolizes women, shows the important position and power of women among the Turks since ancient times, and symbolizes their role in saving the Turks from extinction and ensuring the continuation of its generation. When the surreal narrative is analyzed in a similar way to the Quranic stories, the problem of legitimacy is largely eliminated. After resorting to these methods, the elements that still do not conform to the principle of tawhid or exceed the boundaries of halal and haram do not appear reconcilable with the religion of Islam. CR - Alfa ve beta kurtların omega kurda saldırısı. (2018, Nisan 25). Posta. https://www.posta.com.tr/dunya/alfa-ve-beta-kurtlarin-omega- kurda-saldirisi-350691 CR - Armutak, A. (2002). Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi I. Memeli Hayvanlar. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 28(2), Article 2. https://doi.org/10.16988/iuvfd.05643 CR - Aybakan, B. ve Dönmez, İ. K. (2004). Meşrû. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 29, ss. 378-383). Türkiye Diyanet Vakfı - İSAM. https://islamansiklopedisi.org.tr/mesru CR - Aytaş, G. (2006). Edebî Türlerden Yararlanma. Milli Eğitim Dergisi, 34(169), Article 169. CR - Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyâtı Târihi. Milli Eğitim Bakanlığı. CR - Bolay, S. H. (1988). Âdem. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 358- 363). Türkiye Diyanet Vakfı. CR - Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi (R. Özbay, Çev.). BilgeSu Yayıncılık. CR - Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. Kabalcı Yayınevi. CR - Doğan, Ö. (2023). Dede Korkut Hikâyeleri ve Oğuz Kağan Destanlarında Geçen Tabiatüstü Unsurların Mukayeseli İncelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(1), Article 1. https://doi.org/10.48174/buaad.1178309 CR - Durmuş, İ. (2017). Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı. Gazi Akademik Bakış, 10(20), Article 20. https://doi.org/10.19060/gav.321022 CR - Efe, A. ve Gözlü, A. (2023). Historia Kavramı ve Antikitede Efsaneye Dayalı Tarih Anlayışı. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, Article 12. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1318505 CR - Eliade, M. (2005). Dinler Tarihi (İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi) (M. Ünal, Çev.). Serhat Kitabevi. CR - Emeksiz, A. (2015). Türk Destanlarının Karakteristik Özellikleri. 263-286. CR - Ercilasun, A. B., Aliyev, A. M., Şayhulov, A., Kajıbek, E. Z., Konkobay Uulu, K., Göklenov, C., Mahpir, V. U., & Çeçenov, A. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Klavuz Kitap). Kültür Bakanlığı. CR - Ergin, M. (1969). Dede Korkut Kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı. CR - Ergin, M. (2011). Orhun Abideleri (45. bs). Boğaziçi Yayınları. CR - Fidan, A. (2019). İslamiyet öncesi Türk destanları ve kutsal unsurları [Master Thesis, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://gcris.pau.edu.tr/handle/11499/25987 CR - Gömeç, S. (2003). Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), Article 33. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000139 CR - Gönenç, L. (2001). Meşruiyet Kavramı ve Anayasaların Meşruiyeti Problemi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 50(1), Article 1. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000606 CR - Gül, A. R. (2023). Aile İçinde Dışlanmaktan Devletin Tepe Noktasına: Hz. Yusuf’un Yükseliş Serüveni. İçinde Biz ve Öteki Multidisipliner Bir Çalışma (ss. 291-310). Kitap Dünyası Yayınları. CR - Güloğlu, M. F. (2019). Toplumsal Gerçekliği İnşa Eden İllüzyon: Meşruiyet. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 9(2), 319-333. CR - Haliloğlu, E. (2021). Tarih Araştırmalarında Destanların Kaynaklık Değeri. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), Article 1. CR - Harmancı, M. (2022). Heterodoks Dervişlerde Hayvan Sembolizmi. Uluslararasi Kibris Universitesi Fen-Edebiyat Fakultesi, 110. https://doi.org/10.22559/folklor.2127 CR - İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Kültür Bakanlığı. CR - İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar (3. bs). Türk Tarih Kurumu. CR - İsfahânî, R. (1992). Müfredatü elfâzi’l-Kur’ân. Dâru’l-kalem. CR - Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini (2. bs). Kültür Bakanlığı. CR - Kardaş, C. (2017). Kesikbaş Efsanesinin Değişimi Üzerine Bir Değerlendirme Cizre Örneği. Idil Journal of Art and Language, 6(39). https://doi.org/10.7816/idil-06-39-09 CR - Kaşgarlı Mahmûd. (1985). Dîvânü lügati’t-Türk (B. Atalay, Çev.). Türk Tarih Kurumu. CR - Kaya, D. (2019). Türklerin Yaratılış Destanı ile İslamî Kaynaklardaki Müşterekliklere Sentezi Bir Yaklaşım. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gelenek Görenek ve İnançlar, 4, 207-214. CR - Kaya, M. (2004). Türk Romanında Destan Etkisi. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. CR - Kılavuz, A. S. (1995). Elfâz-I Küfür. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 26-27). Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/elfaz-i- kufur CR - Kolot, B. (2021). Türk Boylarının Destanlarında Kurt [doctoralThesis, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12452/7784 CR - Köprülü, F. (1986). Edebiyat Araştırmaları (2. bs). Türk Tarih Kurumu. CR - Kurt. (2023). İçinde Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/w/index.php? title=Kurt&oldid=30427694 CR - Kütükçü, A. E. (2020, Haziran 15). Bozkurt: Üstün Yırtıcı. https://www.atlasdergisi.com/kesfet/bozkurt-ustun-yirtici.html CR - Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. (2004). Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm (Te’vîlâtü Ehli’s-sünne). Müessesetü’r- risâle nâşirûn. CR - Mâverdî, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed. (1976). El-Ahkâmu’s-Sultâniyye İslâm’da Hilâfet ve Devlet Hukuku (A. Şafak, Çev.). Bedir Yayınevi. CR - Mâverdî, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed. (1992). En-Nüketü ve’l-‘uyûn (1- 6). Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Dâru’l-kütübi’s-sekâfe. CR - Mazis, G. (2008). The World of Wolves: Lessons about the Sacredness of the Surround, Belonging, the Silent Dialogue of Interdependence and Death, and Speciocide. Environmental Philosophy, 5(2), 69-91. https://doi.org/10.5840/envirophil20085210 CR - Meydan, A., Güngör, Ş. ve Buldur, A. D. (2016). Dede Korkut Destanlarının Kültür Coğrafyası. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(3), Article 3. CR - Naskali, E. G. (1995). Destanın Tarifi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 40(1992), Article 1992. CR - Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi: Kaynaklan ve açıklamaları ile destanlar (5. bs). Türk Tarih Kurumu. CR - Özarslan, M. (1998). Oğuz Kağan Destanı’nda Tarihî, Dinî, Beşerî ve Tabiatüstü Unsurlar. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. CR - Özdemir, H. (2003). Dede Korkut’un Kişiliği İle İlgili Efsaneler. Türkoloji Dergisi, 16(2), Article 2. https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000033 CR - Pamir, A. (2009). Orta-Asya Türk Hukukunda “Töre” Kavramı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58(2), Article 2. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001574 CR - Pısdıl, E. (2022). Kültürel İktidar Tartışmalarında Dini Meşruiyet. Din Sosyolojisi Araştırmaları, 2(3), Article 3. CR - Râzî, Fahreddîn. (1981). Mefâtîhu’l-gayb (Tefsîru’r-Râzî). Dâru’l-fikr. CR - Rosenberg, D. (2003). Dünya Mitolojisi Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi (K. Akten, E. Cengiz, A. U. Cüce, K. Emiroğlu, T. Kenanoğlu, T. Kocayiğit, E. Kuzhan ve B. Odabaşı, Çev.; 3. bs). İmge Kitabevi. CR - Sepetçioğlu, M. N. (1998). Karşılaştırmalı Türk Destanları (6. bs). İrfan Yayımcılık. CR - Sepetçioğlu, M. N. (2010). Yaratılış ve Türeyiş Destanı (8. bs). İrfan Yayımcılık. CR - Şimşek, A. (2007). Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Karşılaştırmalı Türk Destanları Adlı Eserinin Tarih Eğitimi Açısından Değeri. Erdem, 17(49), Article 49. CR - Yardımcı, M. (2015). Türk Destanlarında Tipler ve Motifler. https://www.elibrary.az/docs/jurnal/jrn2015_482.pdf CR - Yazır, M. H. (1979). Hak Dini Kur’an Dili (3. bs). Eser Neşriyat. CR - Yetkin, G. B. (2022). Rus Araştırmalarında ve Çalışmalarında Oğuzların Kahramansı Efsanesi Dedem Korkut Destanı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48, Article 48. https://doi.org/10.52642/susbed.1106030 CR - Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız kültürü ile ilgili tespit ve tahliller. Türk Dil Kurumu. CR - Yıldız, N. (2009). Türk Destancılık Geleneği. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 6(1), 7-15. CR - Yılmaz, K. (2019, Mayıs 1). Kurtlar Hakkında Gerçekler. Psikopatoloji Bilimi. https://www.psikopatolojibilimi.com/2019/05/01/kurtlar-hakkinda- gercekler/ CR - Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. (1984). el-Burhân fî ’ulûmi’l- Kur’ân (2. bs). Mektebetü Dâri’t-türâs. CR - Zorlu, S. E. (2022). Eski Türklerde ve Osmanlı Devletinde Meşruiyet İnancı Bağlamında Devlet Başkanının Belirlenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), Article 2. UR - https://doi.org/10.33206/mjss.1485585 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3936869 ER -